بنا بر یک گزارش حسن روحانی در صورتی می‌تواند به وعده خود در مورد ارتقای اعتبار پاسپورت ایرانی عمل کند که نخست، مخالفان داخلی خود را در زمینه ادغام ایران در اقتصاد جهانی متقاعد کند.

یکی از وعده‌های اصلی حسن روحانی در جریان مبارزات انتخاباتی سال 1392 بازگرداندن احترام به پاسپورت ایرانی بود. به همین دلیل، ایرانیانی که یا در خارج از کشور زندگی می‌کنند یا به خاطر کارشان سفرهای زیادی به کشورهای خارجی دارند، به بهبود اعتبار پاسپورت خود امید زیادی بسته‌اند. عمده افراد این دسته، یعنی بازرگانان، کسانی هستند که از جذب ایران در اقتصاد جهانی بیشترین نفع را می‌برند و در صورت بالا رفتن اعتبار پاسپورت ایرانی بازارهای بیشتری به رویشان گشوده خواهد شد.

«هنلی و شرکا» (Henley and Partners) یک موسسه بین‌المللی است که در مسائل اقامت و شهروندی فعالیت می‌کند. این موسسه هر سال گزارشی پیرامون اعتبار پاسپورت کشورهای مختلف دنیا منتشر می‌کند. این گزارش به عنوان معیاری از میزان اعتبار و شخصیت شهروندان آنها در کشورهای جهان مورد توجه قرار می‌گیرد. در گزارش سال 2012 این موسسه، پاسپورت ایرانی یکی از بی‌اعتبارترین پاسپورت‌های جهان بود. در میان حدود 100 کشوری که اعتبار گذرنامه آنها در این گزارش بررسی شده بود، ایران و افغانستان در رتبه 96 قرار داشتند. بر اساس آن گزارش، شهروندان ایرانی در سال 2012 برای سفر تنها به 37 کشور جهان بی‌نیاز از ویزا بودند.

در گزارش سال 2012 «هنلی و شرکا»، فقط پاسپورت کشورهای نپال، لبنان، پاکستان و افغانستان، از پاسپورت ایرانی بی‌اعتبارتر بودند.

 دکتر نعمت احمدی، حقوقدان، در یادداشتی به تاریخ 19 اردیبهشت 1388، در سایت دیپلماسی ایرانی نوشت: «اشکال اعتبار گذرنامه‌های ایرانی به عملکرد دولت و دولتمردان ایران بازمی‌گردد و جامعه جهانی به دلیل فقدان ارتباطات و مناسبات خوب و مطلوب با ایران، اعتباری برای گذرنامه ایرانی قائل نمی‌شود. زمانی که یک کشور یا کشورهایی با دولت ایران مسأله داشته باشند، طبیعی است که با اتباع ایرانی نیز برای ورود به خاک خود مسأله خواهند داشت، اینکه چه میزان یک دولت برای گذرنامه ایران اهمیت قائل می‌شود تا یک ایرانی بتواند از مزایای یک تبعه خارجی استفاده کند، بسته به تصویری است که کشور میزبان از عملکرد دولت ایران در صحنه بین‌المللی دارد.» با این حال، این مسأله را می‌توان از منظری دیگر نیز نگریست. با توجه به کشورهایی که ضعیف‌ترین و قوی‌ترین جایگاه را در زمینه اعتبار پاسپورت اتباع‌شان دارند، کشورهایی هستند که نقش حاشیه‌ای‌تری در تقسیم کار جهانی دارند.

با این حال، وضعیت پاسپورت ایرانی در گزارش سال 2013 موسسه «هنلی و شرکا» اندکی بهبود یافته است. در سال 2013، کشورهایی که ایرانیان می‌توانند بدون ویزا به آنها سفر کنند به 40 کشور افزایش یافته است. ایران در رتبه‌بندی 2013 به رده 86 صعود کرد. آنگولا، جیبوتی و میانمار نیز در کنار ایران قرار دارند. کشورهای کنگو، لیبی، سودان جنوبی، سوریه، کوزوو، لبنان، سریلانکا، نپال، اریتره، سرزمین‌های‌ اشغالی فلسطین، پاکستان، سومالی، عراق و افغانستان پایین‌تر از ایران قرار دارند. در این بررسی، سه کشور فنلاند، سوئد و انگلیس به طور مشترک در رتبه نخست قرار گرفته‌اند.

دارندگان گذرنامه این کشورها می‌توانند بدون کسب ویزا وارد 173 کشور جهان شوند. در رتبه دوم بهترین گذرنامه‌های جهان، چهار کشور دانمارک، آلمان، لوکزامبورگ و آمریکا قرار دارند که دارندگان گذرنامه آنها می‌توانند بدون ویزا وارد 172 کشور شوند. بلژیک، ایتالیا و هلند در رتبه سوم قرار دارند.

بدترین رتبه، یعنی رتبه 93، به افغانستان اختصاص داده شده است. دارندگان این گذرنامه می‌توانند بدون ویزا به کمترین تعداد از کشورهای جهان یعنی 28 کشور وارد شوند. در جایگاه 92 هم گذرنامه عراق قرار دارد که دارندگان آن می‌توانند بدون دریافت ویزا تنها وارد 31 کشور شوند. در میان کشورهای عربی، گذرنامه کویت بهترین شناخته شده است. این کشور به همراه اوکراین، جزایر مارشال و جامائیکا در رتبه 77 جای دارد. در بین کشورهای اسلامی، برونئی بهترین جایگاه را دارد. این کشور در کنار برزیل در رتبه نوزدهم قرار دارد. اتباع برونئی می‌توانند با پاسپورت خود به 146 کشور جهان بدون ویزا سفر کنند. دارندگان پاسپورت ترکیه می‌توانند به 94 کشور جهان سفر کنند. این کشور در رتبه چهل و دوم قرار دارد. بوسنی ‌و هرزگوین و آلبانی در رتبه‌های 44 و 45 جای دارند.

بهبود اعتبار پاسپورت ایران، یا هر کشور دیگری، در جامعه جهانی بیش از آنکه مسأله‌ای سیاسی یا دیپلماتیک باشد، مسأله‌ای اقتصادی است. این به معنای انکار نقش عامل سیاسی و دیپلماتیک نیست، بلکه صرفاً پررنگ‌ کردن نقش تبیینی اقتصاد بین‌الملل است. کشورهایی که به نحوی در سرمایه‌داری جهانی ادغام شده‌اند، عمدتاً پاسپورت‌های معتبرتری دارند. برعکس، کشورهای حاشیه‌ای‌تر یا کشورهایی که هنوز ادغام نشده‌اند، از آنجا که نقش کمتری در افزودن بر رشد اقتصاد جهانی دارند، اتباع‌شان نیز نمی‌توانند اعتبار بالایی در سازوکار اقتصادی - سیاسی جامعه جهانی داشته باشند.

***ایرانی ها بدون ویزا به کدام کشورها میروند

بنا به فهرست شرکت هتلی و شرکا، 14 کشوری که شهروندان و یا دارندگان گذرنامه ایرانی می‌توانند به آن‌ها سفر کنند، عبارتند از کشورهای آسیایی که بیش از هر کشور و منطقه دیگری به گذرنامه ایرانی امکانات سفر آزادی و بدون نیاز به ویزا اعطا کرده‌اند.

طبق فهرست منتشر شده  که صرفا مربوط به سال گذشته است، در قاره آسیا سفر ایرانیان با گذرنامه ایرانی بیش از هر منطقه دیگری تسهیل شده است. ارمنستان، بنگلادش، اندونزی ، لائوس، ماکائو، مالدیو ، مالزی، نپال، تیمور، سریلانکا و ترکیهاز جمله این کشورها هستند. مدت زمان اقامت بدون نیاز به ویزای برای ایرانیان در این کشورها از 15 روز تا 3 ماه است.

 در قاره آمریکا دارندگان گذرنامه ایران تنها در دو کشور دومینیکا برای 21 روز و هاییتی به مدت حداکثر 3 ماه مجاز به سفر و اقامت بدون نیاز به ویزا هستند.

 درمنطقه اقیانوسیه امکان سفر بدون ویزا برای گذرنامه ایرانی در "جزایرکوک " و " میکرونزیا"، " نیو " و "پالائو" امکان‌پذیر است که درهمه موارد زمان مجاز اقامت حدود 30 یا 31 روز است.

 کشورهای جیبوتی ، ماداگاسکار، سیشل، توگو و اوگاندا در قاره افریقا نیز از کشورهایی هستند که دارندگان گذرنامه ایرانی می‎توانند به محض ورود به مرز این کشورها گذرنامه خود را برای اقامت به مدت یک هفته تا شش ماه ، بسته به مقصد مورد نظر دریافت کنند.

 طبق فهرست آزادی صدور ویزا برای شهروندان و گردشگران خارجی دیگر کشورهای جهان نیز که توسط همین موسسه ویژه سال 2012 منتشر شده، ایران متقابلا کمترین میزان آزادی سفر را به دارندگان گذرنامه دیگر کشورها قایل شده است.

 طبق جدولی که در زیر آمده، ایران از میان 26 کشور که بیشترین محدودیت صدرو ویزا را دارند، با پیشی گرفتن بر دو کشور افغانستان و پاکستان در ردیف 12 و انتهای جدول قرار گرفته است.

دراین خصوص همچنین معاون تقنینی معاونت پارلمانی ریاست جمهوری گفت: گفتمانی که چند سالی است بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم آغاز به کار کرده هم اکنون در دنیا جا باز کرده و حقانیت کشور را به گوش جهانیان رسانده است که می توان با استفاده از این موقعیت اقدام به مذاکرات و لغو روادید کرد.

محمدرضا خباز در گفت و گو با خانه ملت، در خصوص اعتبار گذرنامه کشورهای مختلف گفت: هر چقدر میزان لغو روادید میان دو کشور بیشتر باشد دلیل بر جا افتادگی آن کشور است.

وی افزود: در دولت گذشته تنها با حدود 40 کشور لغو روادید داشتیم در حالی که در دولت فعلی این رقم افزایش یافته است تا جایی که رتبه ایران را از 86 به رتبه 70 در میان رده بندی اعتبار گذرنامه کشورها کاهش داده است.

خباز در ادامه تصریح کرد: با این حال در خصوص برخی کشورها تفاوت هایی وجود دارد برای مثال با کشوری مثل ترکیه لغو روادید داریم اما با کشوری مثل عراق این امر صورت نگرفته است در حالی که تا کنون کمک های بسیاری به این کشور داشته ایم.

معاون تقنینی معاونت پارلمانی ریاست جمهوری در ادامه تصریح کرد: البته شاید مسئولان عدم لغو روادید میان دو کشور ایران و عراق را به علت نوعی کمک به کشور عراق تلقی کرده باشند که باید گفت می توان عوارض خروجی را بیشتر کرد اما به جای آن نیاز به صدور روادید را لغو کرد تا وقت مردم در مرزها گرفته نشود.

خباز اضافه کرد: برخی کشورها هم هستند که از طرف ما لغو روادید شده اند اما برای ورود ایرانیان به این کشورها همچنان نیاز به صدور روادید است که نشان عدم درک متقابل دارد که البته ممکن است مشکل عدم درک متقابل از طرف ما نبوده و از طرف مقابل باشد.

وی افزود: اکنون به خاطر وجود برخی مشکلات جهت دریافت روادید از سوی ایرانیان، شاهد دلالی ها و کارچاق کنی های نزدیک سفارتخانه ها و بعضا داخل آنها هستیم که لغو هر چه بیشتر روادیدها جلوی این دست بی قانونی ها را نیز خواهد گرفت.

خباز در ادامه تصریح کرد: گفتمانی که چند سالی است بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم آغاز به کار کرده هم اکنون در دنیا جا باز کرده و حقانیت کشور را به گوش جهانیان رسانده است.

معاون تقنینی معاونت پارلمانی قوه مجریه همچنین در پایان یادآور شد: دنیا فهمیده است که ایران یک کشور صلح طلب بوده و به دنبال جنگ و منازعه نیست لذا امیدواریم در آینده دستگاه دیپلماسی کشور به گونه ای عمل کند که رتبه ایران بیش از این کاهش یابد تا رفت و آمد دو طرفه راحت تر صورت پذیرد.

***ضرورت ارتقای بیشتر گذرنامه ایرانی

درهمین راستا یک عضو فراکسیون میراث فرهنگی و گردشگری مجلس با تأکید بر ادامه روند افزایش اعتبار گذرنامه ایرانی گفت: دستگاه دیپلماسی باید ترتیبی را اتخاذ کند که با استفاده از بسترهای فراهم شده جریان لغو روادیدها را گسترش دهد.

غلامعلی جعفرزاده ایمن آبادی نیز معتقد است در حال حاضر بسترها آماده شده و پیش زمینه های فکری علیه ایران، تا حدود زیادی کاهش یافته است؛ همچنین تبلیغات سوئی که علیه ملت و دولت نظام صورت گرفته بود، با رفتار عقلایی دستگاه دیپلماسی خارجی از بین رفته است.

نماینده مردم رشت در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: اکنون که روابط دیپلماسی کشور ما در عرصه بین المللی بهبود یافته و بسیاری از کشورهای دنیا خود داوطلب برگزاری جلسات با دستگاه دیپلماسی خارجی ما هستند، بهترین موقعیت برای آغاز گفتگوها پیرامون لغو روادید است.

وی افزود: دستگاه دیپلماسی باید ترتیبی را اتخاذ کند که ایرانیان بتوانند بدون اخذ روادید به بسیاری از کشورها رفت و آمد داشته باشند و این مسأله مطلوب ماست که هزینه ها از این طریق به حداقل کاهش یابد.

جعفرزاده ایمن آبادی صدور روادید برای ورود به کشورهای دیگر را جزء بروکراسی اداری زمان‌بر دانست و عنوان کرد: لازم است برای افزایش ترددها که باعث افزایش اشتغال و افزایش بهره وری می شود، این بروکراسی اداری به حداقل برسد.

عضو فراکسیون میراث فرهنگی و گردشگری مجلس شورای اسلامی در پایان تأکید کرد: با روی کار آمدن دولت جدید موقعیتی فراهم شده و بسترهای روحی، روانی، فکری و اجتماعی در عرصه بین المللی پدید آمده است که اکنون سیاستمداران ما می توانند از این فضا به نفع لغو روادید با برخی از کشورها استفاده کنند.

دراین حال سخنگوی فراکسیون میراث فرهنگی و گردشگری مجلس گفت: لازم است برای افزایش گردشگری خارجی از بروز روابط تنش زا جلوگیری کرده و همت بیشتری در معرفی ظرفیت های گردشگری کشور به گردشگران خارجی داشته باشیم.

ابوذر ندیمی حضور سومین قطار لوکس گردشگری در کشور را مبین وجود امنیت برای حضور گردشگران خارجی دانست و گفت: برای توسعه پدیده گردشگری باید مواردی را به عنوان تأمین زیرساخت ها مد نظر قرار دهیم که یکی از آنها افزایش روابط میان کشورهاست.

نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل در مجلس شورای اسلامی بر همین اساس تصریح کرد: ایجاد روابط میان کشورها، ملت ها، ادیان، مذاهب و مناطق مختلف یکی از مواردی است که در زمینه توسعه گردشگری همواره مورد توجه است که در ادامه آن، نوع خروجی و آثار این روابط مورد اهمیت قرار می گیرد.

وی در ادامه با بیان اینکه گسترش روابط باعث ایجاد اقتصاد از طریق گردشگری خواهد شد، گفت: این روابط ممکن است میان دو کشور و یا دو آژانس مسافرتی باشد که لازم است در هر دو بعد کلی و جزیی رویکیرد افزایش ورود گردشگران خارجی به داخل را داشته باشیم.

ندیمی یکی از راه های توسعه روابط گردشگری را لغو روادید دانست و خاطرنشان کرد: در حال حاضر ایران یکی از کشورهایی است که به لحاظ صدور روادید هنگام سفرهای خارجی محدودیت هایی دارد در حالی که پیش از انقلاب رفت و آمدها با خارج از کشور بیشتر صورت می گرفت چون نیازی به روادید نبود از این رو اگر در بسیاری از موارد لغو روادید را داشته باشیم بخش عمده ای از موانع گردشگری نیز برداشته خواهد شد.

سخنگوی فراکسیون میراث فرهنگی و گردشگری مجلس شورای اسلامی در پایان با تأکید بر تنش زدایی در روابط خارجی، عنوان کرد: نوع رفتارها و معرفی کشور باید به گونه باشد که باعث جذب گردشگر شود؛ این معرفی می تواند شامل معرفی ملت، فرهنگ، داشته های میراثی، زیرساخت های تفریحی و گردشی،  و دسترسی های مختلف باشد.