به گزارش قدس آنلاین،آیات شریفه 183 و 184 سوره بقره به این موضوع چنین اشاره کرده است: « ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما واجب شده است همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند مقرر شد تا پرهیزگار شوید. شما روزهای محدودی را باید روزه بگیرید و هرکس از شما بیمار یا مسافر باشد، باید تعدادی از روزهای دیگر را روزه بدارد و برکسانی که روزه برای آنها طاقت فرساست با اطعام مستمندی کفاره دهند و هرکس فرمان خدا را در انجام کارهای نیک اطاعت کند به نفع اوست و روزه داشتن به نفع شماست اگر می دانستید.»
دکتر علی یزدی نژاد و دکتر سید رمضان محسن پور در مورد بیماری های شایع و سوالاتی که در زمینه روزه داری برای بیماران پیش می آید مطالبی را گردآوری نموده اند که از نظر می گذرد:

دیابت و روزه داری
دیابت (بیماری قند) که امروز در جامعه جهانی و کشور ما شیوع زیادی یافته است، جزو موارد ممنوعیت کامل روزه داری نیست بلکه بسته به حالات مختلف و وضعیت بیمار و صلاحدید پزشک، فرد می تواند برای روزه گرفتن یا نگرفتن تصمیم بگیرد.
آن چه باید بیماران دیابتی به آن توجه داشته باشند این است که روزه داری را نباید معادل رژیم غذایی برای کاهش قند بدانند و ضرورت دارد که بیماران دیابتی اصول صحیح روزه داری و رژیم دائم خود را در این ماه نیز رعایت کنند.
سوال اصلی در این زمینه این است که آیا افراد دیابتی می توانند روزه بگیرند یا خیر؟
در پاسخ به پرسش این بیماران باید گفت که بیماران دیابتی که قند خون آنان به خوبی تحت کنترل است و مبتلا به بیماری های دیگر نیستند و به عبارت دیگر دیابت موجب صدمه به کلیه ها، چشم ها، قلب و دیگر اعضایشان نشده است و نیز بیمارانی که انسولین مصرف نمی کنند می توانند روزه بگیرند.
بیماران دیابتی در هر حال باید رژیمی را که پیش از ماه رمضان رعایت می کردند رعایت کنند. آنها نباید کالری دریافتی خود را دراین ماه افزایش دهند و همچنین باید مصرف قندها و مواد شیرین مثل زولبیا و بامیه را محدود کنند.
سوال دیگری که برای بیشتر بیماران دیابتی مطرح می شود این است که آنها درچه زمانی باید قند خونشان را اندازه بگیرند و قرصهایشان را بخورند؟
بهترین حالت این است که بیماران دیابتی که روزه می گیرند به وسیله گلوکومتر قند خونشان را پیش از افطار، 2ساعت پس از افطار و قبل از سحری اندازه بگیرند.
در صورتی که قند خون فرد دیابتی 2ساعت پس از افطار بالای 250 بود باید شب بعد 20درصد از میزان کالری خود در زمان افطار کم کند. در مورد سحر هم اگر قند خون قبل از سحر بیش از 200 میلی گرم در دسی لیتر بود باید 20 درصد از میزان کالری دریافتی در زمان سحر کم شود، اما اگر قند بیمار قبل از سحر بیش از 350 میلی گرم در دسی لیتر بود بهتر است اصلاً روزه نگیرید.
در مورد مصرف قرص های پایین آورنده قند خون توصیه می شود که قرص های مصرفی صبح و ظهر همزمان هنگام افطار و قرص های مصرفی شبانه پیش از سحر مصرف شوند.
سوال مهم افراد دیابتی این است که در چه مواردی بهتر است روزه نگیرند؟
بیماران دیابتی که انسولین دریافت می کنند بهتر است روزه نگیرند، مگر کسانی که میزان انسولین مصرفی آنها زیاد نبوده و طی روز دچار افت قند خون نمی شوند.
بیماران دیابتی که سحری نخورد ه اند نیز بهتر است در آن روز روزه نگیرند.
بیمارانی که به هر دلیل قند خونشان قبل از سحر بیشتر از 350 میلی گرم در دسی لیتر باشد بهتر است که اصلا روزه نگیرند.
بیماران دیابتی که به نحوی دچار عوارض مزمن دیابت به کلیه ها، مغز، قلب، چشمها، دستها و پاها و سایر ارگانهای بدن شده اند هرچند ممکن است دچار مشکل حادی نشوند ولی برای پیشگیری از پیشرفت عوارض مزمن بهتر است بدون مشورت با پزشک متخصص روزه نگیرند.
مهمترین عارضه ای که بیماران مبتلا به دیابت را در زمان روزه داری تهدید می کندچیست؟
مهمترین و خطرناک ترین عارضه در این موارد افت شدید قند خون در طی روز است که به آن «هیپوگلیسمی» می گویند. این وضعیت خطرناک با علائمی مانند عرق کردن، احساس گیجی، تپش قلب، لرزش بدن، تاری دید، بی حالی و در نهایت بی هوش شدن مشخص می شود، در صورتی که بلافاصله با مصرف مواد قندی درمان نشود می تواند منجر به اغما و حتی مرگ بیمار شود.
نکته مهم این است که در افرادی که دچار هیپوگلیسمی مکرر می شوند ممکن است نخستین علامت کاهش سطح هوشیاری و اغما باشد.بیماران دیابتی که قصد روزه گرفتن دارند باید حتما به پزشک معالجشان مراجعه و نام داروهایی را که مصرف می کنند به او بگویند، زیرا برخی از این داروها که نیمه عمر طولانی داشته و مدت زیادی در بدن می مانند، می توانند خطر افت قند خون هیپوگلیسمی را افزایش دهند.
از جمله این داروها می توان به قرص گلی بن کلامین اشاره کرد. در چنین مواردی ممکن است پزشک متخصص اقدام به تعویض داروی مصرفی کرده و داروی دیگری که مناسبتر است جایگزین کند.

روزه داری در بیماران کلیوی
کلیه ها اعضای بسیار مهمی هستند که وظیفه اصلی آنها تصفیه خون و دفع مواد زائد از بدن و همچنین مشارکت در خونسازی و ساختن ویتامین D است.
مهمترین عاملی که موجب عملکرد صحیح کلیه ها می شود میزان طبیعی آب بدن و بدنبال آن جریان خون و خون رسانی مناسب به آنهاست. بدیهی است هر عاملی که موجب کاهش جریان خون کلیه ها شود، عملکرد و ساختار کلیه ها را دچار اختلال می سازد. به عنوان مثال اسهال و استفراغ، گرما زدگی های شدید و خونریزی های ناشی از جراحات مختلف که موجب از دست دادن حجم زیاد خون یا آب از بدن می شوند از جمله این مواردند.
بر این اساس روزه داری اگر به طور صحیح انجام نشود و همراه با مصرف مقادیر مناسب آب در فاصله افطار تا سحر نباشد می تواند برای کلیه ها خصوصا در بیماران مبتلا به دیابت، مبتلایان به فشارخون و افراد سالمند خطرآفرین باشد.
در فاصله افطار تا سحر حداقل 8 لیوان آب سالم بنوشید.
کم آبی شدید بدن خصوصا در سالهایی که ماه رمضان با تابستان و فصل گرما مصادف می شود در افرادی که تشکیل سنگ های کلیه و دستگاه ادراری در آنها فعال است و ظرف مدت 6 ماه اخیر بیش از 2 سنگ ادراری در آنها گزارش شده و یا درحال حاضر مبتلا به سنگ هستند می تواند خطرآفرین باشد. لذا ضرورت دارد تا این افراد حتما پیش از شروع ماه مبارک رمضان با پزشک متخصص دراین زمینه مشورت کنند و در صورت اقدام به روزه داری حتما در فاصله افطار تا سحر آب فراوان بنوشند، زیرا نخوردن یا کم خوردن آب باعث رسوب مواد زائد در لوله های ادراری و کلیه ها شده و آن ها را مستعد سنگ سازی می کند.
آیا بیماران دیالیزی می توانند روزه بگیرند؟
بیماران دچار نارسایی کلیه که تحت درمان با دیالیز قرار دارند، باید از روزه گرفتن خودداری کنند زیرا بیماران دیالیزی عموما به جهت بالا بودن سطح مواد سمی و خصوصا اوره در خونشان بی اشتها بوده و همچنین امکان پرخوری یا کم خوری را ندارند. همچنین بیمارانی که بنا به دلایل مختلف در ادرارشان پروتئین دفع می شود در این گروه جای دارند.
نکته مهم دیگر که موجب ممنوعیت روزه داری در بیماران دیالیزی می شود این است که بیمارانی که به مدت طولانی تحت همودیالیز قرار می گیرند ممکن است به دلیل مصرف غذا در شب دچار افزایش غلظت پتاسیم و حجم مایعات در فواصل بین دیالیز شوند که مورد اول برای قلب خطرناک بوده و مورد دوم یعنی افزایش حجم مایعات نیز موجب نارسایی قلب و اختلالات تنفسی می شود.
لازم به یادآوری است که دیالیزبه 2 صورت انجام می شود:
دیالیز «صفاقی» که درآن حجم زیادی آب به طور روزانه وارد حفره شکم می شود و دیالیز «خونی» (همودیالیز) که معمولا سه بار در هفته صورت می پذیرد و البته در هر دو حالت روزه داری توصیه نمی شود.
گروه دیگری از بیماران که باید از روزه داری اجتناب کنند بیمارانی هستند که سنگ کلیه آنها ناشی از اختلالات غدد پاراتیروئید است.

روزه داری در بیماری های قلبی عروقی
بررسی ها نشان می دهند که روزه داری صحیح در یک فرد سالم با کم کردن عوامل خطر (ریسک فاکتورها) از جمله کاهش سطح چربی های خون، کاهش وزن، کم کردن و یا قطع سیگار و کاهش سطح هموسیستئین خون از بیماری های قلبی جلوگیری می کند. اما قضیه در مورد افرادی که دچار بیماری شده اند فرق می کند.
بیماری های قلبی، طیف گوناگونی از بیماری های دریچه های قلبی، عروق قلب و نیز بیماری های عضله قلب را در بر می گیرد که در هر مورد و با توجه به شرایط بیمار و شدت و ضعف بیماری می توان در مورد روزه گرفتن یا نگرفتن بیمار تصمیم گرفت. گرچه در تمام این موارد نظر مشورتی پزشک متخصص قلب و عروق بهترین راهنما برای این بیماران است اما به طور کلی می توان توصیه هایی را در این زمینه به بیماران ارائه کرد.
بیماران دچار گرفتگی رگهای قلبی که تحت درمان با داروهای نظیرآسپیرین، قرصهای نیتروکانتین و نیتروگلیسیرین(زیرزبانی) قرار دارند و موظفند که داروهایشان را دقیق و به موقع مصرف کنند، عموما اجازه روزه گرفتن ندارند، زیرا به موقع نخوردن بیشتر داروهای قلبی و کاهش غلظت این داروها در خون بیمار باعث بروز عوارض جبران ناپذیری مثل افزایش احتمال بروز سکته قلبی و حملات آنژین صدری، بزرگ شدن قلب و آب آوردن ریه ها می شود که بسیار خطرناک است.
چند نکته در مورد داروهای قلبی عروقی
- داروهایی مثل آنالاپریل و دیگوکسین در صورتی که صبح ها مصرف شوند اثر بخشی بهتری دارند، به همین دلیل مصرف آنها در هنگام سحر نتیجه بهتری می دهد.
- مصرف قرص دیلتیازم عصرها اثر بخشی بهتری داشته و لذا بهتر است بعد از افطار مصرف شود.
- درمورد مصرف قرص های زیرزبانی (نیتروگلیسیرین زیرزبانی که در هنگام حملات قلبی مورد استفاده قرار می گیرد) درطی ساعات روزه داری، نظرات شرعی مراجع تقلید متفاوت است.
- تداخل داروها با غذا را در نظرداشته باشید با توجه به فاصله زمانی کوتاه مصرف افطار، شام و سحر و انباشته شدن معده از غذاهای مختلف امکان تداخل برخی داروها با غذاها وجود دارد. مثلا اثر دیگوکسین که در نارسایی قلب مصرف می شود و نیز وراپامیل و پروبرانولول با غذا تغییر زیادی می کند.
آیا بیماران دچار بی نظمی ضربان قلب (آریتمی) می توانند روزه بگیرند؟
آریتمی در اغلب اوقات اختلالی است که نیازمند رعایت رژیم غذایی، فعالیت مناسب و در راس همه آن ها مصرف به موقع داروهاست. در این موارد قطع خود سرانه دارو یا افزایش فاصله مصرف قرص ها ممکن است منجر به عوارضی چون افزایش احتمال لخته شدن خون، سکته مغزی، مشکلات ریوی و... شود، لذا این افراد بهتر است روزه نگیرند.
به علاوه اختلالات الکترولیتی( مثلا اختلال در غلظت پتاسیم) حاصل از روزه داری، ممکن است سبب تسریع در ایجاد آریتمی شود.
بیماران قلبی که قبلا تحت عمل جراحی قرار گرفته اند و درحال حاضر مشکل خاصی ندارند آیا می توانند روزه بگیرند؟
به تمام بیماران قلبی از جمله آنهایی که سابقه جراحی داشته اند و دارو مصرف می کنند توصیه می شود برای این که بیماری از کنترل خارج نشود حتما پیش از اقدام به روزه داری با پزشک معالج مشورت کنند.
آیا بیمارانی که دچار افتادگی دریچه میترال (پرولاپس میترال) هستند می توانند روزه بگیرند؟
معمولا افتادگی دریچه میترال در فرم های خفیف مشکلی در روزه داری ایجاد نمی کند اما درحالات شدید که عموما با گشادی دریچه میترال همراه شده و معمولا نیازمند توجه خاص می باشد ممکن است امکان روزه داری فراهم نباشد، لذا ضرورت دارد تا مبتلایان به این اختلال حتما پیش از روزه داری به متخصصان قلب مراجعه و مورد بررسی کامل از جمله اکوی قلبی قرار گیرند و طبق نظر پزشک معالج اقدام به روزه داری کنند.
مجددا یادآور می شویم که افتادگی میترال درحالات معمولی و خفیف مانعی برای روزه داری نیست.
آیا بیماران مبتلا به فشارخون می توانند روزه بگیرند؟
بیماران دچار فشارخون که درحال حاضر فشارخون شان کاملا کنترل شده است می توانند درصورت نظر موافق پزشک معالج با تغییر دستورات دارویی و شیوه زندگی اقدام به روزه داری کنند. این موضوع در صورتی قابل انجام است که پزشک مربوطه داروهایی را توصیه کند که امکان مصرف شان در فاصله افطار تا سحر وجود دارد.
تذکر: بیمارانی که تحت درمان با داروهایی قرار دارند که حتما باید درفاصله 8 ساعت یا کمتر مصرف شوند(یعنی حداقل سه نوبت در روز یا بیشتر از آن) و پزشک معالج داروی جایگزینی را به آنان توصیه نمی کند بهتر است از روزه داری صرف نظر کنند.

بیماری های ریوی و روزه داری
بیماری های ریوی طیف وسیعی از اختلالات را شامل می شوند، اما آنچه که بیشتر مورد بحث است روزه داری در مبتلایان به آسم ریوی است.
نظر مراجع تقلید در این مورد متفاوت است. برخی از آنان معتقدند که استفاده از اسپری های استنشاقی که در درمان آسم و کنترل حملات آن به کار می روند جز غذاها و نوشیدنی ها محسوب نشده و لذا استفاده ازآنها روزه را باطل نمی کند؛ اما به اعتقاد عده ای دیگر از مراجع اسپری های استنشاقی به جهت آبی که در ترکیب آنها به کار رفته موجب ابطال روزه می شوند. بنابراین بر اساس نظریه گروه اول بیماران آسمی (خصوصا آسمی های خفیف) می توانند روزه بگیرند و درمواقع لزوم از اسپری های استنشاقی استفاده کنند.
اما بر اساس نظر گروه دوم بیماران آسمی خصوصا آنهایی که آسم شدید دارند، نباید روزه بگیرند مگر این که بیماری به خوبی کنترل شده باشد.
به علاوه در مورد تعدادی از بیماران می توان با نظر پزشک متخصص از اسپری های طولانی اثرتر استفاده کرد، که در این صورت امکان بیشتری برای روزه داری فراهم می شود.

روزه داری در مبتلایان به کم خونی
کم خونی ها انواع مختلفی دارند؛ اما عمده موارد کم خونی از نوع تغذیه ای بوده و در راس آن ها کم خونی های ناشی از کمبود آهن قرار دارد. فرم های خفیف تا متوسط کم خونی فقر آهن در بیماری که دچار ناراحتی قلبی و مشکلات دیگر نیست، عموما با مصرف داروهای خوراکی قابل درمان است. چنین بیمارانی می توانند داروهایشان (ترکیبات فروس سولفات) در هنگام افطار، سحر و یا نیمه شب مصرف کنند و بنابراین مشکلی در روزه گرفتن نخواهند داشت.
البته بیمارانی که دچار کم خونی بسیار شدید فقر آهن هستند یا دچار اختلالات همراه مثل نارسایی قلبی هستند بهتر است روزه نگیرند.
مبتلایان به کم خونی ناشی از انواع سرطان های خون و بدخیمی های سایر اعضا و نارسایی مزمن کلیه که تحت درمان با داروهای شیمی درمانی یا دیالیز قرار دارند در اکثر موارد اجازه روزه گرفتن نخواهند داشت.
آیا مبتلایان به تالاسمی می توانند روزه بگیرند؟
بیماران دچار تالاسمی مینور منعی برای روزه گرفتن ندارند. اما مبتلایان به تالاسمی ماژور که نیاز به تزریق مکرر خون دارند، مجاز به روزه گرفتن نیستند.
به بیماران دچار کم خونی توصیه می شود که:
- حتما در برنامه غذایی خود مواد غذایی حاوی گوشت و سبزیجات را بگنجانند.
- داروهای تجویز شده از سوی پزشک را به موقع مصرف کنند.
- از مصرف چای حدود یک ساعت قبل و 2ساعت پس از غذا خودداری کنند.
- در فاصله افطار تا سحر مایعات فراوان بنوشند.

روزه داری در بیماران دچار اختلالات بینایی
در بیشتر بیماری های چشمی مثل آب مروارید و پیر چشمی منعی برای روزه داری وجود ندارد.
یکی از سوالاتی که بیماران از پزشک معالج خود می پرسند این است که آیا بیماران عینکی یا بیماران دچار اختلالات دیگر چشمی می توانند روزه بگیرند یا خیر؟
بر اساس متون علمی تاکنون مدرکی در دست نیست که روزه داری موجب تشدید مشکلات انکساری چشم (نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) شده و یا شماره عینک بیمار را تغییر دهد. اساسا درحوزه چشم پزشکی در سه مورد توصیه به اجتناب از روزه داری می شود:
- در افرادی که مبتلا به آب سیاه (گلوکوم) هستند، خصوصا هنگامی که سن بیمار بالاست و مشکلاتی چون بیماری قلبی عروقی و اختلال در انعقاد خون وجود دارد.
- نزدیک بینی با نمره عینک بالاتر از 18، در این موارد کم آبی ناشی از روزه داری می تواند موجب جمع شدگی زجاجیه و کنده شدن شبکیه شود و در نتیجه به سر عصب بینایی فشار آورد.
مبتلایان به نزدیک بینی پیش از شروع ماه رمضان حتما باید با چشم پزشک مشورت کنند.
- در مواردی که سلامت چشم در اثر اختلالات عروقی در اثر بیماری هایی چون دیابت کنترل نشده، فشارخون، اختلالات انعقادی و... تحت تاثیر قرار گرفته است.
تاری دید در هنگام روزه داری که در زمان گرسنگی به وجود می آید عموما از کم خونی، کاهش قندخون، افت فشارخون و... ناشی می شود و معمولا ارتباطی با بیماری های چشمی ندارد.
روزه داری در کسانی که عیب انکساری چشم شان را عمل کرده اند مثلا کسانی که عمل لیزیک روی چشم هایشان انجام شده منعی ندارد.

روزه داری در بیماری های تیروئید
بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید می توانند روزه بگیرند. بیماران دچار پرکاری تیروئید نیز اگر بیماری شان کنترل شده باشد می توانند روزه بگیرند. معمولا این بیماران 4 تا 6 هفته پس از شروع درمان امکان روزه گرفتن را پیدا می کنند.

روزه داری در بیماران روانی
در خصوص بیماری های روانی نمی توان در قالب یک دستورالعمل کلی عمل کرد و بهتر است در چنین مواردی در مورد هر بیمار خاص جداگانه موضوع را مورد بحث قرار داد و تصمیم جداگانه ای گرفت. اختلالات روانی عموما به دو گروه اختلالات روان پریشی(پسیکوز یا جنون) و روان نژندی(نوروز یا ناراحتی عصبی) تقسیم بندی می شوند و بر این اساس به طور کلی می توان دو اصل کلی زیر را مورد استناد قرار داد:
- مبتلایان به جنون (روان پریشی) حتی جنون ادواری همان گونه که در احکام شرعی نیز آمده نباید روزه بگیرند.
- مبتلایان به ناراحتی های عصبی نه تنها می توانند روزه بگیرند بلکه آمار نشان می دهد که حضورشان در فعالیتهای معنوی موجب تقویت اراده آنان در زمان روزه داری و افزایش کنترل بر تمنیات درونی شده و سبب می شود تا از وضعیت روحی بهتری برخوردار گردند.

راه های تجویز داروها در زمان روزه داری
راه های مختلف تجویز و استعمال داروها موضوعی است که هم در بین متخصصان علوم پزشکی و هم در میان علما و مراجع عظام اختلاف نظرهایی در مورد آن وجود دارد. اما آن چه بیشتر مورد توافق می باشد این است که در صورت استفاده از داروها از راههای زیر روزه باطل نمی شود:
- استفاده از قطره های چشم و گوش و بینی
- تمام داروهایی که از طریق پوست جذب بدن می شوند یا به صورت موضعی اثر می کنند مثل کرم ها، پمادهاو پلاسترها و مشمع های دارویی.
- استعمال انواع شیاف ها و پمادهای مقعدی یا واژینال
- تزریقات زیرجلدی، عضلانی، مفصلی و حتی داخل رگی به استثنای تزریق انواع سرم ها و محلول های غذایی و نیز داروهای تقویتی که موجب ابطال روزه داری می شوند.( نظر شرعی مراجع تقلید در مورد داروهای تزریقی داخل رگی متفاوت است.)
- گاز اکسیژن که به صورت استنشاقی مصرف می شود.
- مصرف انواع دهان شویه، غرغره دارو یا اسچری های دهانی مثل داروهای آسم به شرط آن که چیزی به درون معده فرو برده نشود.( در این موارد نظرات شرعی مراجع تقلید متفاوت است.)
- قرص های زیرزبانی مانند نیتروگلیسیرین ( در این مورد این داروها نیز نظرات شرعی مراجع تقلید متفاوت است.)

اهدای خون در ماه مبارک رمضان
متاسفانه آمارها نشان می دهد که با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان میزان استقبال اهدا کنندگان خون کاهش می یابد. بررسی ها به دو علت در این زمینه اشاره دارند:
- تصور ابطال روزه در صورت اهدای خون
به استناد استفتائات به عمل آمده و فتاوی موجود از برخی علما و مراجع تقلید از آنجا که اهدای خون با نیت نجات جان انسان ها صورت می گیرد نه تنها باعث ابطال روزه نمی شود بلکه واجب کفایی نیز شمرده شده است.
- ترس از ضعف و بی حالی پس از اهدای خون
برای جلوگیری از این وضعیت عزیزانی که قصد اهدای خون دارند باید روز قبل و بعد از اهدای خون در فاصله افطار تا سحر مایعات زیاد به خصوص نوشیدنی های شیرین مانند شربت مصرف کنند تا حجم خون آنان متعادل شود.
همچنین با توجه به اینکه معمولا آب بدن روزه دار نسبت به حالت عادی کمتر می شود بهتر است که در صورت تمایل به اهدای خون، هنگام سحر از غذا و مایعات به اندازه کافی استفاده می شود و درهمان ساعات اولیه روز اهدای خون صورت گیرد و یا بعد از افطار مشروط به اینکه افطار سبکی میل کرده باشند به اهدای خون مبادرت ورزند.
روزه داری در دریافت کنندگان خون
بیمارانی که در بیمارستان یا سایر مراکز درمانی، خون به آنها تزریق می شود نمی توانند روزه بگیرند، این عزیزان می توانند در روزهایی که خون دریافت نمی کنند آن هم طبق نظر پزشک معالج اقدام به روزه داری کنند.