هر گاه در جامعه‌ای این فریضه مهم اجرا نشود، افراد در قبال پیاده شدن این امر خطیر احساس مسؤولیت نکنند، مرگ آن جامعه حتمی خواهد بود، پس از رحلت رسول اکرم(ص) به این تکلیف مهم آن چنان که شایسته بود، عمل نشد و در نتیجه به ضعف گرایید و فاسقان و فاجران براوضاع مسلط شدند، در چنین شرایطی امام حسین(ع) برای برپایی این عنصر اساسی دست به قیام زد، در آستانه محرم و آغاز هفته امر به معروف و نهی از منکر در گفت‌وگویی با حجت الاسلام و المسلمین محمود رستگاری استاد حوزه و دانشگاه با جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن و نهضت عاشورا آشنا می‌شویم:
قرآن کریم امر به معروف و نهی از منکر را چگونه مورد بررسی قرار داده است؟
- یکی از احکامی که در قرآن کریم بدان توجه ویژه ای شده است، مسأله امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد، خداوند متعال در آیات مختلفی به اهمیت ترویج امر به معروف و نهی‌از منکر پرداخته در آیه 114سوره آل عمران می‌فرماید:«به خدا و روز واپسین ایمان می‌آورند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، در انجام کارهای شایسته پیشی می‌گیرند و آنها صالحند» و باز در آیه 104سوره آل عمران می‌فرماید:«شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شده‌اید، زیرا امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید و به خدا ایمان دارید» و باز هم در آیه 90 سوره نحل آمده است:«خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد و از فحشا و ستم و منکر نهی می‌کند» بنابراین وجوب امربه معروف و نهی از منکر یکی از بدیهیات عنوان شده است و یقیناً هیچ یک از مسلمانان در عملی نمودن آن نباید تردید کنند، همچنین وجوب این دو فریضه در همه ادیان الهی وجود داشته است و امتهای گذشته نیز بدان مکلف بوده اند، یقینا یکی ازدلائل نابودی امتهای گذشته ترک امر به معروف و نهی از منکر بوده، بنابراین با توجه به آیات قرآن در می‌یابیم امر به معروف و نهی از منکر از حقوق متقابل مسلمانان است و افراد جامعه اسلامی در برابر آن مسؤولند، در مجله‌ای در سالهای گذشته نویسنده‌ای امر به معروف و نهی از منکر را بسیار زیبا و مختصر توضیح داده بود. وی گفته بود، اگر بخواهیم در قرن 21 نام جدیدی برای این فریضه بگذاریم، می‌توانیم از آن به عنوان «نظارت ملی» یاد کنیم، نظارت ملی یک مفهوم عمیق و گسترده است. بدین معنا که افراد در یک جامعه اسلامی باید از هم مراقبت کنند و در روایات اسلامی آمده است، امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه ملی در جامعه مسلمین و مسؤولیت و نظارتی همگانی است که همگان باید بدان عمل کنند.
بهترین شیوه هاو مراتب امر به معروف و نهی از منکر از نظر قرآن و روایات اهتمام به کدام روشهاست؟
- امام صادق(ع) در بیان زیبا و پر محتوایی امر به معروف و نهی از منکر را بسان هدیه دادن به یکدیگر در میان امت اسلامی متصور شده اند، بدین شکل که انسان عیب دوستش را بدو هدیه کند و این عمل را در خفا انجام دهد و این فریضه را آنقدر زیبا جلوه دهد. حتی خداوند متعال به موسی و هارون دستور می‌دهد، هنگام ورود بر فرعون با سخن نرم و آرامش اورا به یگانه پرستی دعوت کنید.
از تمامی آیات و روایات در می‌یابیم که چنانچه در جامعه ای این فریضه از بین برود، یقیناً آن جامعه از نظر فرهنگ، فکر، رفتار و شؤون اجتماعی آسیبهای بسیاری خواهد دید، یکی از شیوه های مورد توجه اسلام شیوه عملی می‌باشد، چنانچه در روایات آمده است:
1- اولین و مؤثرترین شیوه در امر به معروف و نهی از منکر تبلیغ عملی دین می‌باشد: یکی از مهمترین عوامل موفقیت پیامبر (ص) و ائمه اطهار(ع) در ترویج و گسترش مکتب، توجه به این شیوه بوده است، پیامبر اکرم (ص) در اغلب کارهای فرهنگی و اجتماعی پیش از اینکه دیگران را تشویق به کاری کند خود پیشقدم بوده است.
2«احترام به شخصیت افراد: دومین اصلی که در تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در خور توجه باشد، احترام به شخصیت افراد می‌باشد. مرتکبان منکر تا وقتی که متجاهر به گناه نشده‌اند و به طور آشکارا خود را نیالوده اند محترمند و نباید هتک حرمت شوند»
3 «ارشاد تدریجی: تربیت امری تدریجی است و فضایل و رذایل به یک باره در جان انسانها به وجود نمی آید و در حقیقت یکی از علل نزول تدریجی قرآن، توجه به همین واقعیت است؛ زیرا قرآن کتاب تربیتی است و برای هدایت انسانها نازل شده است»
4«نرم خویی و محبت: از شیوه های مهم و موثر در امر به معروف و نهی از منکر نرم خویی با محبت است ویژگی‌ای که موفقیت پیامبر (ص) بنا به تصریح قرآن کریم مرهون آن بوده است»
5«تشویق به ارزشها: یکی از امتیازات مکاتب الهی تشویق به خوبی ها و ارزشها می‌باشد، پیامبر اکرم(ص) پستهای حساس اجتماعی، فرهنگی و نظامی را به افراد لایق می‌سپردند و به این ترتیب امت را به پاکی و نیکی دعوت می‌کردند»
6«ایجاد فضای امر به معروف و نهی از منکر: محیط زندگی افراد در پرورش فضایل و رذایل اخلاقی تأثیرگذار هستند رسالت انبیا نیز مبتنی بر این اصل بوده که محیط را به گونه‌ای آماده کنند تا خود مردم عدالت را بر پا دارند «لیقوم الناس بالقسط» بنابراین پیامبراکرم(ص) می‌فرماید:«کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته»
اولین مرتبه‌ای که در روایات اسلامی گفته شده، انزجار قلبی است، علمای اسلام برای امر به معروف و نهی از منکر مراتب و درجات و همچنین اقسامی قایل شده اند، اولین درجه و مرتبه امر به معروف و نهی از منکر ، هجر است، «اعراض یا انکار قلبی و این در مواردی است که در خانواده یا در دوستان و افراد نزدیک به وقوع می‌پیوندد که با اعراض قلبی یا قطع ارتباط موقتی به او فهماند که منکری را مرتکب و به معصیت خداوند رحمان دامن زده است، بلکه با سردی در رفتارمان او را متنبه کرده باشیم»
دوم «مرحله زبانی است؛ چه بسا فردی به دلیل جهالت و نادانی و تحت تاثیر تبلیغات قرار گرفته و به گناهی مرتکب شده باشد. یقیناً در این مرحله باید با مهربانی به هدایت و راهنمایی او بپردازیم تا به معایب و مفاسد عملش آگاه شده و درصدد جبران آن برآید»
سوم آخرین مرحله تذکر عملی می‌باشد ، گاهی اوقات افراد در دو حالت اول از ارتکاب گناه و معاصی که به خود فرد و جامعه آسیب می‌رساند، دست بر نداشته و با لجاجت بیشتری بر ارتکاب گناه و آزار دیگران اصرار می‌ورزند. از این رو دولت اسلامی باید وارد عمل شود، شهروندان و افراد جامعه اسلامی باید بدانند وارد عمل شدن به معنای زورگویی و کتک زدن و مجروح کردن دیگران نیست، بلکه شهروندان از پیش خود حق اعمال تنبیه ندارند و آن از شؤون حکومت اسلامی می‌باشد که بر اساس آموزه‌های قرآنی و دینی به جرم کسی که مرتکب گناه شده و خلاف قانون حکومت اسلامی عمل کرده است، رسیدگی کنند.
اگر قیام و واقعه عاشورای سال 61ه.ق. را مورد بررسی قرار دهیم از اهداف مهم و تأثیرگذار در این نهضت اسلامی مساله امر به معروف و نهی از منکر مورد توجه قرار می‌گیرد، لطفاً در خصوص این مسأله و تبیین جایگاه این فریضه الهی در نزد امام سوم شیعیان توضیحاتی بفرمایید؟
- امام حسین(ع) در نامه معروفش به برادرش محمدبن حنفیه درباره فلسفه قیامش می‌فرماید:«من برای اصلاح امت جدم رسول خدا (ص) قیام کردم و می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم» بنابراین در می‌یابیم اساس و ماهیت قیام امام حسین(ع) براساس احیای این فریضه الهی قرار داشته است، حضرت نه تنها خود عهده دار احیای امر به معروف و نهی از منکر می‌شوند، بلکه برای آیندگان نیز نقشه راهی در نظر گرفته و برای آیندگان نیز تکلیف مشخصی را در انجام این فریضه روشن می‌کند، امام در یکی از خطبه های نسبتاً طولانی در بین راه کوفه می‌فرماید:«ای کسانی که مخاطب این خطبه هستید، بدانید در این حرکت و راهی که براساس امر به معروف و نهی از منکر آغاز کرده ام، نه تنها خودم به میدان آمده ام، بلکه خاندانم را نیز همراه کرده و طفل شیرخواره ام را برای احیای امر به معروف و نهی از منکر با خود همراه کرده‌ام » امام در این خطبه ها و حرکت دسته جمعی می‌گوید:«ای امت اسلامی در سطح جامعه اگر فسق و فجوری دیدید، نه تنها به تنهایی برای گسترش دین اسلام وارد عمل شوید بلکه خانواده و عزیزان خود را نیز همراه کنید». امام راحل (ره) نیز فرمودند:« ما باید از سیره پیامبر (ص)، امام حسین و ائمه هدی (علیهم السلام)درس بگیریم که همه چیز خود را فدای گسترش اسلام کردند و در برابر طاغوتها و ظالمان سکوت نکرده و برای اقامه امر به معروف و نهی از منکر با جان و مال در راه اعتلای اسلام فداکاری کردند.»
نظر شما