از آنجا كه از اطلاق آيه الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء[1] مديريّت مرد و مقوّميت او در همه شئون زندگي فهميده مي‌شود ، يكي از وظايف مرد در خانواده ايجاد فضايي با نشاط و مفرّح است، به گونه اي كه روح تازگي در آن جاري و ساري باشد. نشاط و يا بنا به تعبير روايات "فرح" يكي از اصلي‌ترين نيازهاي بشر است و خمودگي و كسالت از چيزهايي است كه در سبك زندگي الهي به شدت از آن نهي شده است. امروزه در دنيا از انواع ابزارها استفاده مي‌شود تا بشري را كه به واسطه دوري از خدا به كسالت و خمودگي رسيده است به حداقل نشاط برسانند. در لسان روايات تعابير بسيار تندي از معصومين (عليهم السلام)در مورد كسالت صادر شده است و حتي با آدم كسل اعلام دشمني شده است.

«قَالَ الباقر (عليه السلام) إِنِّي لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ أَوْ أُبْغِضُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَكُونَ كَسْلَاناً [كَسْلَانَ‏] عَنْ أَمْرِ دُنْيَاهُ وَ مَنْ كَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْيَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَكْسَلُ»[2]

«امام باقر(عليه السلام) فرمود: به تحقيق من دشمنم با با كسي مردي كه در امور دنيايش كسل باشد و بدانيد كسي كه در امور دنيا كسل باشد در امور آخرت كسالت شديد تري به خرج ميدهد. »

اما باقر (عليه السلام) در روايت فوق علاوه بر تشويق به نشاط دنيايي، به اين نكته نيز اشاره فرموده است كه اين نشاط مقدمه نشاط آخرتيست و كسي كه اين نشاط را نداشته باشد زمينه نشاط در امور معنوي را در وجود خود از بين برده است.

انسان اگر به دنبال اين مي‌گردد كه به سمت خوبي‌ها سير كند بايد بتواند بدي‌ها را از خود دور نمايد و در روايات، راه دور نمودن بدي‌ها دوري از كسالت و بي حوصلگي بيان شده است:

«قال الصادق (عليه السلام) إِيَّاكَ وَ الْكَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ كُلِّ سُوءٍ إِنَّهُ مَنْ كَسِلَ لَمْ يُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ يَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ »[3]

«از كسالت و بي حوصلگي بپرهيزيد زيرا اين دو كليد هر بدي است و به تحقيق كسي كه كسل باشد حق مطلب را در هيچ زمينه اي ادا نمي‌كند و كسي كه بي حوصله باشد صبر بر حق نخواهد داشت. »

نكته جالب اين است كه يكي از چيزهايي كه در لسان معصومين(عليهم السلام) از آن به خدا پناه برده شده است همين كسالت و بي حاليست.

مسعدة بن صدقة ميگويد از امام صادق(عليه السلام) درخواست نمودم تا دعايي به من بياموزد كه در امور مهمّه آن دعا را بخوانم، پس امام (عليه السلام) كتابي قديمي را برداشت و ورقه‌هايي از آن را به من داد و فرمود اين دعا را بنويس و آن دعايي بود از علي بن الحسين زين العابدين‏(عليه السلام) در امور مهمّه؛ در فرازي از اين دعا حضرت به خدا پناه برده و مي‌فرمايد:

«و أعوذ بك من الكسل و الفشل‏»[4]

«خدايا به تو پناه ميبرم از كسالت و بي حالي»

در سبك زندگي الهي دستوراتي براي حفظ نشاط خانواده صادر شده است كه از جمله آنها مي‌توان به موارد زير اشاره نمود.

الف:صله رحم

ديد و بازديد بين ارحام و خويشاوندان يكي از چيزهايي است كه نشاط را براي انسان به ارمغان مي آورد. شايد همين نشاط و بسط روحي است كه باعث شده است اهل بيت(عليهم السلام) آن را عامل خوش خلق شدن افراد بدانند.

«قال الصادق (عليه السلام): صِلَةُ الارحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ تُسمِحُ الكَفَّ و َتُطيبُ النَّفسَ وَ تَزيدُ فِى الرِّزقِ و َتُنسِئُ فِى الاَجَلِ. »[5]

«امام صادق (ع) فرمودند: صله رحم اخلاق را خوب، دست را بخشنده، جان را پاكيزه، روزى را زياد مى كند و مرگ را به تأخير مى اندازد. »

ب: مزاح و شوخي

شوخي و مزاح از دستوراتي است كه اهل بيت (عليهم السلام) به آن تاكيد داشتند و در سيره خود نيز به آن عمل مي نمودند، اين كار هم باعث نشاط خود انسان است و هم باعث نشاط اطرافيان.

امام كاظم (عليه السلام) نقل فرمودند: باديه نشينى بود كه نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله) مى‌آمد و براى آن حضرت هديه مى آورد و همان جا مى گفت: پول هديه ما را بده؛ رسول خدا (صلى الله عليه و آله) مى‌خنديدند؛ آن حضرت هرگاه اندوهگين مى شدند، مى فرمودند: آن باديه نشين چه شد؟ كاش نزد ما مى آمد.[6]

«قال على (عليه‏السلام): كانَ رَسولُ اللّه‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله لَيَسُرُّ الرَّجُلَ مِنْ اَصحابِهِ اِذا رَآهُ مَغْموما بِالْمُداعَبَةِ وَ كانَ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله يَقولُ: اِنَّ اللّه‏َ يُبْغِضُ الْمُعَبِّسَ فى وَجْهِ اِخْوانِهِ »[7]

«علي (عليه السلام) فرمودند هرگاه رسول اكرم (صلى‏الله‏عليه‏و‏آله) يكى از اصحاب خود را غمگين مى‏ديدند، با شوخى او را خوشحال مى‏كردند و مى‏فرمودند: خداوند، كسى را كه با برادران دينى اش با ترشرويى و چهره عبوس روبرو شود، دشمن مى‏دارد. »

البته اين شوخي نبايد از حريم شرع بيرون رفته و به تمسخر و تحقير و يا غيبت منجر شود؛ چرا كه نشاطي كه از فعل حرام حاصل شود ماندگار نيست و در واقع نوعي سكر، غرور و غفلت است در سيره و سخنان اهل بيت (عليهم السلام) نيز به اين نكته اشاره شده است.

«قال الباقر (عليه السلام): إِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ يُحِبُّ المُداعِبَ فِى الجَماعَةِ بِلا رَفَثٍ»[8]

«خداوند عزوجل دوست دارد كسى را كه در ميان جمع شوخى كند، به شرط آن كه ناسزا نگويد. »

و يا در روايتي ديگر فرموده اند:

«قال الصادق (عليه‏السلام): كانَ رَسولُ اللّه‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله يُداعِبُ وَ لا يَقولُ اِلاّ حَقّـا. »[9]

«رسول اكرم (صلى‏الله‏عليه‏و‏آله) شوخى مى‏كردند ولى جز حقّ چيزى نمى‏گفتند. »

ج: وسعت در مخارج

يكي از چيزهايي كه باعث فرح و نشاط است اين است كه فرد نسبت به خانواده خود وسعت بدهد و به تعبير امروزي‌ها دست‌ودل‌باز باشد.

«قال رضا (علیه السلام): صاحِبُ النِّعمَةِ یَجِبُ أن یُوَسَّعَ عَلی عِیالِهِ».[10]

«امام رضا (علیه السلام)فرمودند: آن که صاحب نعمت است باید که بر هزینه خانواده اش وسعت بخشد. »

البته اين به معناي اسراف و ريخت و پاش نيست؛ بلكه به معناي وسعت در حد شرع و عرف است؛ چرا كه هيچ‌گاه شرع براي انجام يك مستحب امر به حرام نمي‌كند.

برخي از ترس آنكه فقر بر آن‌ها حاكم شود و به بهانه مديريّت اقتصاد خانواده از اهل و عيال خود دريغ مي‌كنند، حال آنكه در حديث آمده است:

«قال الصادق (علیه السلام): مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِأهل بَیتِهِ زیدَ فی رزقِه. »[11]

«کسی که به خانواده اش خوب احسان کند روزیش زیاد می‌شود. »

د: رفتن به تفريح

يكي از چيزهايي كه نشاط را براي خانواده به ارمغان مي آورد تفريح است. تفريح يعني بهره بردن از چيزهاي حلال خدا براي رفع ملالت هاي پيش آمده از روزمرگي و آماده شدن براي ادامه زندگي. در كلمات اهل بيت (عليهم السلام) به صراحت به اين نكته اشاره شده است.

«قَالَ الرضا (عليه السلام) اجْعَلُوا لِأَنْفُسِكُمْ حَظّاً مِنَ الدُّنْيَا بِإِعْطَائِهَا مَا تَشْتَهِي مِنَ الْحَلَالِ مَا لَمْ تَثْلَمِ الْمُرُوَّةَ وَ لَا سَرَفَ فِيهِ وَ اسْتَعِينُوا بِذَلِكَ عَلَى أُمُورِ الدِّينِ»‏[12]

«امام رضا (عليه السلام) فرمودند: از لذائذ دنيوي نصيبي براي کاميابي خويش قرار دهيد و تمنيات دل را از راههاي مشروع برآوريد، مراقبت کنيد در اين کار به مردانگي و شرافتتان آسيب نرسد و دچار اسراف و تندروي نشويد. تفريح و سرگرمي لذت بخش شما را در ادامه زندگي ياري مي کند و با کمک آن بهتر به اموردين خويش موفق خواهيد شد. »

البته همانگونه كه در متن روايت قيد شده است تفريحي انبساط خاطر و نشاط مي آورد كه حلال و مشروع باشد و گرنه تفريحات غير مشروع شايد لذتي آني داشته باشد ولي حسرت هاي زيادي را به دنبال خود خواهد داشت. به عنوان مثال كساني كه اعتياد را تفريح خود قرار مي‌دهند يقيناً به جاي آماده شدن براي ادامه زندگي، درهاي پيش رو را خواهند بست و پل‌هاي پشت سر را نيز خراب مي‌كنند؛ اما كساني كه به جاي تفريح حرام، به امور حلالي مانند رفتن به طبيعت و يا استفاده از نعمات حلال خداوندي و امثال اين‌ها مي‌پردازند، دائماً از نشاط و فرحي برخوردارند كه موتور محرك براي ادامه زندگي آنان خواهد شد.