بهره وری زیارت، نیازمند کسب مهارتهای زیارت است و آن مهارتها درون آداب زیارت نهفته است. بهترین و با ارزش ترین و اثرگذارترین منبع برای کشف آداب وپاداش زیارت، احادیث رضوی مربوط به زیارت است. امام رضا(ع) بارها از حقیقت زیارت یاد کرده اند و زوایای پنهان زیارت را آشکارنموده و رازهای آن را گشوده اند. در این تحقیق دوحدیث رضوی درباره زیارت بررسی و تفسیر می‌گردد تا آداب و آثار زیارت روشن شود و کارآمدی و کارکردهای زیارت افزایش یابد .
زیارت اولیا
بزنطی گفته است، شنیدم امام رضا(ع) فرمود: «ما زارنی احد من اولیائی عارفاً بحقی الا تشّفعت فیه یوم القیامه. هیچ یک از اولیای عارف به حقم، مرا زیارت نمی‌کند مگر اینکه روز قیامت من درباره او درخواست شفاعت خواهم نمود.»
نکته ها و پیامها
امام رضا(ع) در روز قیامت از زائر خویش در پیشگاه خدا شفاعت خواهد نمود و شفاعت رضوی دستاورد زیارت حرم شریف رضوی است.
با دو شرط زائر بارگاه رضوی از شفاعت امام رضا(ع) در روز قیامت برخوردار می‌گردد و لیاقت و شایستگی درک شفاعت را پیدا می‌نماید؛ یکی اینکه از «اولیاء» امام رضا(ع) باشد ودیگر اینکه «عارف به حق» آن حضرت باشد.
زائری که از «اولیاء الرضا(ع)» است می‌تواند امیدوار به کسب شفاعت امام رضا(ع) در روز قیامت باشد. اولیاءامام رضا(ع) شدن چه شرایطی دارد؟ واژه «اولیائی» در این حدیث رضوی یادآور چه ویژگی‌هایی برای زائر است؟ با دقت در معنای ولی می‌توان پیام به کار رفتن واژه اولیا در این حدیث را یافت. راغب اصفهانی در ماده ولی نوشته است: «ولاء و توالی این است که دو چیز یا بیشتر به گونه ای حصول یابند که بین آنها چیزی که از آنها نیست، نباشد و آن برای قرب و نزدیکی از جهت مکان و نسبت و دین و صداقت و یاری و اعتقاد، عاریه به کار رود.»
مطابق بیان راغب در واقع معنای اصلی کلمه «ولی» و کلمات هم خانواده آن ،قرار گرفتن چیزی درکنار چیز دیگر است، به نحوی که فاصله ای در کار نباشد، یعنی اگر دو چیز آن چنان به هم متصل باشند که هیچ چیز دیگر در میان آنها نباشد ماده «ولی» استعمال می‌شود، مثلاً اگر چند نفر پهلوی هم نشسته باشند و بخواهیم وضع و ترتیب نشستن آنها را بیان کنیم، می‌گوییم محمد درصدر مجلس نشسته است و «یلیه علی» و «یلی علی حسن» یعنی بی فاصله در کنار محمد ، علی نشسته است و در کنار علی بی هیچ فاصله ای حسن نشسته است.
به همین مناسبت طبعا این کلمه در قرب و نزدیکی به کاررفته است؛ اعم از قرب مکانی و قرب معنوی و باز به همین مناسبت در مورد دوستی؛ یاری ،پیروی و معانی دیگر از این قبیل استعمال شده است، چون در همه اینها نوعی مباشرت و اتصال وجود دارد. «ابن منظور» ولی را به معنای «ناصر» و سعید خوری شرتونی نیز به معنای «تابع» دانسته است.
بنابراین زائری از اولیاء الرضا(ع) است که در رفتار و گفتار با امام رضا(ع) نزدیک و متصل است و هیچ فاصله ای بین او و امام رضا(ع) نیست .زائری که امام رضا(ع) را بهترین اسوه و الگوی «جامع» و «جهانی» و «جاویدان» می‌شناسد، الگویی که هرگز کهنه نمی‌شود و رفتار و گفتارش همواره تا روزقیامت برای همه انسانها حجت وشایسته پیروی است، چنین زائری در تلاش است همواره از آن حضرت پیروی نماید، به نوعی که هیچ ناهماهنگی میان رفتار او و سیره رضوی مشاهده نگردد. زائر با رفتار رضوی، که در اخلاق و آداب اسلامی نزدیک به امام رضا(ع) است استحقاق دستیابی به شفاعت آن حضرت را پیدا خواهد کرد.
زائرعارف
احمدبن محمد بن ابی نصر بزنطی گفته است، نامه امام رضا(ع) را خواندم که در آن چنین آمده بود: «به شیعیانم برسان و ابلاغ نما، زیارتم در پیشگاه خدای عزوجل برابر با هزار حج است، به ابوجعفر امام جواد(ع) عرض کردم: هزار حج؟ فرمود: آری به خدا سوگند هزار هزار حج است برای کسی که علی بن موسی الرضا(ع) را با شناخت و معرفت به حقش زیارت کند.»
امام رضا(ع) دراین نامه به بزنطی ثواب «زیارت» را با«هزار حج» برابر دانسته و از وی خواسته اند این حقیقت را به آگاهی شیعیان آن حضرت هم برساند و با رساندن این پیام کتبی امام به اصحاب، آنان را در راه زیارت قرار دهد.
بزنطی از پاداش فراوان زیارت امام رضا(ع) و برابری ثواب آن با هزار حج شگفت زده شده و درصدد تحقیق برمی‌آید و محتوای پیام کتبی امام رضا(ع) را بر فرزندشان امام جواد(ع) قرائت می‌نماید و امام جواد (ع) با تأیید نامه پدرشان برتری اجر زیارت امام رضا(ع) بر هزاران حج (یک میلیون حج) را یادآوری نموده و شرط آن را هم آشکارا بیان می‌کنند.
به بیان امام جواد(ع) شرط اساسی و بنیادی اجر وثواب فراوان و شگفت انگیز زیارت امام رضا(ع)، «عرفان حق امام» است. عارف و عالم تفاوت دارد و معرفت و علم متفاوت است .
راغب اصفهانی در واژه عرف نوشته است: معرفت و عرفان درک کردن شی با اندیشیدن و سنجیدن اثر آن است و اخص از علم می‌باشد و ضد آن انکار است. تنها «علم» به حق امام رضا(ع) کافی نیست، «معرفت» نسبت به حق امام لازم است. شناخت درست حق و مقام امام رضا(ع) و سعی و کوشش فراوان عملی در انطباق رفتار و گفتار خویش با سیره و سنت امام رضا(ع)، زائر را در راه درک اجر و پاداش بی نظیر زیارت قرار می‌دهد.
اطلاع و آگاهی از اوصاف و فضایل و ویژگی‌های برجسته و ممتاز ائمه معصومین(ع) بویژه آنچه در بیان امام هادی(ع) در زیارت «جامعه کبیره» آمده است و اندیشیدن و دقت در آثار و لوازم آنها، سازنده زائر عارف به حق امام رضا(ع) است. چنین آگاهی و معرفت نسبت به مقام و منزلت امام رضا(ع) می‌تواند زائر را به اطاعت و تسلیم کامل دربرابر اوامر و نواهی امام که همان فرمان خداست برساند .
آیت‌ا... جوادی آملی درباره راز تاکید بر زیارت با معرفت می‌گوید: سر این که توصیه کرده اند زیارت زائر با معرفت باشد آن است که آنچه مایه کمال زیارت می‌گردد، معرفت و شناخت مقام و موقعیت زیارت شونده است، نه اعمالی بی روح و همراه با غفلت، همانند بوسیدن صرف و ناآگاهانه ضریح یا در و دیوار، گردش کورکورانه در اطراف ضریح وتماشای آثار هنری، شمارش ستونها، چراغها، شمعدانها، درها، پنجره‌ها. این کارها، به سیاحت شباهت بیشتری دارد تا زیارت.
ثوابهای اخروی و آثار دنیوی که در روایات آمده، بر زیارت واقعی مترتب است، یعنی جایی که ارتباط قلبی با مزور بر قرار شود و منشأ تحول در زائر گردد، نه بر سیاحت و زیارت جسمی وصوری.
آگاهی از اجر زیارت امام رضا(ع) و آگاه نمودن شیعیان از فضیلت زیارت حرم رضوی یک وظیفه و ابلاغ اجر و پاداش زیارت به عموم مردم یک عمل صالح است.
نظر شما