امام علی بن موسی الرضا(ع) می‌فرمایند: شیعیان نسبت به هر یک از امامان معصوم خود پیمان و تعهدی دارند که کمال وفای به آن عهد در زیارت مشتاقانه و عارفانه قبور آن ذوات نورانی است. امام (ع) پیوسته مردم را به نماز شب و قنوت طولانی و طواف فراوان سفارش می‌کرد و می‌فرمود: حج از واجبات الهی و بر هر توانمندی واجب است. امام (ع) فرمودند: نزد درِ کعبه چنین بگو «سائلُکَ مسکینُک ببابِک عبیدُک بفنائک فقیرُک نزلَ بساحتِک تفَضّل علیهِ بجنّتِک». فقیر مسکین تو در درگاه توست، بنده کوچک تو در درگاه توست، درویش تو به سرای تو درآمده است؛بر او بهشت را ارزانی فرما.

  آثار و برکات حج
امام علی بن موسی الرضا(ع) دربارۀ آثار و برکات حج می‌فرمایند: مردم به گزاردن حج، فرمان یافتند تا به مهمانی خدای عزّوجلّ وارد شوند و از او طلب افزونی کنند و از گناهانی که بدان آلوده شده‌اند خارج شوند تا در حالی که از گناهان گذشته توبه کرده‌اند آغازگر آینده باشند:«إنما أُمروا بالحج لعله الوفاده إلی ا... عزّوجلّ و طلب الزیاده و الخروج من کل ما اقترف العبد، تائباً مما مضی مستأنفاً لما یستقبل...». تا آنکه فرمود: و نیازمندی‌های ساکنان اطراف کعبه در جاهایی که امکان اجتماع برای ایشان وجود دارد، تامین گردد. افزون بر این ثمرات، در آنجا تفقّه صورت می‌پذیرد و اخبار ائمه (ع) به هر منطقه و ناحیه‌‌ای می‌رسد.«محمد بن سنان» گوید: «از امام على بن موسى‌الرضا(ع) طى نامه‌اى مسایلى را پرسیدم كه امام(ع) آن را پاسخ دادند. از جمله درباره حج چنین نوشتند:
«فلسفه حج ورود در میهمانى خداى بزرگ و طلب رحمت افزون‌تر و خروج از معاصى و گناهان و توبه از گذشته اعمال و انتخاب راه و روش صحیح براى آینده است. و نیز در سفر حج، اموال خرج مى‌شود، بدنها به رنج مى‌افتد و لذات و شهوات نفسانى مهار مى‌گردند و بدین‌سان حج‌گزاران با این عبادت به خداى بزرگ تقرب مى‌جویند و سر تسلیم و خضوع و ذلت و انكسار در برابر او فرود مى‌آورند. در سرما و گرما و در حال آرامش و امنیت یا بیم و هراس، راه مى‌پویند و قرب حق را مى‌جویند.به فرمایش امام رضا(ع) حج نوعی تمرین خودسازی است. ثامن الحجج(ع) از این بالاتر حج را همایش سالانه علوم اسلامی و انتقال اخبار ائمه(ع) به کل جهان بر می‌شمارد. این سنت همیشگی در تمامی ائمه (ع) بوده است که از حج بزرگترین استفاده را در نشر معارف و مفاهیم بلند قرآنی کنند و دین محمدی (ص) را آشکار کند.حضرت امام رضا(ع) درحدیث دیگری می‌فرمایند: حج وسیله‌ای برای خارج کردن و جداسازی دارایی‌ها از یکدیگر و پرداختن حقوق فقرا و مستمندان است. امام رضا(ع) در بیان شریف خود، حج را راهی برای ادای حقوق اجتماعی عموم افراد جامعه و بخصوص فقیران بر می‌شمارد.امام رضا(ع) در پاسخ به پرسشی در مورد محدوده حرم که چرا نسبت حدود حرم به کعبه متفاوت و در برخی جهات نزدیک و در بعضی دیگر دورتر است؟ فرمود: پس از هبوط آدم(ع) خداوند در موضع کعبه یاقوت سرخ رنگی قرار داد که حدود حرم بر اساس شعاع تابش نور آن یاقوت است.

  حکمت حج
امام رضا(ع) می‌فرمایند: حکمت حج، وارد شدن بر خداوند متعال است و طلب کردن ثواب بسیار و بیرون آمدن از همه گناهان گذشته و آغاز کردن زندگی آینده از نو. همچنین است خرج کردن اموال و به رنج افکندن بدن و باز داشتن آن از خواهشها و لذّتها [نیز] به منفعت رسیدن کسانی که در شرق و غرب عالمند، در دریا و خشکی‌اند، چه آنان که حج می‌گزارند و چه آنان که حج نمی‌کنند، اعم از تاجر و وارد کننده کالا و فروشنده و خریدار و پیشه ور و مستمند و نیز برآورده شدن نیازهای حومه نشینان و جاهایی که محل اجتماع مردم است. تا سودهایی را که از آن آنهاست ببینند.
امام(ع) فرمودند: اگر بپرسند چرا فرمان حج داده شده؟ در پاسخ گفته شود: علتش وارد شدن بر خداوند عزّوجلّ و طلب فزونی از اوست و نیز آگاه شدن از مسایل دینی و رساندن اخبار امامان(ع) به هر سو و ناحیه‌ای. چنانکه خداوند متعال فرموده است:«چرا از هر گروهی، دسته‌ای کوچ نمی‌کنند تا در تعالیم دین آگاه شوند و قوم خود را، وقتی به سوی آنان باز گشتند، بیم دهند. باشد که بترسند و تا آن که منافع خود را بیابند.

  چرا احرام می‌بندیم؟
امام رضا(ع) در مورد احرام بستن می‌فرمایند: از آن رو مردم به احرام بستن فرمان داده شده‌اند که، پیش از وارد شدن به حرم خدا و حوزه امنیت او، دلهایشان خاشع گردد و به هیچ چیز از امور دنیا و زیورها و لذتهای آن دل نبندند و در آن حال و وضعی که دارند جدی و کوشا باشند و آهنگ او کنند و با تمام وجود رو به سوی او آورند. نقل است که در حال طواف، هنگامی که امام(ع) به رکن یمانی رسیدند دستها را به سوی آسمان بلند کرده عافیت را با تمام  جوانب آن از خداوند متعال درخواست کرده‌اند.
امام رضا(ع) در پاسخ سلیمان بن جعفر از علّت لبیک گویی چنین فرمودند: وقتی مردم احرام ببندند، خدای متعال آنان را این گونه می‌خواند: ای بندگان و کنیزان من، شما را بر آتش حرام خواهم کرد، آن گونه که شما برای من احرام بستید، آنگاه مردم با لبیک گویی این ندای الاهی را پاسخ می‌گویند: ِإنَّ النَّاسَ إِذَا أَحَرمُوا نَادَاهُمُ ا... – عَزَّ وَجَلَّ – فَقَالَ عِبَادِی....
به فرموده امام رضا(ع) مستحب است کسانی که به مکّه می‌آیند، سیصد و شصت طواف انجام دهند و چنانچه در توانشان نبود، سیصد وشصت شوط طواف کنند و اگر باز هم نتوانستند، تا زمانی که در مکّه هستند، اندازه توانشان دور خانه خدا بگردند.
در مورد «مشعر حرام» که «مزدلفه» یعنی مکان نزدیک شدن یا گردهمایی و «جمع» نیز می‌نامند. امام رضا(ع) درباره راز این دو نامگذاری می‌فرمایند: جبرئیل(ع) هنگام آموزش گام به گام مناسک حجّ به حضرت ابراهیم(ع) به وی گفت: ای ابراهیم به مشعر الحرام نزدیک شو، پس این سرزمین «مزدلفه» نامیده شد.همچنین آدم(ع) آنجا میان نماز مغرب و عشا جمع کرد، از این رو به «جَمع» نامور گردید.در مورد سرزمین «منا» که سرزمین آرزوهاست امام رضا(ع) فرمودند: راز نامگذاری‌اش این است که جبرئیل(ع) در آنجا به ابراهیم خلیل(ع) گفت: هر چه دوست داری از خدایت بخواه و آرزو کن. حضرت ابراهیم(ع) نیز آرزو کرد خدای رحمان به جای  فرزندش اسماعیل، گوسفندی برای قربانی بفرستد و خدای بخشنده نیز خواسته او را برآورد.  در مورد حطیم امام صادق(ع) و امام رضا(ع) حطیم را فضای میانی حجرالاسود و در کعبه دانسته‌اند.
منابع و مآخذ:
1- عبدا... جوادی آملی، صهبای حج، قم: مرکز نشر اسراء، ‌۱۳۷۷.
2- محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه همراه با ترجمه فارسی، ج2، قم: دارالحدیث، ‌۱۳8۷.
3- عبدا... جوادی آملی، سیری در فرهنگ‌نامه حج و عمره، گردآورنده مجید حیدری‌فر، قم: اسراء، ‌۱۳۹۲.
4- جواد طباطبایی، آموزه‌های معرفتی، اجتماعی و سیاسی حج از دیدگاه ائمه شیعه علیهم‌السلام، پایان نامه کارشناسی ارشد، 1390