به گزارش سرویس فرهنگی قدس انلاین آغاز سلطنت ناصرالدین شاه مصادف با اوضاع آشفته ایران بود و در هر گوشه از این سرزمین، فردی علم طغیان برافراشته و آتش کین برافروخته بود، مدیری شایسته لازم بود تا این شورش ها را فرونشاند و به اوضاع نابسامان نظمی دهد و این مدیر شایسته و لایق، کسی جز میرزاتقی خان امیر نظام نبود که بعد از احراز منصب صدارت عظمی به «امیرکبیر» ملقب شد. امیرکبیر پس از فرونشاندن شورش ها و خواباندن فتنه ها و خنثی کردن دسیسه ها و توطئه ها، دست به اصلاحات و اقدامات چندی زد. این اقدامات از دربار شروع و به روستاها ختم می شد. از جمله اقدامات مفید امیرکبیر به روزگار صدارتش، ایجاد روزنامه ای بود به نام روزنامه وقایع اتفاقیه!
روزنامه وقایع اتفاقیه دومین روزنامه ی فارسی زبان ایران بود که به همت میرزا تقی خان امیرکبیر در سومین سال سلطنت ناصرالدین شاه قاجار انتشار یافت. اولین شماره این روزنامه به تاریخ جمعه 4 ربیع الثانی سال 1267 ﻫ.ق منتشر شد و به مدت دو سال تا روز پنجشنبه 26 ماه محرم سال 1277 ﻫ.ق (شماره ی 471) به همین نام انتشار یافت و از آن به بعد به نام روزنامه ی «دولت علیه ایران» تغییر نام داد.
روزنامه ی وقایع اتفاقیه تا شماره ی شانزدهم، روزهای جمعه و از شماره ی هفدهم روزهای پنجشنبه در 4، 6 و یا 8 صفحه منتشر می شد. این روزنامه دارای چاپ سنگی بود و با خط زیبای نستعلیق نگارش می یافت، چون در هر شماره حکاکی روی سنگ چاپ آن تغییر می کرد، ظاهر روزنامه از قبیل آرم، نوشتجات، ستون بندها و تغییر خطاطان آن، نسبت به شماره های دیگر اندکی تفاوت داشت. قیمت روزنامه به صورت تک فروشی ده شاهی یعنی معادل قیمت یک قطعه مرغ و حق اشتراک شش ماهه، یک تومان و دو ریال و اشتراک یک ساله دو تومان و چهار ریال- که این قیمت تا پایان عمر روزنامه ثابت بود- گزارش شده است. این روزنامه برای حکمرانان ایالات ارسال می شد و حکام موظف بودند آن را به دست «صاحب منصبان و رعایای صادق دولت» رسانیده و بهای آن را دریافت دارند.
صاحب امتیاز روزنامه، وزارت انطباعات دولتی و محل طبع آن مطبعه ی سنگی به سرکاری و استادی عبدالمحمد، در نزدیکی «دروازه دولاب» بود. محل فروش روزنامه در تهران، دکان میر سید کاظم بلور فروش واقع در بازار تهران بود و در ایالات، حکام دولتی وظیفه ی فروش آن را بر عهده داشتند و در انتشار این روزنامه 5 نفر سهیم بودند:
1- میرزا تقی خان امیرکبیر صدر اعظم و بنیانگذار روزنامه؛
2- حاجی میرزا تذکره چی که توسط میرزاتقی خان امیرکبیر به سرپرستی روزنامه منصوب شد؛
3- میرزا عبدالله، خبرنگار و نویسنده ی روزنامه؛
4- ادوارد برجیس، مترجم و مسؤول مالی (مباشر) روزنامه؛
5- حاجی عبدالمحمد، مسؤول و ناظر چاپ.

دلیل انتشار
میرزا تقی خان در سرمقاله نخستین شماره ی روزنامه وقایع اتفاقیه در باب انگیزه و دلیل انتشار این روزنامه می نویسد:
«از آن جا که همت حضرت اقدس شاهنشاهی مصروف بر تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آن ها از امورات داخله و وقایع خارجه است، لهذا قرار شد که هفته به هفته احکام همایون و اخبار داخله و غیره را که در دول دیگر گازُت می نامند در دارالطباعه دولتی زده شود و به کل شهرهای ایران منتشر گردد که اهالی ممالک ایران نیز در هر هفته از احکام دارالخلافه مبارکه و غیره اطلاع حاصل نمایند و از جمله محسنات این گازُت یکی آنکه سبب دانایی و بینایی اهالی این دولت علیه است دیگر آنکه اخبار کاذبه و اراجیف که گاهی بر خلاف احکام دیوانی و حقیقت حال در بعضی از شهرها و سرحدات ایران پیش از این باعث اشتباه عوام این مملکت می شد بعد از این به واسطه روزنامچه متوقف خواهد شد و بدین سبب لازم است که کل امنای دولت ایران و حکام ولایات و صاحب منصبان معتبر و رعایای صادق این دولت این روزنامه ها را داشته باشند و برحسب قرارداد فوق در یوم جمعه پنجم شهر ربیع الثانی سنه 1267 به این کار شروع شد و مباشر این روزنامه ها به هر کس که طالب باشد هفته به هفته خواهد رساند.»

آگهی ها!
در روزنامه وقایع اتفاقیه از شماره ششم به بعد، چاپ اعلانات (آگهی ها) آغاز شد و قیمت آن را درج می کردند. به دستور دیوان عالی (دیوان اعلی) چاپ اعلانات به شرح و به شرط ذیل می بود: قیمت چاپ اعلانات کمتر از یک هزار دینار نباشد، بیشتر از چهار سطر نباشد، اگر بیشتر از چهار سطر باشد، به ازای هر سطری پنج شاهی گرفته می شود.
نخستین آگهی منتشر شده در قسمت اعلانات به سفارش دارالخلافه در نمره ششم روزنامه وقایع اتفاقیه ماجرای یک تاجر فرنگی به نام «موسیو روجیاری بود که چند مرتبه مال التجاره خود را به دارالخلافه آورده بود.»
از انواع اعلان های منتشر شده در سال نخست روزنامه وقایع اتفاقیه، اعلان فروش کتاب می باشد که بعضی از اعلانات به شرح ذیل می باشد:
1- قرآن مجید اعلی: دو تومان، 2- قرآن مجید وسط: یک تومان، 3- قرآن مجید ارزان: سه هزار، 4- شرح کبیر دو جلد: شش تومان و...
لازم به ذکر است که افرادی که می خواستند از این کتب دیدن نمایند و خرید کنند باید نزد حاجی عبدالمحمد استاد دارالخلافه تهران که چاپ روزنامه در کارخانه او انجام می شد می رفتند همان گونه که در اعلانات نوشته می شد.

اخبار روزنامه ی وقایع اتفاقیه
یکی از وظایف مهم روزنامه ی وقایع اتفاقیه، جمع آوری اطلاعات و اخبار داخلی و خارجی ایران بود که در تمامی شماره های آن به صورت گسترده نوشته شده بود، به نحوی که آن ها در بخش هایی متفاوت ذکر می گردید.
اخبار همایونی: این اخبار بعنوان اخبار برجسته ی سیاسی و مقدم بر دیگر گزارشات خبری آمده است. این بخش خبری منحصراً متعلق به اخبار شاه و دولت بوده و شامل: کلیه ی سفرهای شاه، وقایع مهم درباری، اخبار مهم دولتی، برگزاری مراسم سنتی، شکار و حتی سوءقصد به جان شاه، می شده است.

 اخبار پزشکی: اخبار پزشکی روزنامه ی وقایع اتفاقیه فراوان، مهم و متنوع است، به نحوی که شامل چهار بخش می گردید:
1- اخبار مربوط به گسترش و شیوع امراض فصلی، و عادی از قبیل سرماخوردگی، و یا گرمازدگی و مرض مفاجا که پس از ارائه ی گزارش مرض، مردم را برای مقابله با آن به شیوه علمی مطلع می نماید و به مسؤولین ذیربط هشدار داده و اقدامات آنان را برای مقابله با امراض در روزنامه می آورد.
2- گزارشات پزشکی استثنایی، شامل گزارشاتی از قبیل: زایمان های دوقلو، سه قلو، تولد نوزاد خارق العاده، رفتن مار به داخل شکم پسر و... که برای خوانندگان روزنامه جالب بوده است.
3- گزارشات و اخبار متفرقه پزشکی از قبیل: بهبود یک کور توسط میرزا رضا قلی دواساز، مردن دلّاک بر اثر درد شکم، مرگ و میر بر اثر خوردن نوعی مرغ، مواخذه ی یک دوافروش بخاطر ارائه ی داروی قلابی.
4- گزارشات علمی در مورد بیماری ها، داروها، اخبار پزشکی دنیا و آشنا کردن مردم نسبت به امور بهداشتی و پیش گیری های پزشکی، مهم ترین اخبار این بخش را تشکیل می دهد. در این بخش اطلاعاتی درباره ی کتب علمی تخصصی پزشکی و اجباری کردن خرید آن برای پزشکان، اقدامات دولت درباره ی استفاده از امکانات پزشکی جهان برای جلوگیری از شیوع امراض در ایران، تأکید بر آبله کوبی و اجباری کردن آن و... ارائه شده است.

اخبار اجتماعی (حوادث): صفحات اخبار اجتماعی و حوادث در روزنامه های امروزی از پرخواننده ترین صفحات روزنامه می باشد. اگرچه در روزنامه ی وقایع اتفاقیه صفحه خاصی به این اخبار اختصاص نیافته ولی اخبار و حوادث در لابلای اخبار دیگر، از جذابیت خاصی برخوردار است.

 اخبار نظامی: روزنامه ی وقایع اتفاقیه یکی از منابع مهم تحقیق درباره ی ارتش عصر ناصری است، زیرا در تمامی شماره های این روزنامه اخبار و گزارشاتی از قشون به چشم می خورد. این گزارشات شامل: معرفی سواره نظام، پیاده نظام، توپخانه، قورخانه، قلاع نظامی، مأموریت ها، انعام، پاداش، مواجب، جمع آوری نیرو، ترخیص نیرو و معرفی فرماندهان می باشد که در نوع خود یک تاریخ کامل نظامی می باشد.
از بررسی 60 شماره ی این روزنامه این نتایج بدست می آید: 49 مورد گزارش اعزام نیرو به نقاط ناامن کشور، که در این میان خراسان با 13 مورد و اصفهان با 10 مورد ناامن ترین ایالات کشور بوده اند. 22 مورد بازدید از قشون توسط شاه و صدر اعظم گزارش شده که در کنار آن اخباری چون ترخیص نیروها، پرداخت جیره و مواجب و... به چشم می خورد. از دیگر گزارشات نظامی روزنامه، می توان به گزارش آمار قشون موجود در ایالات و دارالخلافه و حتی آمار سلاح های خریداری شده از انگلیس و یا کشورهای دیگر و همچنین پیشرفت کار اسلحه سازی در ایران، اشاره کرد.

اخبار اقتصادی: یکی از بخش های جالب توجه روزنامه ی وقایع اتفاقیه می باشد. در این بخش اخبار اقتصادی شامل اعلان نرخ اجناس به صورت عمده فروشی، بررسی اوضاع بازار، راه ها و تجارت، ذکر شده است.
درباره ی اولین اعلان نرخ ارزاق، در شماره ی ششم این روزنامه چنین آمده است: «از اولیای دولت علیه حکم شده است که قیمت اجناس دارالخلافه به جهت اطلاع خلق، گاهگاهی در روزنامه نوشته شود.» اعلان نرخ ارزاق در روزنامه، روال خاصی نداشت و معمولاً هر 5 یا 10 هفته یکبار نوشته می شد. قیمت اجناس تا شماره ی 53 با اعداد سیاق و از شماره ی 54 به بعد با اعداد فارسی نوشته شده است. علاوه بر نرخ ارزاق عمومی، روزنامه گه گاهی قیمت پارچه های فرنگی و هندی را نیز برای آگاهی تجار و کسبه اعلام می کرد.
از بررسی قیمت ها در این روزنامه نتایج زیر بدست می آید: نرخ میوه و تره بار بستگی کامل به روز و زمان ورود آن به بازار داشت چنانکه هندوانه ی نوبر 40 من، 6 ریال و 10 شاهی بود و در صورتی که در اواخر تابستان به قیمت تقلیل می یافت. اجناس مورد نیاز مردم از قبیل: مرغ، تخم مرغ، کشک قیمت ثابتی داشتند. مرغ یک قطعه، 10 شاهی، تخم مرغ ده بیضه، یک عباسی، کشک 4 من، 2 ریال، به فروش می رسید. قیمت گندم بسیار متغیر و تابع فصل کار، زمان برداشت و مقدار بارندگی بود. نرخ معمول گندم، خرواری 2 تومان و 3 ریال و در طول سال قیمت آن متغیر بود. در صورتی که نرخ نان در طول سال ثابت گزارش شده است! قیمت اجناس خارجی از جمله پارچه های فرنگی و اشیاء تزئینی بالا بود. بعضی از این اجناس قیمت سرسام آوری داشتند. در یکی از شماره های روزنامه، چنین آمده است: آئینه ی یک ذرع قد، یک زوج به 56 تومان یعنی معادل قیمت 7500 کیلوگرم گندم و یا معادل 168 کیلوگرم گوشت، آئینه سه چارک پهنا، یک زوج 48 تومان قیمت داشت. قیمت کتاب و مطبوعات در مقایسه با قیمت ارزاق گران بوده مثلاً؛ قیمت یک شماره روزنامه ی وقایع اتفاقیه 10 شاهی معادل قیمت یک قطعه مرغ یا 15 کیلوگرم گندم، قیمت کتاب پطر کبیر 2 تومان که معادل 300 کیلوگرم گندم و قیمت کتاب لیلی و مجنون و شاهنامه ی فردوسی، هر کدام 5 تومان که معادل 600 کیلوگرم عدس و یا لوبیا، ثبت شده است.

منابع:
1- قانعی، علیرضا. وقایع اتفاقیه، روزنامه ای دولتی در خدمت دولت، نشریه پیام بهارستان، 1382.
2- سعیدی، سید محمد. روزنامه نگاری عصر ناصری، نشریه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند، 1383.
3- کیان فر، جمشید. روزنامه وقایع اتفاقیه، نشریه نشر دانش 1373.