آن هنگام كه ظلم وجور وستم وتباهي ، دنيا پرستان ظالم را از حقايق هستي دور گردانيده بود نداي برخاست كه ياريگري مي خاست وآنچنان شكوهي را آفريد كه تاريخ ولايت قيامهاي آزاديخواهانه تمام دورانها  را فقط شايسته آن حضرت دانست   واينچنين شد كه " كل يوم عاشورا وكل ارض كربلا"نگين زمانها شد تا فرهنگ عاشورابا زلزله بزرگ حسيني جهان را به لرزه در بياورد وسيماي جاودانه اسلام ناب محمدي(ص) را در تمام اعصار ماندگار گرداند. ازاين رو خاستگاهاي اين انقلاب بزرگ تحول ساز ،همه جايي حهان را عطرآگين و روح هر انسان آزاده اي را طراوتي ديگر بخشيده است .

حجت الاسلام و المسلمین هادی صادقی؛ معاون فرهنگی قوه قضاییه از خاستگاه فرهنگی سیاسی واقعه کربلا تحلیل خواندنی ارایه کرده است.

 ***

* وقتی ریش سفیدان بی اخلاق می شوند!

یکی از ویژگی های مهم جامعه عصر امام حسین(ع) ترک امر به معروف و نهی از منکر بود به گونه اي كه نه تنها به این فرضیه بزرگ الهی عمل نمی کردند بلکه فکر انجام آن نیز به فراموشی سپرده شده بودند ومردم به خاطر ترس یا مسایل دنیوی در مقابل فساد، ظلم و ستم زمان ایستادگی نمی کردند. حضرت امام حسین(ع) نه تنها در زمان وقوع حادثه عاشورا بلکه در اواخر عمر معاویه نیز از این کوتاهی ها گلایه کردند و همچنان که در خطبه منا که در سال 58 هجری قمری ایراد فرمودند؛ ایشان بالغ بر 700 تن از بزرگان و اصحاب و صحابه رسول ا...(ص)  راکه زمان نبوت حضرت محمد(ص) را درک کرده بودند، جمع وبه ایراد سخنرانی پرداختند. امام حسين(ع) در مقدمه خطبه خطاب به صحابه رسول ال...(ص) وضعیت آنها را تشریح و گذشته و حال آنها را مورد مقایسه قرار دادند و سپس ویژگی های وضع جامعه را بر شمردند که از جمله آنها مسأله کوتاهی در امر به معروف و نهی از منکر می باشد و چگونگی خسارتهای ناشی از فراموشی این فرضیه که موجب اشاعه ظلم و ستم می شود را طرح می کند.

 نقش ریش سفیدان و بزرگان را که در میان مردم دارای نفوذ و جایگاه بالا و جزء خواصی بودند و به وظایف اجتماعی دینی و اخلاقی عمل نمی کردند در آن زمان کاملاً مشهود بود به گونه ای که امام حسین(ع) شکایت می کند و می فرماید: شما در شرایطی که نفوذ داشتید کوتاهی کردید و چون کوتاهی کردید، نتیجه این شد که ظالمان بزرگ شدند و صدای مظلوم به گوش نمی رسید. به هر حال این یکی از مهمترین ویژگی های جامعه عصر امام حسین(ع) ترك اين فريضه بزرگ الهي  بود و علت اشاعه آن هم کوتاهی خواصی از وظایف اجتماعی و دینی تعریف شده بود، البته می توان به رواج دنیاپرستی نیز اشاره کرد و چنانکه افراد بیشتر از هر مسأله دیگری به فکر جیب و جایگاه دنیوی خود بودند. تفکر دیگرخواهی جای خود را به خودخواهی داده بود و این ساختار بر رفتار، فکر و اندیشه اکثر مردم آن زمان غلبه کرده بود و در همان خطبه منا امام حسین(ع) نیز در بخش های مختلف با تأکیدات متعدد به حاضرین می گوید که: شما به فکر خودتان بودید و خواستید که مقام و منصب خودتان را حفظ کنید و در این رابطه چیزی نگفتید و با فکر آبادانی دنیایی خود کار به جایی کشانديد که حق مظلومان ربوده شود و بیت المال را ظالمانه تقسیم کنند که می توان به عبارتي ساده تر دومین ویژگی جامعه زمان امام حسین(ع)را بی عدالتی اقتصادی  ناميد كه به شدت رواج پیدا کرده بود. دنیاطلبی روح و جان جامعه را قبضه کرده و این در حالی اتفاق می افتاد که دور افتادن مردم از تعالیم مکتب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و مکتب قرآن و جلوگیری از تعلیمات صحیح ائمه معصوم(س) نیز به شدت در حال رواج بود و نه تنهااجازه اشاعه اندیشه های پارسایی امیر مؤمنان(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) که قابلیت نشر و انتشار بین مردم را داشت داده نمی شد بلکه در آن زمان یکی از خلفا دستورالعملي صادر کرد که در پی آن فقط استفاده از قرآن مجاز بود واشاره به احاديث پيامبر ومعصومين جرم محسوب ميشد كه به نظر می رسد هدف اصلی این دستورجلوگيري از رواج صحيح علوم قرآني بود چرا كه تفسیر قرآن برگرفته از احادیث نبوی بود و ممانعت از نقل احادیثه باعث شد که مردم از فهم درست قرآن عقب بیفتند وفقط  آن را مطالعه می کردند و با ژرف و عمق نظربه قرآن نگاه نمی کردند و یا اگر فهمی از آیات به دست می آوردند بعضاً نادرست بود و با آنچه که رسول ا...(ص) بیان فرموده بودند متفاوت بود وبنظر ميرسيد كههمین مسأله با هدف جداسازی عترت از قرآن انجام شد و کتابت حدیث نیز در آن شرایط ممنوع و تا سال 100هجری این ممنوعیت ادامه پیدا کرد. شرایط در آن زمان به طرف یک فقر فرهنگی پیش می رفت و روز به روز به گونه ای رقم می خورد که مردم با روح معنوی قرآن و خاندان پاک پیامبر(ص) دور می شدندكه همه این ویژگی ها سرايط را به سمت و سوی واقعه بزرگ عاشورا ختم کرد.

* اصلاح پیرایه های جامعه با امر به معروف

بخواهیم مفهوم اصلاح و اصلاح گری را بفهمیم می بایست آن را با ریشه امر به معروف و نهی از منکر پیوند بدهیم و شأن و اهمیت آن را دریابیم به گونه ای که پیامبر اکرم(ص) زمانی که وحی خداوند را بر ما می رساند، می فرمایند: شما بهترین آن کسانی هستید که از میان مردم به وجود آمده اید... و بعد دلیل آن را اینچنین ذکر می کنند: ایمان و عمل صالح، امر به معروف و نهی از منکر، یعنی از بین تمام اعمال مهم دینی بر این دو مورد تأکید می کنند و در روایات فراوان و متعددی آمده است که اگر این دو مورد تحقق پیدا کند بقیه فرایض اقامه خواهد شد و اگر قرار است اصلاحی صورت گیرد از راه امر به معروف و نهی از منکر تحقق پیدا می کند، لذا لازم است اصلاح به سمت معروف و افزایش معروفات باشد و جلوی پلیدی و زشتی را بگیرد تا اصلاح گری نمود عینی پیدا کند. یعنی اگر نهضت اصلاحی داشته باشیم می بایست از این روش عملی  استفاده شود و در راه اشاعه دین و جلوگیری از شر، تجلی پیدا کند.

* همراهی عقل و عشق در کربلا

در عاشورا عقل و عشق به گونه ای عجیب تجلی پیدا می کند و در حد اعلا خود را نشان می دهد و نمونه های بارز و متعددی را برای درک این مسأله هم در قیام اباعبدا...الحسین(ع) می توان به درستی درک کرد و از همه صحنه های جانفشانانه و از خودگذشتگی ها كه بگذریم، اصل عمل آن حضرت است که در اوج عقلانیت تحقق پیدا می کند، عمل و حرکتی با ظرافت و محاسبات دقیق برای رسیدن به بهترین نتیجه در جهت اصلاح امورات جامعه نمود پیدا می کند و ایشان کاری را مختص به زمان خود انجام ندادند بلكه عملی صورت گرفت که برای تمام تاریخ درس و ولایت تاریخی خودش را به همراه داشته باشد. امام حسین(ع) با این عمل نه تنها یزید و حکومت ظالم زمان را رسوا کردند، بلکه آگاهی بخشیدن به جامعه را عملیاتی نمودند و مشاهده می شود که یزید دو سال بعد از قیام امام(ع) از صحنه تاریخ حذف و قیامهای متعددی برای زنده نگه داشتن اسلام برپا می شود، در همان لحظه ورود کاروان اسرا به کوفه قیام شروع می شود و برخی از صحابه رسول خدا(ص) همانجا قیام می کنند و شرایط به گونه ای رقم می خورد که زلزله فرهنگی در جهان اسلام به وجود می آید، بلافاصله بعد از این اتفاق، قیام مختار به عنوان یکی از قیامهایی که روزگار حکومت سفاک یزیدان را سیاه می کند برپا می شود، اما کار فقط محدود به آن دوران نیست و قیامهای علویان در طول تاریخ بعد از امام حسین(ع) از مصر و حرکت فاطمیون تا ایران و طبرستان و تحرکات علویان ادامه پيدا ميكند و علت اصلی این مسأله اصلاحات فرهنگی و انقلاب فرهنگی بود که امام حسین(ع) انجام دادند ودر جامعه ی که فقر فرهنگی در آن به اوج خود رسیده بود را به بهترين شكل ممكن اصلاح کردند و از طرف دیگر جهش مناسبی که بر اهل بیت(ع) در میان مردم صورت می گیرد نیز از نتایج بزرگ آن حرکت عظیم تاریخی است و به عبارت کلی تر قیام امام حسین(ع) نه تنها عصر زمان خود را با اصلاحگری اسلامی روبرو کرد بلکه آگاهی بخشي معنوی را برای مردمان بعد از خود به ارمغان آورد و امروز از حرکت اصلاحگری ماهاتما گاندی در هند که از آن حضرت الهام می گیرد و می گوید من آمیزه های قیام امام حسین(ع) را سرلوحه خود قرار دادم تا نهضت بزرگ ایران اسلامی و قیام تاریخی بنیانگذار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) که خود جلوه ای از آن قیام است ادامه پيدا ميكند و در حال حاضر نیز رهبر انقلاب نیز حرکت ایران را تأسی از قیام خونین امام(ع) می داند آنچه كه امروز از اسلام مي بينم نشأت گرفته از ولایت تاریخی امام حسین(ع) است كه در تمام اعصار تجلی پیدا می کند و رهروان راستین در عصرهای مختلف حماسه هایی در حد همان جاودانگی ها خلق می کنند، به عبارت دیگر بعد امامت و رهبری تاریخی آن حضرت در تمام دورانها مشخص است و ایشان کل تاریخ را هدایت کردند و مردم به همین الهامات و پیامهایی که آن حضرت برای تمام تاریخ داده اند اهتمام می ورزند و با مشاهده آن قیام و نتا یج تأثیرگذارش  در طول تاریخ می توان به عقلانیت و عظمت آن پی برد و با بررسی هر اقدام و تحرک صورت گرفته در آن زمان درس جدید و عقلایی را می توان کسب کرد به طور مثال همراه داشتن خانواده و نزدیکان در آن سفر تاریخی، بعد احساسی و عقلانی را به همراه دارد به طوری که از منظر احساسی، عقاید را به شدت تحریک می کند و جلب کننده تفکرات مردم زمان می باشد. از بعد عقلانی نیز همراه با بعد احساسی،اين حركت پیام و درس ها و آموزه های عاشورا را در جهان عالمگیر ميکند و در زمانی که بعد از حاکمیت معاویه، مردم به طور کامل شستشوی مغزی شده اند و انگار که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) وجود ندارند، بازماندگان و اسرا رسالت حسینی را کامل می کنند و به مردم آنچنان آگاهی می بخشند که تاریخ را تکان می دهد و به عبارت دیگر حضور خانواده امام حسین(ع) در آن سفر تکمیل کننده اصل قیام بود و تحقق تمام اصلاحگری ها را به دنبال داشت، وقتی که کاروان اسرا وارد شام می شوند از امام سجاد(ع) می پرسند که چه زمانی به شما سخت گذشت و ایشان سه بار می فرمایند، شام، سکوت عجیبی حاکم شد چرا که در شام جنگ و خونریزی خاصی اتفاق نیفتاده بود و خیلی هم کاروان اسرا را در آنجا اذیت نکردند، اما هنگامی که کاروان وارد شام شد جو ضد اهل بیتی حاکم بود و همه از ورود اسرا شاد بودند و کف می زدند و همین سؤال باعث گشوده شدن زبان امام سجاد(ع) می شود و آنچنان حقایق را بازگو و یزیدان را رسوا می کند که تحول به وجود می آید. وقتی که می بینند وضعیت با حرف زدن امام برای حاکمیت سخت تر می شود، می گویند اذان بدهند، مؤذن اذان بد موقع سر می دهد، امام(ع) سکوت می کند تا به اشهد ان محمد رسول الله می رسد و بعد ایشان می فرمایند پیامبری را که شما در اذان نام بردید، جد ماست یا شما؟ در میان مردم تحرک و آگاهی به وجود می آورد و شرایط به نحوی تغییر می کند که یزید نیرنگ بازی می کند و ریاکارانه می گوید ما نبودیم، چه کسی اینکار را انجام داد، خدا لعنت کند کسی را که این عمل زشت را در حق اولاد پیغمبر انجام داد. خود یزید به بدگویی علیه ابن زیاد و دیگران می کند که چرا با امام حسین(ع) جنگ و نبرد کردند. به هر حال مشاهده می شود که نتیجه عشق و عقل و همراهی این دو در حرکات و اقدامات امام حسین(ع) چقدر تأثیر گذار است.

*

عاشورا سرشار از درس های متعدد است که مهمترین آنها توجه تمام و کمال به امر به معروف و نهی از منکر است به گونه ای که حجت را بر همگان کامل کردند و وقتی که فرمودند برای اصلاح دین جدم و برپا کردن امر به معروف و نهی از منکر قیام کردم یعنی این مسأله تعارف و تکلیف  نمی شناسد و اجرايي آن امروز در جامعه لازم است که با تمام وجوهات تحقق عيني  پیدا کند، بایستی به خودمان بگوییم که ببینید امام حسین(ع) برای امر به معروف و نهی از منکر چکار کرد و بعد آن را در جامعه انجام بدهیم، چرا که آن امام(ع) برای اقامه این فریضه جان برادر، خانواده و همه چیزش را فدا کرد و حتی هتک حرمت زن و فرزند و اسارت خانواده و خیلی چیزهای دیگر را پذيرفت و ما هم اگر راست می گوییم که علاقه به امام حسین(ع) داریم، در عزا و ماتم او عزاداریم و در ناراحتی و غم او غمگین هستیم، پس به آنچه که فرموده و عمل کرده اند می بایست احترام بگذاریم و به تذکرات حسینی بیشتر توجه کنیم و اگر اسراییل و آمریکا ظلم و ستم می کنند و برادران و خواهران ما را قتل عام می کنند، سکوت جایز نیست و با تذکرات و راه امام حسین(ع) فاصله دارد، اگر حسینی هستیم بایستی از ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، برای احیا و اقامه دین بایستیم و در راه اقامه آن تلاش کنیم حتی اگر سرانجامی همانند امام حسین(ع) و خانواده اش داشته باشیم و این رسم آزادگی است و به عبارت ساده تر اگر گریه می کنیم و عزاداریم، لازم است آن گریه و ناراحتی با معرفت حسینی همراه باشد و از آنجایی که هر روز ماه عاشورا و هر سرزمینی کربلاست،اين مسئله جديت بيشتري پيدامي كند نکته قابل توجه دیگر در قیام اباعبدا...الحسین(ع) این بود که هیچ وقت برای اقامه امر به معروف و نهی از منکر از آخر شروع نکرد، بلکه از گفتار نرم و آرامش و هدایت و هدایتگری شروع کرد و دعوت به خیر و صلاح و رسیدن به بهترین ها را به عنوان آغازین عمل خود در دستور کار قرار داد. ما هم بایستی روش را از ایشان یاد بگیریم و حتی اگر در میدان جنگ قرار داشتیم باز همانگونه که آن حضرت در روز عاشورا چندین بار برای یزیدیان خطبه خواندند ما هم لازم است با گفتار منطقی و عقلایی حرف بزنیم و با هدف هدایت و رسیدن به بهترین های دین و جامعه حرکت کنیم، تا به بهترین شکل ممکن شیوه و سیره عملی امام حسین(ع) را در در جامعه  برپا شود.