آقای خاکپور با توجه به وسعت جنگلهای زاگرسی آیا عوامل تخریب در همه این نواحی یکسان دیده می شود؟
- همانگونه که مطلع هستید جنگل منطقه زاگرس با گستردگی که یازده استان کشور رااز آذربایجان غربی تا فارس را در برمیگیرد به لحاظ نحوه تخریب درنواحی واستانهای مختلف تفاوتی نداشته وهمه مناطق کم وبیش درگیر این چالش هستند. البته در برخی مناطق همانند زاگرس شمالی بحث نوع بهره برداری دراین زمینه چشمگیر تر است . چنانکه دراواخر تابستان وحدود آبان ماه ، گلا زنی ویا سر شاخه زنی انجام می شود تا علوفه برای دامها تامین شود که این شیوه بهره برداری به عنوان عامل تهدید جدی همچنان ادامه دارد. درمنطقه زاگرس مرکزی نیز تهدیدهای دیگری وجود دارد همانند زراعت دراشکوب که زاد آوری طبیعی وخود احیایی جنگل را تحت تاثیر قرار
می دهد. اینگونه شاهدیم که درختان در جنگلها از تنوع سنی مناسب برخوردار نیستندو درختها به سمت دیرزیستی می روند. زیرا چنین بهره برداری از جنگل اجازه استقرار نهال جدید را نمی دهند. زراعت در اشکوب همچنین درکاهش رطوبت خاک و شادابی درختان نیز اثار ناخوشایندی دارد. تهدید دیگری که درمناطق جنگلی زاگرس نمی توان نادیده گرفت چرای پرتعداد دامها دراغلب فصول سال است . به طوری که تا زمانی که برف به عنوان عامل طبیعی بازدارنده نباشد ، دامهای فراوانی دراین مناطق به چرا می پردازند که زا دآوری جنگل تحت تاثیر قرار می دهد. همچنین به دلیل فراوانی دام و تردد آنها شاهد فشردگی خاک هستیم که نفوذ آب به خاک را دشوارکرده ورطوبت عرصه کاهش پیدا می کند. اینگونه مجموعه این عوامل باعث می شود جنگل شادابی ، طراوت وتوان مقابله با تهدیدهای طبیعی راازدست بدهد .به این ترتیب درحال حاضر شاهد پدیده زوال بلوط ویا مرگ بلوط دراین منطقه باشیم.
به این ترتیب اگر امروز شاهدیم که بیش از20 درصد جنگلهای زاگرسی با آفت خشکی بلوط مواجه است که البته در برخی استانها همانند ایلام ، کرمانشاه ، چهارمحال بختیاری و فارس شدت این عارضه بیشتر مشهود است به دلیل ناتوانی جنگل از مقابله با این آفات است.
- تاکنون طرحهای مختلفی برای حفظ پوشش گیاهی کشور نظیر منطقه زاگرس مطرح شده است .ثمرات این طرحها را چگونه ارزیابی میکنید؟
- از برنامه های احیای جنگلهای زاگرسی ، می توان به "طرح ملی صیانت ازجنگل" اشاره کرد. اما اعتبار آن شرم آوراست، چنانکه سالانه نزدیک به ده میلیارد تومان برآورد شده است .درواقع برای حفاظت ، احیا وتوسعه هر هکتار جنگل در سال ، دوهزارتومان اختصاص می یابد. امروزه دوهزارتومان پول یک بسته پفک است. گرچه با این اعتبار نمیتوان کارچندانی کرد اما همین مبلغ از هیچ بهتراست. چراکه دوهزارتومان مساوی صفرنیست. به هرحال اگر به دنبال احیای جنگل هستیم باید به دنبال مولفه هایی باشیم که درتخریب آن موثر بوده اند وآنها را مهار وکنترل کنیم سپس به دنبال احیا وتوسعه جنگل باشیم. اینگونه تا چرای بی رویه دام ،زراعت و دخالت انسانی را رفع نکنیم حتی اگر ما میلیاردها تومان صرف بذر پاشی کنیم بازهم اجازه استقرار بذر ونهال فراهم نمی شود و به هدف خود که احیا وتوسعه جنگل می باشد ، نخواهیم رسید.
* برای کاهش تخریب جنگلهای این منطقه چه باید کرد؟
- مهمترین عامل درموفقیت طرحهای جنگل داری وجنگل کاری درمنطقه زاگرس ، کاهش وابستگی معیشتی اجباری مردم است . همچنین بارگذاری اشتغال که صورت گرفته متناسب با توان تولید جنگلها کنیم. درواقع منطقه زاگرس را از توان اشتغال واقتصادی درخور با جمعیت آن برخوردار سازیم . به این ترتیب میان تعدادجمعیت و توان اشتغال جنگل تعادل وتوازن برقرارکنیم.
همچنین بحث بهره برداری از محصولات فرعی جنگل همانند کتیرا گیری وسقزگیری ؛ به هرحال تازمانی ما برای تغییر بهره برداری ازاین مناطق تعریف ودستورکاری نداشته باشیم که آ نها از مزایای این تغییر بهره برداری آگاه ومنتفع شوند نمی توان انتظار همکاری داشت. چراکه تا امروز اغلب این شیوه ها به صورت تئوری ارائه شده است . برای نمونه مدتی است درمناطق مختلف کشورهمانند خراسان جنوبی پروژه بحث پوشش گیاهان دارویی جدی گرفته شده است که البته نقش موثری به لحاظ اقتصادی وزیست محیطی دارد .چراکه تفاوت گیاهان دارویی با کشت دیم این است که گیاهان پایا بوده وبه مدت 5 سال نیاز به جابه جایی خاک وشخم زدن وکشت مجدد نیست . دراین 5 سال نیزاجازه استقرارنهال فراهم می شود . اما مردم استقبال چندانی از این طرح نکردند چراکه تنها ترویج کشت گیاهان دارویی کافی نیست وماباید صنایع فرآوری بالادستی و بازار مصرف رابرای کشاورز تعریف کنیم. حال آنکه چنین نبوده، اینگونه تازمانی که کشاور معتقداست : وقتی می توان در همان روستا محصول گندم وجو را به راحتی عرضه کرد وبه فروش رساند ، دیگر به دنبال کشت گیاهان دارویی نخواهد بود .چراکه امیدی ندارد سرانجام این زراعت چه می شود وآیا فروش خواهد رفت یاخیر؟ اما اگر دولت ضمن آموزش کشت چنین محصولاتی ، صنایع فرآوری بالادستی وبازار تجاری بالادستی را فراهم کند .اینگونه این باوردرجوامع محلی ایجاد می شود که باکشت چنین محصولاتی هم درآمدشان بالا می رود وهم محیط زیست آنها محافظت می شود . به این ترتیب ازچنین طرحها یی استقبال خواهند کرد.
- به اعتقاد شما سیاستهای عمرانی تا چه حد درروند تخریب جنگلهای زاگرسی موثر بوده است ؟
- اگر دقت کنید یکی از ویژگیهای مهم منطقه زاگرس بحث تولید آب است . چنانکه این منطقه 40 درصد آبهای شیرین کشوررا تولید می کند. پر آب بودن آن یک ویژگی منحصر به فرد واستراتژیک در کشور محسوب می شود. به طوری که استان چهارمحال وبختیاری هفت تا ده درصد منابع آبی کشورراداراست ودرمقابل دو استان استراتژیک وصنعتی همانند اصفهان وخوزستان شادابی خود را مدیون آب حاصل این استان هستند . اما این که ما چه سیاستهای درست یا غلطی برای پایداری این خدمات رسانی و نحوه بهره برداری از منابع داشته باشیم جای بحث است. اینگونه اگر استان چهارمحال بختیاری را به عنوان پایلوت معضلات می توان در نظرگرفت که تمام مشکلات زیست محیطی زاگرس را دارد .یکی از سیاستهای قابل توجه در آن سد سازی است .چنانکه سد سازی هایی که درکل منطقه غرب کشور برروی سر شاخه های کارون بزرگ اتفاق می افتد.عموما در همین حدود هفت درصد رویشگاههای جنگلی اتفاق می افتد . اینگونه هر یک از این سدها بین دو تا سه هزارهکتار از جنگلهای مارا زیر اب فرو برده است .درحال حاضر سد سازی صرفنظر از خسارتهای زیست محیطی متداول ، بخشهای زیادی از جنگلها را زیر آب می برد ونابود می کند. دیگر پروژه های عمرانی دیگر همانند پروژه های انتقال نفت وگاز نیز که از جنوب و غرب کشور می گذرد.اغلب بدون ارزیابی اثرات زیست محیطی صورت می گیرد و درمناطق جنگلی عبور میکند . همچنین هیچ تلاشی برای این که خسارتهای اجرای ان رابه حداقل برسانند، صورت نمی گیرد. اینگونه پروژه های متعددی به عنوان عوامل تخریب محیط زیست منطقه زاگرس دیده می شود که ما به عنوان عوامل تخریب دولتی می شناسیم.
نظر شما