اگر بخواهیم تعالیم و دستورهای دین را درجه بندی و مراتب‌شان را مشخص نمائیم، نمازدر بالاترین درجه و مرتبه تعالیم دینی قرار می‌گیرد.

 حجت الاسلام والمسلمین دکتر صالح حسن‌زاده استاد دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات، در گفت وگو با قدس از توجه و اشتیاق پیشوای هشتم شیعیان امام رضا(ع) به نماز می‌گوید.

  امام رضا(ع) چگونه به مردمان زمان خود و همچنین آیندگان اهمیت و اهتمام به نماز را یادآور می‌شوند؟

- در حدیثی از امام رضا(ع)آمده است؛ (وصیت می‌کنم شما را به نماز اول وقت و مراقبت بر نماز، زیرا نماز بهترین اعمال و ستون و خیمه دین است) و درروایتی دیگر فرموده‌اند:(نماز وسیله تقرب هر انسان متقی به خداوند است که سبب می‌شود انسان به خداوند تبارک و تعالی نزدیکتر شود و ایشان به هیچ دلیلی به تأخیر انداختن نماز اول وقت را جایز ندانسته‌اند و فرموده‌اند، بی‌دلیل نماز اول وقت را از دست ندهید و خود ایشان در عمل به این گفته چنان در اقامه نماز اول وقت اهتمام به خرج می‌داده اند که روایت شده در مهمترین جلسات سیاسی، روزی به دستور مأمون علمای برجسته‌ای از فرقه های گوناگون در مجالس مناظره حاضر می‌شدند و امام رضا (ع) با آنها مناظره و مباحثه می‌فرمودند، «عمران صابی» درباره توحید با امام رضا(ع) وارد گفت‌وگو شده در آن جلسه امام رضا(ع) پرسشهای او را با حوصله و متانت خاصی پاسخ می‌دادند و او را به سوی توحید دعوت می‌کردند، هنگامی که بحث و مناظره به اوج خود رسید امام رضا(ع) هنگام نماز خطاب به مأمون فرمودند:(الصلاه قد حضرت) وقت نماز فرا رسیده است، عمران صابی که به حقایقی دست یافته بود و از دریای دانش امام (ع) بهره‌ها برده بود با التماس گفت: نماز را به عقب انداخته به ادامه بحث بپردازیم، اما امام رضا(ع) تحت تاثیر سخنان عاطفی و احساس برانگیز او قرار نگرفته و برای اقامه نماز اول وقت حاضر شده و فرمودند ادامه بحث را به پس از نماز موکول می‌کنیم، بی‌گمان امام رضا (ع) به عنوان پیشوای مومنان در زمان خود توجه و اهمیت به نماز اول وقت و طاعت و بندگی خداوند را متذکر شده اند، در زمان ما نیز هنگامی که شاه از ایران فرار کرده بود خاطره‌ای از امام خمینی (ره) از شاهدان عینی در آنجا نقل شده که با حضور 150 خبرنگار از کشورهای مختلف و بسته شدن خیابانهای اطراف نوفل لوشاتو و پخش زنده بزرگترین خبر سال و حضور شبکه‌های تلویزیونی مانند CAN،BBC، آسوشیتد‌پرس، یونایتد پرس و رویتر و... امام (ره) از حاج احمد آقا (ره) می‌پرسند وقت نماز شده و ایشان می‌گویند بله ،امام هم می‌گوید (والسلام علیکم و الرحمه ا... و برکاته) بی‌گمان یک مطیع خاص و شیعه راستین امام رضا(ع) مانند امام خمینی (ره) عمل می‌کند که حتی در چنین لحظه حساس و حیاتی اولین چیزی که برایش مهم است، توجه به اقامه نماز و بندگی خداوند است.

 آیا نمازی که برپایه اخلاص و عبودیت مطلق اقامه شود از دیدگاه امام رضا(ع) می‌تواند درهم شکننده طاغوتها و ظالمان باشد؟

- بی‌تردید همین گونه است، درروایات آمده در روز عید فطر سال 202ه.ق.مامون از امام رضا (ع)تقاضا می‌کند که نماز عید فطر را اقامه کند،امام (ع)ابتدا درخواست را رد کرده و به مامون پیغام می‌دهند که قرار ما براین بود در هیچ کاری به طور رسمی دخالت نکنم، مامون می‌گوید: می‌خواهم با این کار شما در قلوب مردم و لشگریان جای گرفته و فضل شما را زیاد کنم. پس از اصرار مامون، امام رضا(ع)فرمودند: نماز را به گونه‌ای اقامه می‌کنم و از منزل خارج می‌شوم که پیامبر و امیرالمومنین انجام می‌دادند، مأمون این اجازه را داده و دستور می‌دهد لشگریان و کارگزاران و همه مردم برای حرکت به سوی مصلا در کنار امام رضا(ع) اجتماع کنند ،هنگامی که خورشید طلوع کرد، امام رضا(ع) پس از انجام غسل عید، با انداختن عمامه به روش پیامبر و معطر کردن خویش و لباسهای پاکیزه و مناسب به همراه غلامان و نزدیکان به شکل واحدی از منزل خارج شده و هنگام خروج از منزل سر به سوی آسمان بلند کرده و چهار تکبیر گفتند، این تکبیرها چنان با صلابت بود که گویی آسمان و در و دیوار با امام (ع) همنوا شده اند، در بیرون از منزل سرداران، نظامیان و سایر مردم به صورت منظم صف کشیده و وقتی امام و یارانش را با آن کیفیت دیدند، به همراه سایر مردم به آنها پیوسته و در هر ده قدم تکبیر می‌گفتند، خبرشکوه و عظمت حرکت دسته جمعی مسلمانان به همراه امام رضا(ع) به سوی مصلا به مامون رسید، روایت شده فضل ابن سهل به مامون گفت: اگر امام رضا به همین کیفیت وارد مصلای عید شود، مردم شیفته او شده و برای حکومت تو خطراتی به وجود می‌آید و در این هنگام مامون احساس خطر نموده و عاجزانه امام رضا (ع) را از میانه راه به منزل باز می‌گرداند، بنابراین از عظمت حرکت سرشار از اطمینان و عشق امام رضا (ع) به نماز و عبادت خداوند در می‌یابیم اقامه نماز نوعی مبارزه با شیطان درون و طاغوتهای زمان است که ارکان نماز می‌تواند شکننده ارکان ستونهای حکومتی ستمگران، منافقین و طاغوتیان باشد.

 از منظر امام رضا(ع) چگونه باید آداب نماز را به جا آورد؟

-امام رضا(ع) فرموده اند:هنگامی که اراده نمودی برای انجام نماز، پس با بی‌رغبتی ،کسالت، خواب آلودگی، عجله و... نماز را به جا نیاور، با حالت حضور قلب و سکون و آرامش مشغول نماز شو، بر شما باد به خضوع و خشوع در نماز و در پیشگاه الهی، چنان خاضع و خاشع باش که خشیت و خوف از سیمایت معلوم باشد و خوف و رجاء در چهره نمازگزار عیان، از کثرت ترس و ورعی که بر قلب نمازگزار عارض گردیده است، پس در این حالت برابر پروردگارت چون بنده فراری گناهکار که در مقابل مولایش قرار گرفته بایست و قدمهایت را منظم کن و خود را برای اطاعت از مولایت متعهد ساز، به چپ و راست نگاه نکن و خدا را چنان عبادت کن گویی او را می‌بینی و بدان اگر تو او را نمی بینی خدا تو را می‌بیند، با ریش و سایر اعضا و جوارحت و لباسهایت در هنگام نماز بازی نکن ،چشمت را هنگامی که ایستاده‌ای به موضع سجده نگه دار و در حالت قیام گاهی به این پا و آن پا تکیه مکن و نماز را چنان به جا آور که گویی نماز وداع و آخرین نماز حیات توست و هر گاه رو به خدا ایستادی با حضور کامل قلب و با توجه به آداب و شرایط نماز به عبادت و نماز روی آور.

 نماز جماعت از دیدگاه امام رضا (ع) از چه جایگاهی برخوردار بوده است؟

-امام رضا(ع)در مورد نماز جماعت فرموده‌اند: خداوند بزرگ نماز جماعت را قرار داده است که شعائر اسلامی و معارف الهی ماند اخلاص، ارزشهای اسلامی،عبادت و نیایش برای خدا ،آشکار و ظاهر و مشهود باشد، زیرا اگر این اعمال ظاهر شوند، حجت خدا بر مردم مشرق و مغرب عالم تمام خواهد شد، همچنین مسلمانان منافق و دو چهره و کسانی که نماز را سبک می‌شمارند مشخص می‌شوند و در نماز جماعت نیکوکاری و فضیلت رواج پیدا می‌کند و افراد را از گناه و فساد باز می‌دارد؛ زیرا در روایات آمده است که اگر نماز انسان مورد قبول خداوند متعال قرار بگیرد، بقیه اعمال او نیز پذیرفته خواهد شد.

  بهترین راه تقرب به امام رضا (ع) انجام و اهتمام چه عملی می‌باشد؟

- بی‌تردید زائران و مجاوران امام رضا(ع) باید به این نکته اذعان داشته باشند که بهترین قسمت زیارت و ارتباط با امام رضا (ع) توجه به نماز اول وقت و تعقیبات آن چه در حرم و چه در سایر اماکن است، نماز زیارت خواندن، هدیه کردن آن به روح کریم و رئوف امام هشتم (ع) و حضور در نماز جماعت حرم می‌تواند در نزدیکی زائران و مجاوران به امام رضا (ع) موثر باشد، زیرا در روایات آمده است اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، ثواب آن نماز 150 برابر و اگر دو نفر دو برابر شود، بنابراین با توجه به این روایت اهمیت نماز جماعت آشکار می‌شود. بنابراین نماز در زندگی امام هشتم شیعیان از جایگاه ارزنده‌ای برخوردار بوده و زائران توجه داشته باشند با حضور در حرم تنها توجه شان نزدیک شدن به ضریح نباشد، بلکه با اقامه نماز و دعا و توسل به خدا و امام رضا (ع) برای خود و دیگر مسلمانان دعا نموده و فضیلت کسب کنند.