شریک شدن با دیگران

یکی از عادتهای غذایی امام رضا علیه السلام اطعام دیگران و بذل و بخشش از غذای خود به مردم بود. شاید بهترین تعریف درباره سخاوت بیان امام رضا علیه السلام باشد که فرمودند:  «السخی یاکل من طعام الناس لیاکلوا من طعامه و البخیل لایاکل من طعام الناس لئلا یاکلوا من طعامه»؛ انسان سخاوتمند از غذای دیگران می‌خورد تا از غذای او بخورند، ولی انسان بخیل از غذای دیگران نمی‌خورد تا از غذای او نخورند.»(۱)
در بررسی سیره امام رضا علیه السلام ویژگی بذل و بخشش بسیار به چشم می‌خورد. ایشان بسیار صدقه پنهانی می‌دادند و اموال خویش را بین نیازمندان تقسیم می‌نمودند. روایت شده که ایشان یک سال تمام ثروت خود را در روز عرفه بین نیازمندان تقسیم کردند. فردی به ایشان گفت: این گونه بخشش، ضرر است. حضرت فرمودند: این گونه بخشش ضرر و زیان نیست بلکه غنیمت است، هرگز چیزی را که به وسیله آن طلب اجر و کرامت می‌کنید، غرامت و ضرر به شما نیاور.(۲)

در روایت آمده است هر وقت سفره غذا را برای امام پهن می‌کردند کاسه‌ای نزدیک ایشان قرار می‌دادند، ایشان از هر نوع غذا مقداری را برمی‌داشتند و در آن کاسه می‌ریختند و دستور می‌دادند آن را بین فقرا تقسیم کنند و می‌فرمودند: خداوند می‌داند که همه مردم قدرت این را ندارند که بنده آزاد کنند برای آنها راه دیگری قرار داده، و آن غذا دادن به فقرا است.(۳)

ایشان غلامان و خادمان و حتی دربان و نگهبان را بر سر سفره می‌نشاندند و با آنها غذا می‌خوردند. همچنین نقل شده زمانی که آن حضرت تنها می‌شدند همه خادمان و غلامان خوشان را از کوچک و بزرگ جمع می‌کردند و با آنان سخن می‌گفتند و با آنها انس می‌گرفتند به طوری که غلامان آن حضرت هیچ ترسی از ارباب و مولای خود نداشتند.(۴)

توجه به زمان و مکان

مهمترین توصیه تغذیه ای امام رضا علیه السلام توجه به شرایط زمان و مکان در تغذیه است. آن حضرت در این باره می فرماید: غذای خود را با سبک ترین غذایی که بدنت به اندازه عادتت و بر حسب اقامتگاه و فعالیت ها و زمانه ات تغذیه می کند، آغاز کن. (۵)

امام رضا علیه السلام همچنین می فرماید: هر کس غذای افزون از اندازه بخورد، این غذا او را سودی نمی رساند و هر کس به اندازه بردارد، این غذا او را تغذیه می کند و سود می رساند. آب نیز چنین است. روش پسندیده برای تو، آن است که از هر یک از انواع غذا، در فصل ویژه آن بهره بگیری.در حالی که هنوز مقداری میل داری، از غذا دست بکش، چرا که این کار به خواست خداوند، برای بدن سلامت آورتر، برای عقل ذکاوت بخش تر، و برای خود انسان مایه سبکی افزون تر است.(۶)

پرهیز از پرخوری

یکی از عادتهای غذایی پسندیده از نگاه امام رضا علیه السلام پرهیز از زیاده روی و پرخوری و رعایت اندازه بر حسب نیاز بدن است. در همین راستا در بیانی حکیمانه دیگر می فرمایند: اِذا جُعْتَ فَکُل وَاِذا عَطِشْتَ فَاشْرَبْ وَ اِذا هاجَ بِکَ البَولُ فَبُلْ، وَ …، چون گرسنه شدی بخور، چون تشنه شدی بنوش، چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار کن، … ، که اینها مایه تن درستی است.(۷)

امام رضا علیه السلام همچنین می فرمایند: کسی که زیاد غذا بخورد از آن غذا تغذیه نمی شود و کسی که به اندازه غذا بخورد از آن غذا نفع می برد.

یکی دیگر از توصیه های امام رضا (ع) رعایت اعتدال در وعده های غذایی است. امام رضا(ع) فرمودند:« الَّذِی یَجِبُ أَنْ یَکُونَ أَکْلُکَ فِی کُلِّ یَوْمٍ عِنْدَ مَا یَمْضِی مِنَ النَّهَارِ ثَمَانُ سَاعَاتٍ أَکْلَةً وَاحِدَةً أَوْ ثَلَاثَ أَکَلَاتٍ فِی یَوْمَیْنِ تَتَغَدَّی بَاکِراً فِی أَوَّلِ یَوْمٍ ثُمَّ تَتَعَشَّی فَإِذَا کَانَ فِی الْیَوْمِ الثَّانِی فَعِنْدَ مُضِیِّ ثَمَانِ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ أَکَلْتَ أَکْلَةً وَاحِدَةً وَ لَمْ تَحْتَجْ إِلَی الْعَشَاءِ؛ وعده بایسته در خوراک آن است که چون هشت ساعت از روز می گذرد یک بار غذا بخوری، یا در دو روز سه وعده غذا میل کنی (بدین ترتیب که) در پگاه نخستین روز، ناشتایی بخوری سپس در همان روز شام بخوری و سپس چون دیگر روز فرا رسد، پس از گذشت هشت ساعت از آغاز روز، یک وعده ی دیگر بخوری و در آن روز نو به شام نیازی نیست». (۸)
از دیگر عادات پسندیده غذایی از نگاه امام رضا علیه السلام دراز کشیدن به پشت و انداختن پای راست به روی پای چپ، خوردن غذای سبک در وعده شام و پرهیز از حمام کردن با شکم پر است.

نویسنده: حسینعلی پورافضلی

پانوشتها:

1. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۹، ص ۱۰۲
2. محمد امین، سیره معصومان، حجتی کرمانی، سروش، ۱۳۷۴، ص۱۵۰
3. حسین عمادزاده، چهارده معصوم، ص ۱۰۶۵
4. محمد امین، سیره معصومان، علی حجتی کرمانی، ص ۱۴۹
5. طب الامام الرضا ،صفحه ۱۵
6. طب الامام الرضا ،صفحه ۱۴
7. فقه الرضا، ص ۳۴۰
8. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار،ج۵۹،ص ۳۱۱