اما مشاهده‌ یك رأس نوزاد شوكا و یك رأس شوكای نر بالغ در این سال ثابت کرد كه این حیوان خجالتی هنوز در این ناحیه از كشورمان بسختی برای بقا می جنگد. با این وضعیت، یکی از زیباترین گونه های گوزن در ایران است؛ زیستگاه های تخریب شده و جمعیتی که می رود تا به صفر برسد.

   کوچکترین عضو خانواده

شوکا، حیوان ریزجثه ای است که روزگاری در همه نواحی جنگلی کشور زیست می کرد و حالا تقریبا فقط در نوار شمالی کشور وجود دارد، این حیوان از خانواده آهوها نیست. شوکا، کوچکترین عضو خانواده گوزن ها در ایران است. در حالی که وزن «مرال» به عنوان بزرگترین گونه گوزن در ایران، به 250 کیلو می رسد، شوکا، 15 تا 30 کیلوگرم وزن دارد. از خانواده پرجمعیت گوزن ها، تنها سه گونه در كشور ما هنوز یافت می‌شود. یکی، گوزن معمولی یا «مرال» كه تنها در محدوده‌های جنگلی شمال كشور زندگی می‌كند. بزرگترین و سنگین ترین گوزن های ایران هستند. دیگری، گوزن زرد كه به طور طبیعی فقط در جنوب غرب ایران زندگی می‌كرده، ولی اكنون در چند نقطه از كشور مثل دشت ناز ساری، جزیره اشك در دریاچه ارومیه و... زندگی می‌كند. و سرانجام شوكا كه افزون بر مناطق زیستی گوزن معمولی، در پاره‌ای نقاط جنگلهای غرب كشور زیست می کرده و هنوز جمعیت اندکی از آن، در آن مناطق باقی است.

جثه شوکا به مراتب کوچکتر از مرال و تقریباً به اندازه آهو است. طول سر و تنه شوکا 95 تا 135 سانتی‌متر است. به علت بلندتر بودن پاها از دستها، شوکا، کمی قوزدار به نظر می‌رسد. در این گونه، موهای تابستانی کوتاه و نرم به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز، موهای زمستانی نسبتاً بلند و کلفت، به رنگ خاکستری‌ هستند.

شوکاها، برخلاف مرال ها از جنگل‌های مناطق کوهستانی مرتفع دوری می‌کنند. زیستگاه شوکا، مناطق جنگلی با پوشش زیرین نسبتاً متراکم، جنگلهای جوان، جنگل‌هایی بین دشت و مناطق کوهستانی. در ایران، تمام مناطق جنگلی خزری، جنگلهای ارسباران در آذربایجان شرقی، جنگلهای بلوط مناطق جوانمرود و اورامانات واقع در غرب کشور، زیستگاه شوکا است؛ هرچند حالا در بسیاری از این زیستگاه ها، جمعیت این گونه جانوری بشدت کاهش یافته است. شوکا البته تنها بومی ایران نیست. این حیوان جمعیت بسیار خوبی در اروپا دارد و جمعیت آن در نیم قرن اخیر افزایش چشمگیری نیز یافته و در حالی که هیچ آمار امیدوار کننده ای که از جمعیت آن در ایران وجود ندارد، جمعیت شوکاها تنها در اروپای مرکزی به ۱۵ میلیون رأس رسیده‌است.

   شوکاها، شناگرهای ماهر

شوکا هم مثل دیگر اعضای خانواده گوزن ها شاخهای ناصافی دارد؛ هرچند شاخهای شوکا در تمام دوران زندگی فقط سه شاخک دارد و بندرت چهار یا پنج شاخک نیز مشاهده شده است. شاخها در شوکاها، اواسط پاییز می‌افتند و شاخ جدیدی به جای آن در می آید که کرک ‌دار است، در طول زمستان رشد می‌کند و در فصل بهار کامل می‌شود. بیشترین رشد شاخ در بین چهار تا هفت سالگی است.

شوکا هم روز و هم شب فعال است. چرای اصلی اوایل صبح و غروب در فضای باز انجام می‌گیرد. معمولاً در بهار و تابستان به صورت انفرادی زندگی می‌کند. در این زمان هم نر و هم ماده برای خود قلمرویی ایجاد نموده و از آن دفاع می‌کنند، قلمرو حیوان به وسیله ادرار، مالیدن غده‌های صورت و شاخ زدن به گیاهان انجام می‌گیرد. شوکاها گاهی نیز به صورت زوج یا دسته‌های کوچک در فصل زمستان مشاهده می‌شوند. حس بویایی و شنوایی در شوکاها بسیار قوی است. آنها بخوبی شنا می‌کنند. در محل زندگی خود اغلب بی‌حرکت هستند، به محض احساس خطر به صورت مخفی و با پرشهای بلند فرار می‌کنند.

دشمن طبیعی شوكا، پلنگ، گرگ، شغال، گربه جنگلی و پرندگان شكاری است. به علت جثه كوچك، شوکاها در مناطق برف گیر آسیب پذیرند. شكارچیان از طریق تقلید صدای شوكاها(صدائی شبیه سوت كه با گذاشتن دو برگ روی هم ایجاد می‌كنند) سبب آمدن شوكاها به طرف صدا می‌گردند و یا با ساختن كومه در محل آبشخورها آن را شكار می‌كنند.

شوکاها از علوفه، برگها و سرشاخه‌های درختان و نیز قارچ تغذیه می‌كنند. درموقع نوشیدن آب برخلاف سایر سم داران كه لبها را روی آب قرار می‌دهنند، شوكا آب را مانند سگ، به وسیله زبان می‌نوشد. شوكا چند نوع صدا دارد. در موقع احساس خطر شوكاها صدایی شبیه واق واق سگ می‌دهند. در فصل جفت‌گیری و در زمانی كه بره‌دار هستند نیز صدای خاص دیگری دارند.

   شوکاها، حساس و مهاجم

 مستی شوكاها اغلب در اواخر تیرماه شروع می‌شود و حدود یك ماه ادامه دارد. شوكای نر برخلاف مرال حرمسرا ندارد و به نظر می‌رسد، فقط با یك ماده جفت‌گیری می‌كند. در زمان جفت‌گیری شوكای نر برای مدتی طولانی ماده را تعقیب می‌کند.

 شوكاها تأخیر باروری دارند؛ زیرا پس از جفت‌گیری، رشد سلول تخم حدود چهار ماه و نیم متوقف می‌ماند، بنابراین آبستنی حدود 10 ماه طول می‌كشد. برخی از شوكاها نیز ممكن است در پاییز جفت‌گیری كنند كه در این صورت تأخیر باروری ندارند و مجموع آبستنی آنها پنج ماه و نیم است. بره شوکا، در اوایل بهار به دنیا می آید. مادر بره‌هایی را كه سال قبل متولد شده‌اند، تعقیب نموده و آنها را از خانواده جدید می‌راند. شوکاها دو و بندرت سه بره به دنیا می آورند. بره‌ها دارای سه ردیف طولی خال‌های سفیدند و در زمان تولد حدود یك و نیم كیلو وزن دارند. بره‌ها همزمان شیر نمی‌خورند؛ چون آنها 10 تا 20 متر با هم فاصله دارند. مادر، بره‌ها را به مدت سه تا هفت روز در میان علفها مخفی می‌كند. حدود سه ماه شیر می‌خورند و در 14 ماهگی به سن بلوغ می‌رسند. شوكاها در عین خجالتی بودن و دوری از انسانها،  حیواناتی حساس و مهاجم هم می‌توانند باشند. در منطقه «سمسكنده» استان مازندران، یك رأس شوكای نر در محوطه نگهداری گوزن‌های زرد رها شده بود. در زمانی كه برای گوزن‌ها غذا ریخته می‌شد این شوكا به گوزن‌های زرد كه از نظر جثه و شاخ چندین برابر او بودند، حمله می‌کرد و اجازه نمی‌داد قبل از سیر شدن او هیچ یك از گوزن‌ها به غذا نزدیك شود. با وجود این ، شوکاها برخلاف بیشتر جانوران، در حالت اسارت عمر طولانی ندارد و معمولاً بیش از سه سال قادر به زندگی در محیط غیر طبیعی نیستند، اما در طبیعت حدود 10 سال عمر می‌كنند.