طبق اسناد تاریخی موجود (منابع ایرانی و خارجی ) در منطقه بخش مرکزی تربت حیدریه زلزله اتفاق نیفتاده است ،اما این منطقه در محدوده زلزله های مخرب است و در طول قرن ها زلزله های مخرب متعددی در اطراف منطقه مورد مطالعه اتفاق افتاده است .این  منطقه در داخل پهنه بندی ریسک خطر زلزله قرار دارد و همین امر موجب می گردد که توجه به استاندارد های ساختمان سازی در بخش مرکزی تربت حیدریه را باید کاملاَ اعمال کنند .

تعدادی از زلزله های تاریخی اتفاق افتاده که بطور مستقیم بر منطقۀ تربت حیدریه تاثیر داشته است که در ذیل به شرح بعضی از این زلزله ها می پردازیم .

زلزله 21 اکتبر 1336 میلادی که به بزرگی /6/7 در مقیاس ریشتر بود در محدوده شهرستان  خواف اتفاق افتاد .این زمین لرزه در اوایل صبح روز 21 اکتبر 1336 مطابق با دوشنبۀ 14 ربیع الاول 737 روی داد که جان 20 الی 30 هزار نفر از اهالی زوزن و میان جرد و روستاهای اطراف آنها را گرفت .پس از این زمین  لرزه بیماری و با شیوع پیدا کرد و باعث گردید 11 هزار  نفر دیگر بر اثر این بیماری در مناطق زاوه و دوغ آباد تلف شوند .در ازای دگر ریختی گل عامل حدوداَ 110 کیلومتر و امتداد آن بر روی عکسهایی هوایی همراستان گسلهای کواترنز قابل رویت و بین 140 تا 150 درجه شرقی می باشد .

زلزله ماه 1619 میلادی دوغ آباد که از زلزله های مخرب و ویرانگر منطقه تربت حیدریه به حساب می اید .در محدودۀ دشت زاوه و مه ولات و شهر تربت حیدریه و روستاهای اطراف حدوداً 800 نفر از بین برد.این زلزله که مطابق با سال 1028 قمری اتفاق افتاد علی رغم اینکه مردم در خارج از خانه های خود و بیشتر در مزارع و کشتزارها مشغول به کار بودند تلفات زیادی را داشته است . به طوری که اسکندر بیک منشی ،این رویداد از همۀ زمین لرزه های قبلی که در منطقه رخ داده بزرگتر معرفی نموده است .

زلزله کاج درخت :این زلزله در 25 ماه مه 1923 مطابق با 5 خرداد 1302 در منطقه ای به نام کاج درخت واقع در قسمت غرب محدودۀ تربت حیدریه اتفاق افتاده است .این زلزله در سپیده دم هنگامی که همه در خواب بودند اتفاق افتاد .اگر چه قدرت زلزله 8/5 ریشتر بوده است ولی قدرت تخریبی آن بالا بوده است .تعداد 818 نفر در کاج درخت و تربت حیدریه و دیگر روستاهای اطراف جان خود را از دست دادند .این زمین لرزه تغییرات جزئی و موقتی در جریان آب زیر زمینی پدید آورد که باعث شد بعضی از روستاها متروک و رها شوند .

در فاصله سالهای 1619 تا 1900 زلزله های متعددی در مناطق دیگر استان اتفاق افتاد که بعضاَ تاثیر مهمی در محدودۀ تربت حیدریه نداشته است و یا در تاریخ ثبت نشده ،اما در سال 1903 دو زلزله اتفاق افتاده که اولی دارای کانون سطحی در محدودۀ روستای درخش و آسیابان درخش بیرجند بوده و آثار تخریبی آن تا روستای دوغ آباد کنونی مشاهده شده است .

دومین زلزله که در روز 25 سپتامبر 1903 مطابق با سوم رجب سال 1321 در ترشیز (کاشمر) اتفاق افتاد ضرر و زیان زیادی به منطقه وارد آورد .تعداد 680 نفر جان خود را در جنوب شهر کاشمر و روستاهای اطراف از دست داده و خانه های قالیبافی بیشماری ویران شدند .در این زلزله بسیاری از ساختمانها و بناهای قدیمی مثل منار فیروز آباد و منار کشمر که بک برج قدیمی است تخریب شدند .

 *آرزو علومی بایگی