از این رو، در گفت و گویی با آیت ا... روح ا... قرهی، مدیر حوزه علمیه امام مهدی (عج) و استاد اخلاق درباره معنا و دایره شمول مال حرام و تأثیرهای آن بر سبک زندگی به بحث و بررسی پرداخته‌ایم که از نظرتان می‌گذرد:

 حرام در ادبیات و فرهنگ اسلام به چه معناست و چگونه آدمی را به دوری از آن فرا خوانده‌اند؟

یکی از مطالب مهم و مورد تأکید آیات و روایات این است که انسان از حرام دوری کند، از این روست که خداوند متعال در آیه ۱۵۱ سوره مبارکه انعام می‌فرماید: «بگو بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده براى شما بخوانم چیزى را با او شریک قرار مدهید و به پدر و مادر احسان کنید و فرزندان خود را از بیم تنگدستى مکشید ما شما و آنان را روزى مى‏رسانیم و به کارهاى زشت چه علنى آن و چه پوشیده [اش] نزدیک مشوید و نفسى را که خدا حرام گردانیده جز بحق مکشید، اینهاست که [خدا] شما را به [انجام دادن] آن سفارش کرده است باشد که بیندیشید.»

بنابر این آیه شریفه، رفتن به سمت حرام و انجام فعل حرام در زندگی مایه شرک ورزیدن به خداوند است، از این رو، انسان عاقل از حرام دوری می‌کند و از شرک دور خواهد ماند، از این روست که امیرمومنان (ع) می‌فرمایند: «زیرکی مؤمن به دوری از حرامها و شتاب به سوی خصلتهای خوب است.»

یعنی مؤمن اگر بخواهد از بهترین مکارم اخلاق برخوردار شود باید از حرامها دوری کند و نیز ایشان می‌فرمایند: «از احسن مکارم اخلاق دوری از حرام است.»

و نیز آن حضرت (ع) می‌فرمایند: «اگر خدای سبحان از حرامها نهی نمی‌کرد آن قدر حرام چیز بدی است که خردمند بر خود لازم می‌دید از آنها دوری کند».

این تصریح و تاکید نشان می‌دهد خصلت بزرگان همین خودداری از حرامهاست و همچنین، می‌فرمایند: «خودداری از حرامها خصلت بزرگواران و خوی بزرگان است.»

از این رو، انسان عاقل به خودی خود ورود به دایره حرام ندارد هر چه که می‌خواهد باشد.

 در میان حرامهایی که در دین تصریح شده، لقمه حرام چه آثار و پیامدهایی دارد و دامنه این پیامدها تا کجا گسترانده می‌شود؟

- یکی از حرامهای الهی لقمه حرام یا رزق حرام است که تأثیرهای سوء فراوان دارد، زیرا از نظر پزشکی ثابت شده هر چه بخوریم بر جسم و روان ما اثر دارد و در دوره بارداری توصیه می‌کنند خانمهای باردار نسبت به میوه‌ها و اغذیه‌ای که می‌خورند توجه داشته باشند، زیرا بر جسم و روح جنین اثر می‌گذارد به عنوان مثال خوردن عدس در حلم و بردباری و خوردن بِه در زیبایی جنین اثر دارد.

باید توجه داشت عالم، عالمِ تأثیر و تأثر است؛ یکی از خصایص لقمه حرام این است که انسان وجودش از خوبی‌ها خالی می‌شود و وقتی حرام در درون انسان جای گرفت او بتدریج به سمت بدی‌ها کشیده می‌شود و معلوم است کسی که سمت مال و لقمه حرام برود کم کم از خصایص انسانی دور می‌شود. از این روست که قرآن وقتی بحث حرام را بیان کرد از جمله مباحث ربوی را فرمود: «مراقب باشید که به مال حرام کشیده نشوید»

پیامبر اعظم (ص) نیز می‌فرمایند: «هر کس لقمه‌ای از حرام بخورد، از او چهل شب نمازی پذیرفته نمی‌شود.»

اگر نماز پذیرفته نشود آن هم نمازی که مایه پذیرش دیگر اعمال است در زندگی انسان پیامدهای سوء بسیار دارد؛ بنابراین، نماز با لقمه حرام پذیرفته نمی‌شود و لقمه حرام تا جایی اثر دارد که پیامبر (ص) می‌فرمایند: «اگر لقمه‌ای حرام در درون بنده‌ای قرار بگیرد، فرشتگان آسمانها و زمین او را نفرین می‌کنند.»

پیامبر اعظم (ص) همچنین می‌فرمایند: «خداوند بهشت را بر بدنی که از مال حرام تغذیه کرده است، حرام می‌کند.»

این بسیار مهم است که اصل مال حرام عامل لعن ملائکه می‌شود و چنین فردی بهشتی نمی‌شود، در حالی که عاقبت بخیر شدن و بهشت، آرزوی دیرینه آدمی است.

 برخی مال حرام را تنها به دزدی یا بالا رفتن از دیوار خانه دیگران تعبیر می‌کنند، آیا لقمه حرام صرفا به این موارد محدود می‌شود یا نه،‌گاه می‌توان حتی به صورت نادانسته زمینه ورود مال حرام به زندگی را فراهم کرد؟

به ما توصیه شده از شبهه پرهیز کنید؛ ممکن است کسی کارمند باشد و بداند اضافه کاری او مفید نیست، حتی اگر کسی به او چیزی نگوید و منع اداری نداشته باشد باز هم این ورود به دایره مال حرام است.

برخی مواقع پرسیده می‌شود که چرا حال ما در نماز خوش نیست یا حوصله نماز را نداریم، برخی مواقع هم درصدد نماز شب هستیم، اما حال و هوای آن را نداریم، بسیاری از مواقع این احوالات از تأثیرهای لقمه حرام است.

کسی که می‌داند در جایی نشسته و تنها برای پر کردن سقف اضافه کاری وقت خود را هدر می‌دهد، این مصداق عینی مال حرام است با چنین حالی، حال عبادت برای فرد باقی نمی‌ماند.

از این روست که پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «ترک لقمه حرام نزد خدا بر‌تر از هزار رکعت نماز مستحبی است»، زیرا بد‌ترین خوراک لقمه حرام است این تاکید یعنی با لقمه حرام نمی‌توان کاری مستحبی کرد، اگر هم بشود قابلیت و تاثیری ندارد.

یکی دیگر از مصادیق مال حرام غَش در معامله و از دیگر مصادیق عینی آن در جامعه امروز این است که ما مالی را بخریم با این نیت که ممکن است در آینده نزدیک آن کالا یا مال بر قیمتش اضافه شود و بتوانیم آن را گرانتر بفروشیم که این نیز مصداق لقمه حرام است، یعنی اگرچه فرد در ظاهر دزدی نکرده و از دیوار مردم بالا نرفته و اختلاس نکرده (البته اختلاس دزدی مدرن است) اما لقمه حرام را به زندگی خود وارد کرده است.

اگر کسی بویژه از مسؤولان مدیریتی بخواهد کارهای شخصی خود را نیز با تلفن اداره انجام دهد، ممکن است برخی این دقت نظر‌ها را در برابر اختلاسهای چند میلیاردی به مسخره بگیرند، اما هر چند اندک در حد یک قند از مال حرام، حرام است هر چند ناچیز باشد و ممکن است اگر ما هم در جای دیگران باشیم میلیاردی از بیت المال دزدی کنیم!

بنابراین مسؤولان ما باید این مسأله را بویژه رعایت کنند، زیرا  حتی زیاده روی در تشریفات نیز مصداق حرامخواری است؛ به عنوان مثال مسؤولی در صدد رفتن به جایی است و کاروانی را برای تشریفات با خود راه می‌اندازد که این هم مصداق حرامخواری است و معنای لقمه حرام می‌دهد؛ همچنین، برخی تجمل‌گرایی‌ها مصداق مال حرام است که اینجا باز می‌گردیم به سخن امیرمومنان (ع) که فرمودند: «زیرکی مومن در دوری از حرامهاست.»

باید توجه داشت، تمامی حرامها از خواهشهای نفس بلند می‌شود، اگر کسی بویژه از مسؤولان بداند با یک اتاق کارش می‌گذرد، اما اتاقهای متعدد را به کار‌هایش اختصاص داد، این هم مصداق حرام است.

 ما در روایات و سخن بزرگان شنیده‌ایم که لقمه حرام و مال حرام بر ذریه انسان اثر می‌گذارد، چطور چنین چیزی ممکن است که شخصی امروز مال حرام را به زندگی خود وارد کند و چند نسل بعد، از پیامدهای کار او لطمه بخورند؟

برخی مسایل بین عوام منشا عقلانی ندارد، زیرا بشر با ملموسات و محسوسات سر و کار دارد حتی عقل را هم با این محسوسات و ملموسات تعریف می‌کند، به عنوان مثال اگر زمانی بیان می‌کردند قطعه‌های آهن به یکدیگر وصل شده و به آسمان می‌رود و انسانها را با خود حمل می‌کند، کسی باور نمی‌کرد و گوینده این سخن احمق و دیوانه فرض می‌شد، اما امروز این معما حل شده و برای بشر جا افتاده است.

یا اگر می‌گفتند از این سوی دنیا با آن سوی دیگرش می‌توان از طریق وسیله‌ای کوچک به نام تلفن همراه در ارتباط بود، بشر باور نمی‌کرد.

در حالی که عالم، دنیای تأثیر و تأثر است، یعنی لقمه حرام چون بر خون نطفه اثر دارد پس بر نسل و ذریه انسان نیز اثر می‌گذارد و اگر ادامه دهد تاثیرش دامنه دار می‌شود.

 لقمه حرام و ورود آن به زندگی انسان، چه تأثیری بر سبک زندگی در ابعاد فردی و اجتماعی آن دارد؟

یکی از مطالب این است که تصور نکنیم که اگر لقمه حرام بخوریم تنها برای من نوعی اثر دارد، بلکه بر خانواده من و اجتماع نیز اثر دارد، زیرا رفتار من در جامعه ضداخلاقی می‌شود و دیگران را نیز با خود درگیر می‌کند، از سوی دیگر وقتی اجازه دهیم لقمه حرام رایج شود، دیگران هم مبتلا می‌شوند و در چنین جامعه‌ای اعتماد از بین می‌رود.

بنابراین باید در این مسأله دقت کرد که حرام بر خانواده و جامعه اثر دارد و گستردگی دامنه حرامخواری اعتماد را از بین می‌برد؛ به عنوان مثال امروز حتی در فروشگاه‌های کوچک نوشته شده این فروشگاه مجهز به دوربین مداربسته است، یعنی در عین زیستن در کنار هم، انسانها به یکدیگر اعتماد ندارند به عبارت بهتر، ما در حال زندگی با هم هستیم، اما کسی به دیگری اعتماد ندارد و این اوج ناآرامی و عدم آرامش است؛ از این رو اگر خواهان صفات عالی چه روحی و جسمی هستیم باید از حرامها دوری کنیم.