طبیعت زیبای دریاچه بزنگان و انتهای رشته کوه هزار مسجد را انتخاب کردم، اما مشکلات زیست محیطی منطقه نه تنها از  دغدغه هایم نکاست که نگرانی های جدیدی نیز بر آنها افزود.

 دریاچه بزنگان یا «کل بی‌بی»، تنها دریاچه خراسان رضوی است و در ۱۳۰ کیلومتری مشهد و ۸۰ کیلومتری سرخس در جنوب رشته‌کوه‌های هزارمسجد قرار دارد. وسعت این دریاچه که پیش از این 80 هکتار بود، اکنون به 50 هکتار کاهش یافته است و عمیق‌ترین نقطه آن به ۱۲ متر می رسد.

بزنگان مهمترین دریاچه خراسان رضوی به شمار می آید که آب آن از بارندگی های سالانه و چشمه های کوچک تأمین می شود. دریاچه بزنگان که در مسیر جاده مشهد – سرخس قرار گرفته، مرکز پرورش انواع ماهی بویژه  قزل آلا بوده و در صورت برنامه ریزی صحیح از ویژگی های لازم، برای جلب گردشگران برخوردار است. همچنین در فصول مختلف سال، محل تجمع پرندگان مهاجر است.

یکی از اهالی روستای بزنگان به خبرنگار ما گفت:   بزنگان بزرگترین دریاچه طبیعی خراسان رضوی است که 80 هکتار مساحت دارد.

وی اظهارداشت: عمق این دریاچه زمانی به 14 متر هم می رسید و آب آن از حوضه آبریز کوه‌های آب دراز و بزنگان تأمین و البته چشمه های کف دریاچه و قسمت غربی از کال کلون نیز به دریاچه سرازیر می شد.

وی خاطرنشان کرد: در گذشته بخشی از چشمه آسیاب و کاریز بزنگان در فصل زمستان به دریاچه هدایت می‌شد و به دلیل آب فراوان از دریاچه سرریز می کرد.

وی با بیان اینکه دریاچه بزنگان همه ساله میزبان پرندگان مهاجر سیبری بوده است، افزود: با ورود مرغابی، لک لک، حواصیل، درنا و پرندگان بومی چهره بسیار زیبایی در کنار این دریاچه ایجاد می شد.

یکی دیگر از اهالی روستای بزنگان با اشاره به اینکه دریاچه طبیعی این روستا مورد بی توجهی مسوولان قرار گرفته است، گفت: متاسفانه محیط زیست هیچ برنامه ای برای نجات این دریاچه ندارد. در قسمت غربی خاکهای آبرفتی ته نشین شده و باعث بالا آمدن سطح دریاچه شده است که سبب کاهش عمق دریاچه می شود.

وی ادامه داد: وجود آلاچیق در کنار این دریاچه سبب جذب گردشگران داخلی و خارجی زیادی می‌شد و وجود فسیلهای دو کفه ای و ماهیها که متعلق به میلیونها سال قبل بود از قدمت این دریاچه و منطقه حکایت دارد. همچنین قسمت غربی دریاچه برج و بارویی وجود داشت که برای دیده بانی در ادوار گذشته استفاده می‌شد و به دلیل بی توجهی میراث فرهنگی تخریب شده است.

وی با گلایه از مسؤولان و متولیان منابع طبیعی ، میراث فرهنگی و محیط زیست اظهارداشت: متأسفانه قسمت آبرفتی که ورودی اصلی آب به دریاچه است توسط اشخاص حقیقی تصرف شده و آنها در مواقع ترسالی و بارندگی مانع ورود آب به دریاچه می شوند که این مسأله سبب کم آبی مفرط این سرمایه ملی و نارضایتی مردم منطقه و گردشگران و دوستداران طبیعت شده است.

وی با بیان اینکه منابع طبیعی و محیط زیست در این خصوص تعلل می کنند و هیچ فریاد رسی برای نجات این دریاچه وجود ندارد، خاطرنشان کرد: نکته جالب این است که با عقب نشینی دریاچه، قسمت اعظمی از بستر آن توسط افراد سودجو تصرف و حتی برای زمینی که متعلق به منابع طبیعی و سرمایه ملی است سند نیز صادر شده که این مساله تعجب همگان را برانگیخته است.

حسین رضایی که منطقه بزنگان را برای تفریح و تفرج انتخاب کرده نیز گفت: واقعا متاسفم منطقه ای به این زیبایی و تنها دریاچه طبیعی خراسان باید چنین وضعیتی داشته باشد.

و ادامه داد: این منطقه می تواند به بهترین تفرجگاه و منطقه توریستی استان تبدیل شود، ولی بشدت مورد بی توجهی قرار گرفته است. به نظر من اگر جاده ای از مسیر مشهد به سرخس از شهرک رضوی به طرف میامی ، بزنگان و شورلق احداث شود، هم باعث کوتاه شدن 40 کیلومتری مسیر می شود و هم جاذبه های مرقد امامزاده یحیی بن زید، غارهای بزنگان ، چشمه آسیاب بزنگان ، دریاچه طبیعی بزنگان ، رباط شرف و جنگلهای پسته می تواند بهترین منطقه گردشگری منطقه را ایجاد کند و باعث جذب گردشگر از اقصی نقاط کشور و جهان شود و رونق و توسعه منطقه را در پی داشته باشد.

یکی از ساکنان روستای بزنگان هم با بیان اینکه منطقه از محرومیت رنج می برد، اظهارداشت: بسیاری از باغهای بزنگان خشک شده و بیکاری بیداد می کند. وجود صنایع تبدیلی و آبیاری قطره ای می تواند موجب افزایش بهره وری کشاورزی و ایجاد اشتغال شود.

وی یادآورشد: با کمال تاسف شکار بی رویه اکوسیستم و حیات وحش منطقه را از بین برده و زیستگاه عقاب طلایی ، گرگ ، روباه ، خرگوش ، خوک ، پلنگ ، گراز ، کبک و تیهو مورد تهدید جدی قرار گرفته است، به طوری که روز به روز از شمار این جانوران کاسته می شود.

* آفت در جان بزنگان

رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی هم در این خصوص گفت: رشد گیاهان آبزی که تمام سطح «دریاچه بزنگان» را اشغال کرده، موجب شده این دریاچه دچار آفت ‌شود.

محمدمهدی توکلی با اشاره به اینکه خشکسالی‌های پی‌درپی و مکرر سبب جاری نشدن سیلاب و کاهش دبی چشمه‌های بالادست دریاچه بزنگان شده است، اظهار داشت: افزایش جمعیت انسانی در بالادست بزنگان و توسعه اراضی کشاورزی که به مصرف بیشتر آب و فقدان آب مازاد برای تغذیه دریاچه منجر شده، از دیگر عوامل تهدید این محیط طبیعی است.

وی خطر ورود لای به دریاچه همراه با سیلابهای فصلی به دلیل تخریب مراتع بالادست را از دیگر تهدیدهای بزنگان دانست و خاطرنشان کرد: حجم کم این دریاچه نیز آن را بسیار شکننده و آسیب‌پذیر کرده است.

 رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوي تصریح کرد: ثبت دریاچه بزنگان به عنوان یک منطقه نمونه گردشگری در صورت نبود مدیریت مناسب به تخریب و نابودی منجر و در صورت مدیریت مناسب به یک فرصت برای احیا و رونق دریاچه و آشنایی علاقه مندان محیط زیست تبدیل می‌شود.

توکلی اظهار داشت: در راستای ایجاد زیرساختهای گردشگری در منطقه اقدامهایی مانند انجام مطالعات توجیهی طرح مدیریت دریاچه، ایجاد فضای سبز به مساحت 88 هکتار، ساخت آلاچیق و لوله‌کشی آب در سواحل بزنگان، احداث زمین بازی کودکان، آسفالت راه ورودی این دریاچه به طول یک کیلومتر، اقدامهای حفاظتی و حقوقی برای جلوگیری از تجاوز و دست‌اندازی متخلفان به اراضی محدوده و احداث شبکه روشنایی سواحل دریاچه به طول 2200 متر و ... انجام شده است.

وی اظهار داشت: طرح ترفیع و بازسازی بند سنگی و ملاتی قدیمی دریاچه به بند شازده در 1400 متری بزنگان و انتقال سیلابهای حوضه آبریز مجاور به این دریاچه به انجام مطالعات دقیق نیاز دارد تا موجب ورود رسوبات به دریاچه نشود.

رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوي اضافه کرد: برای مقابله با تهدیدات بزنگان پیشنهاداتی مانند مدیریت اراضی کشاورزی بالادست دریاچه برای کاهش مصرف سموم و کود، انجام اصلاحات کشاورزی منطقه برای صرفه‌جویی در مصرف آب، ظرفیت‌سازی برای مدیریت زیست بومی دریاچه و لایروبی آن مطرح است.