آن حضرت دو سال از دوران امامت امام علي(ع)، 10 سال از امامت امام مجتبي(ع) و 10 سال از امامت پدر بزرگوارش امام حسين(ع) را درك كرده وپس از آن، به مدت 34 سال امامت و هدايت جامعه اسلامي را بر عهده داشته است.
نام آن بزرگوار«علي»، كنيه مشهورش «ابوالحسن» و لقبهاي معروفش «زين‌العابدين» «سيد العابدين» و «سجاد» است. زندگی سراسر سعادت امام چهارم شیعیان لبریز از ویژگی های ناب اخلاقی، فردی و اجتماعی است که عمل به آنها سعادت دنیا و آخرت را در پی دارد. در گفت و گوی پیش رو، دکتر محسن رنجبر، استادیار گروه تاریخ مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی (ره) به برخی از این ویژگی‌ها اشاره کرده است.
امام سجاد(ع) در نگاه غیر شیعیان و مخالفان
يكي از محققان در باره اين لقبها مي‌نويسد: «بيشتر كساني كه اين لقبها را به ایشان نسبت داده‌اند، نه شيعه بودند و نه او را امام و منصوب از جانب خدا مي‌دانستند، اما نمي‌توانستند آنچه را در او مي‌بينند، ناديده بگيرند. هر يك از اين لقبها نشاندهنده مرتبه‌اي از كمال نفس، درجه‌اي از ايمان، مرحله‌اي از تقوا و پايه‌اي از اخلاص است و بيان دارنده اعتماد و اعتقاد مردم به دارنده اين لقبهاست: سيد عابدان، پيشواي زاهدان (قدوه الزاهدين)، مهتر پرهيزكاران (سيد المتقين)، امام مؤمنان، زيور صالحان (زين العابدين)، چراغ شب زنده‌داران (منارالقانتين) و داراي پيشاني پينه بسته (ذوالثفنات) چنان كه خواهيد خواند، او به حقيقت مظهر نمايان اين صفت‌ها بوده و اين گفته‌اي است كه همگي بر آنند.»
گذشت از خطاکاران
سيره امام سجاد(ع) درسهاي تربيتي - اخلاقي فراواني براي جامعه آن روزگار، كه در فساد و فحشا غوطه‌ور بودند، به همراه داشت. گذشت از خطاكاران، یکی از این شیوه هاست.
امام زين العابدين(ع)، از كساني كه با وي گفتار يا رفتار ناشايستي داشتند، با بزرگواري گذشت مي‌كرد، روزی مردي بيرون خانه، حضرت را ديد و ناسزا گفت خادمان حضرت بر آن مرد حمله بردند. امام(ع) فرمود: «او را بگذاريد». سپس به او گفت: «آن چه از ما بر تو پوشيده مانده، بيشتر از آن است كه مي‌داني. آيا حاجتي داري؟» مرد شرمنده شد و امام(ع)، گليمي را كه بر دوش داشت، بر او افكند و فرمود كه هزار درهم به او بدهند. مرد از آن پس مي‌گفت: «گواهي مي‌دهم كه تو فرزند پيامبري»،.
همچنين رفتار بزرگوارانه حضرت با هشام بن اسماعيل، حاكم مدينه كه ستمهاي زيادي در حق حضرت روا داشته بود، درس خوبي به هشام و امثال وي داد.
سيره امام زين‌العابدين(ع) در اين باره، تعاليم ارزشمند و درسهاي بزرگي به امّت اسلامي مي‌آموزد كه اگر در آن بنگرند و در مفاهيم آن درست بينديشند، تندخويي‌ها و كج خُلقي‌ها از بين رفته و بردباري و از خود گذشتگي جايگزين آن خواهد شد و ريشه مهر و محبت در ميان مردم، بويژه كساني كه خود را داراي لغزش و اشتباه مي‌دانند، گسترش خواهد يافت.
دستگيري از مستمندان
يكي از اقدامهای بزرگ امام سجاد(ع) در عصر امامت خويش، مساعدت و ياري افراد محروم جامعه بود. حضرت هم، مانند اجداد طاهرينش، به اين عمل عشق ورزيده و از خدا، دوستي و همنشيني با تهيدستان را طلب مي‌فرمود. چنان كه در دعاي سي‌ام صحيفه سجاديه مي‌فرمايد: پروردگارا! همنشيني فقرا و تهيدستان را برايم محبوب گردان و مرا به شكيبايي نيكو بر همنشيني ايشان ياري فرما!
امام سجّاد(ع) با روشهاي مختلف، به افراد محروم جامعه اسلامي كمك مالي مي‌كرد و از اين طريق، به امت اسلامي مي‌آموخت كه مسلمان واقعي، بايد از احوال برادر مسلمان خود با خبر و در غمها و شادي‌هاي وي شريك باشد. اين ويژگي متعالي امام(ع) به صورتهاي مختلفي بروز و نمود داشت.
صدقات پنهاني
وقتي شب فرا مي‌رسيد، حضرت انبان پر ازغذا يا هيزم يا حاوي كيسه‌هاي دينار و درهم را بر دوش كشيده و بدون آن كه كسي ايشان را بشناسد، بين نيازمندان تقسيم مي‌كرد. اين افراد، كساني بودند كه امام‌سجاد(ع) آنان را كاملاً مي‌شناخت و براي اينكه احساس حقارت و خواري نكنند، حضرت با چهره پوشيده به سراغ آنان رفته و حوايج ايشان را برطرف مي‌كرد. اين كمكهاي امام(ع) چنان مخفيانه بود كه پسر عموي مستمند حضرت، از ايشان گله‌مند بود و مي‌گفت: علي بن الحسين(ع) رعايت خويشاوندي را نمي‌كند، خدا او را سزا دهد. امام(ع) اين سخنان را مي‌شنيد و بردباري مي‌كرد و خود را به وي نمي‌شناساند. هنگامي كه حضرت به شهادت رسيد و احسان از اين مرد بريده شد، دانست كه آن مرد نيكوكار، علي بن الحسين(ع) بوده است. پس بر سر قبر حضرت رفت و گريه كرد.
سفيان بن عيينه، از زهري روايت می كند: شبي سرد و باراني علي بن الحسين(ع) را ديدم كه آرد و هيزم بر پشت داشت و مي‌رفت، گفتم: پسر رسول خدا! اين چيست؟
- سفري در پيش دارم و توشه آن را آماده كرده‌ام تا در جاي امني بگذارم.
اجازه دهيد خدمتكار من آن را بياورد. امام(ع) قبول نكرد.
پس اجازه دهيد خودم آن را بياورم؛ چون شأن شما را بالاتر از آن مي‌بينم.
- ولي من شأن خود را از حمل باري كه در سفر از هلاك‌شدن نجاتم دهد و ورودم به مقصد را نيكو گرداند، برتر نمي‌دانم از تو مي‌خواهم به حق خدا مرا واگذاري و پي كار خود بروي!
پس از چند روز، زهري از امام(ع) پرسيد: از آن سفري كه مي‌فرمودي، اثري نمي‌بينم.
- حضرت فرمودند: «آري اي زهري! چنان كه مي‌پنداشتي، نيست. منظور من سفر آخرت بود و براي آن آماده مي‌شوم و آمادگي براي اين سفر، فقط در دوري از حرامها و نهايت كوشش در راه خير است.
اين صدقات پنهاني، در طول عمر امام(ع) ادامه داشت تا اينكه به جوار پروردگار رفت. هنگام غسل، آثار كبودي ناشي از حمل غذا براي فقرا، در پشت وي نمايان بود. هر جا و در هر زماني، اگر مستمندي چيزي از حضرت درخواست مي‌كرد، حاجتش را روا مي‌ساخت و مي‌فرمود: مرحبا به كسي كه زاد و توشه آخرت مرا حمل مي‌كند. حضرت دو بار اموال خود را بين مستمندان قسمت كرد و گفت: خداوند، بنده مؤمنِ گناهكارِ توبه كار را دوست دارد.
پرداخت ديون بدهكاران
يكي از مصاديق انفاقهاي امام زين‌العابدين(ع) پرداخت ديون افرادي بود كه به علت فرا رسيدن مرگشان، به علت تهيدستي قادر به بازپرداخت بدهي خود نبودند.
امام سجاد(ع) روزي به ديدن محمد بن اسامه رفت. محمد در بستر مرگ بود و مي‌گريست، امام(ع) پرسيد: چرا گريه مي‌كني؟
- پانزده هزار دينار وام به گردن دارم و نمي‌توانم آن را بپردازم.
- گريه مكن! وام تو بر عهده من است و تو چيزي بر ذمه نخواهي داشت
همچنين حضرت بدهكاري پسر عموي خويش، عبدا... بن حسن بن حسن را به عهده گرفت و آن را پرداخت كرد.
كفالت خانواده‌هاي بي‌پناه و تهيدست
امام سجاد(ع) در واقعه حرّه و در آن روزهاي آشوب و قتل و غارت، چهارصد خانواده از عبدمناف را در كفالت خود گرفت و تا وقتي كه لشكر مسلم در مدينه بود، هزينه آنان را مي‌پرداخت.
صدقه دادن لباس
وقتي زمستان يا تابستان به پايان مي‌رسيد، لباس آن فصل را صدقه مي‌داد و هيچ وقت لباسي را در دو فصل نمي‌پوشيد. چون علت اين كار را پرسيدند، حضرت فرمود:
« من از پروردگارم شرم مي‌كنم كه بهاي لباسي را كه در آن خدا را عبادت كرده‌ام، صرف خوردن كنم.»
روزي امام‌سجاد(ع) در حالي كه جامه‌اي از خز گرانبها بر تن داشت، با مستمندي روبرو شد، شخص فقير تا آن لباس را بر تن امام(ع) مشاهده كرد، از آن خوشش آمد. حضرت بلافاصله لباس را به وي بخشيد و از آنجا رفت.
بخششها و انفاقهاي امام سجاد(ع) گذشته از آن كه حاكي از روح متعالي حضرت بود و صفتي از صفات برجسته انساني به تمام معنا كامل را نشان مي‌داد، وسيله‌اي براي جذب دلهاي مردم به اهل بيت بود. حضرت، افراد زيادي را از اين طريق به سوي حق هدايت كرد و به آنان فهماند كه اهل بيت شايسته زعامت و رهبري امت هستند.
در جامعه اسلامي آن روز افراد زيادي بودند كه از حق اهل بيت شناختي نداشتند؛ از اين رو هنگام روبرو شدن با حضرت، در حق وي بي‌مهري خاصي از خود نشان مي‌دادند.
امام(ع) همواره با رفتاري بزرگوارانه و نيز بخشش اموال، آنان را متوجه اشتباه خود مي‌كرد، به طوري كه از كرده خود پشيمان شده و از امام(ع) درخواست آمرزش مي‌كردند.
عبادت و راز و نياز
امام سجاد(ع) در امر عبادت و پيشاني ساييدن در محضر معبود خويش، از همگان پيشي گرفته بود، چندان كه مورد پرسش و حتي اعتراض خاندان و ياران خويش قرار مي‌گرفت.
البته در اين مورد، آن چه بيشتر بايد مورد توجّه قرار گيرد، ايمان و يقين حضرت بود كه همه اين اعمال را به خاطر آن انجام مي‌داد؛ يعني چون خدا را شايسته عبادت مي‌دانست، به عبادت او مي‌پرداخت، نه به خاطر ترس و بيم از او يا به خاطر طمع به بهشت و نعمتهاي آن.
امام سجاد(ع) هنگام اداي فريضه نماز، چنان ترس و وحشتي سراسر وجودش را فرا مي‌گرفت كه تمام اعضاي بدنش مي‌لرزيد و چون وارد نماز مي‌شد، چنان خشك و بي‌حركت مي‌ايستاد كه جز آن چه باد از لباسش تكان مي‌داد، ديگر حركتي از او مشاهده نمي‌شد و طوري نماز به پاي مي‌داشت كه گويي نماز وداع مي‌خواند و آخرين نماز را به جا می آورد.
تمامی گزارشهای رسیده در طول دوران حیات مبارکشان، تنها گوشه كوچكي از عبادتها و نيايشهاي امام سجاد(ع) بود كه بازگو شد، بي‌شك هيچ قلمي ياراي نوشتن، و هيچ زباني توان توصيف واقعي اين ويژگي برجسته حضرت را ندارد.
امام سجاد(ع) در عبادتها اهداف بزرگتري را تعقيب مي‌كرد، بدون ترديد، تأثير چنين عبادتهايي را در جامعه‌اي كه هر روز سردمدارانش، مردم را به امور دنيايي و مادي و حيواني فرا مي‌خوانند، نمي‌توان انكار كرد.
امت اسلامي با مشاهده اين اعمال از اهل بيت، كه گل سرسبد انسانهاي روي كره خاكي هستند، به آنان اقتدا كرده و به صراط مستقيم حق و حقيقت هدايت شده و به اين باور مي‌رسيدند كه پيشوا و رهبر واقعي امت اسلامي، بايد شخصي چون امام زين العابدين(ع) باشد و آنان كه اكنون در مصدر كارند، جز حاكمان غاصب و ستمكار نيستند. از اين رو، اين عمل امام(ع) بستر مناسبي را براي مبارزه با حاكمان جبار اموي فراهم مي‌آورد.
نظر شما