ای تاریخ کربلا! تو پیغام حسین(ع) بودی و چه زیبا پاس داشتی آخرین نماز او را... براستی پناه بردن به خدا در برابر ستم و نادانی، بهترین فریاد مبارزه است؛ آن هنگام که نان و نادانی، مردم را در بند عافیت گرفتار می‏کنند و استبداد بر غیرت دینی و انسانی مردم افسار می‏زند.

روز میلاد تو، روز پیوند نماز و جهاد است و روز یگانگی دین و حکومت. تو زندگی را با رنگ دعا در کام بشر ریختی؛ آن گاه که جماعت مسلمانان یا از ترس ظلم و استبداد بنی امیه، راه زهد و گوشه‏گیری پیش گرفته بودند و با دنیا کاری نداشتند، یا در علاقه دنیا و غنایم جنگ غرق بودند و معنویت و عبادت را با زندگی بیگانه می‏دانستند. راستی که میلاد تو میلاد راز و نیاز است و زندگی عاشقانه...

امروز پنجم شعبان المعظم برابر با سالروز میلاد فرخنده چهارمین پیشوای شیعیان، حضرت سیدالساجدین(ع) است. حتماً می دانید که ایشان لحظات عمر پر برکت خویش را صرف هدایت امت مسلمان کرد و از آنجا که دوران حیات مبارک این بزرگوار معاصر با خفقان حکام اموی بود، برای پیشبرد اهداف اسلام و هدایت امت رسول ا...(ص) از کلید دعا و نیایش بهره برد. برای تبیین این مسأله مهم، گفت و گو کرده ایم با حجت الاسلام والمسلمین محمدباقر حیدری کاشانی، کارشناس معارف اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه که در ادامه می خوانید:

   عصر حیات امام سجاد(ع) و دوران امامت ایشان، معاصر با حکومت امویان بود و از این رو خفقان و انحرافات باقی مانده پس از جریان انقلاب عاشورا؛ راه این امام همام را برای هدایت امت اسلامی سد کرده بود، ایشان برای اداره امور مسلمین از چه راهبردی بهره برد؟

  امام سجاد(ع) در محرم سال 61 هجری، در سرزمين كربلا حضور داشت و پس از شهادت امام حسین(ع) و آن وقایع غمبار، اداره امر مسلمین را بر عهده گرفت.

در آن شرایط، بخشی از دوران اولیه امامت آن حضرت صرف روشنگری درباره قیام کربلا و رسوا کردن بنی امیه شد که البته این رویکرد تا پایان عمر شریف سیدالساجدین(ع) ادامه داشت. اما در کنار این مسأله، حضرت به دلیل اختناق حاکم بر عصر خویش، راهبرد خاصی را برای هدایت مردم جامعه مورد توجه قرار داد که بر اساس آن شیوه مبارزه خود را مبتنی بر برنامه های فرهنگی، عبادی و ارشادی تبیین کرد. آن امام همام، دعا و نیایش را در رأس امور ارشادی خویش قرار داد تا به این وسیله هم اعتراض و انتقاد خود را از حاکمیت طاغوت نشان دهد و هم برای صیانت از ارزشهای دینی، قدمهای مستحکم بردارد. براساس این راهبرد امام سجاد(ع)، جلسات درس و بحث درباره اهداف قیام عاشورا با جدیت ویژه دنبال می شد تا این نهضت بزرگ و انسان ساز در پیچ و خم تحریف و انحراف نماند.

   اما یکی دیگر از مهمترین برنامه های امام سجاد(ع) در توسعه و نشر تعالیم اسلام، حمایت خاص از اندیشمندان و فقهای مسلمان است، چه اهدافی در این برنامه مورد توجه حضرت بود؟

 پرسش خوبی است؛ زیرا عصر امام سجاد(ع) همچنان افکار موهوم و خرافه ها یکه تاز میدان بودند و مردم جامعه اسلامی نیز به دلیل خفقان ناشی از سیاستهای کثیف امویان، مجبور بودند که یا در خفا از دین پیروی کنند یا اینکه به قول امروز در جهت باد حرکت کنند. بر این اساس امام سجاد(ع) برای توسعه تعالیم وحی و تبیین مسأله امامت امام معصوم(ع) به هدایت فقها و اندیشمندان مسلمان پرداخت تا به عنوان توسعه دهندگان آیین مقدس اسلام در جای جای سرزمینهای اسلامی نقش آفرینی کنند.

   یکی از زیباترین شاهکارهای تاریخ اسلام که از وجود مقدس چهارمین پیشوای شیعه برای ما به یادگار مانده؛ صحیفه سجادیه است، این اثر هدایتگر سیدالساجدین(ع) با چه رویکردی شکل گرفت؟

 حتماً بارها و باره این مسأله را شنیده اید که صحیفه سجادیه مشتمل بر دعاها و نیایشهای امام سجاد(ع) است، اما این ادعیه با خود پیام مهمی برای ظلم ستیزی و مبارزه با طاغوت داشت. آن امام همام با استفاده از کلیدواژه دعا، در مقابل ظلم زمانه خویش ایستاد و از همین ظرفیت عظیم به عنوان پشتوانه ای برای افشاگری علیه طاغوت، بهره برد. صحیفه سجادیه در حقیقت گواهی بر سیاست دینی و اعتقادی امام سجاد(ع) است که به باور همه مورخان شیعه و سنی، صیانت و پاسداری از حریم دین و فرهنگ شیعی را بخوبی دنبال کرده و اگر این یادگار ارزشمند از امام زین العابدین(ع) برای ما باقی نمی ماند؛ قطعاً فرهنگ شیعه درگیر انحرافات بسیار می شد.

   پس صحیفه سجادیه صرفاً یک مصحف اخلاقی و تربیتی نیست و چهارمین پیشوای شیعه دیدگاه فراتر از این در نگارش آن داشته، درست است؟

  بله، همین طور است و صحیفه سجادیه فارغ از ارایه نیایشهای الهی و عارفانه توسط حضرت سجاد(ع)، درسهای دیگری هم به همراه دارد و از این روست که این مصحف شریف را انجيل اهل بيت(ع) و زبور آل محمد(ص) دانسته‌اند.

سیدالساجدین(ع) پس از وقوع قیام خونبار عاشورا و بروز تحریفهای بی شمار پس این انقلاب عظیم، با طراحی صحیفه سجادیه از مسیر دیگری به مبارزه با افکار پوشالی حاکمان کفر رفتند و ارایه دعاهای گرانسنگ در این کتاب رستگاری بخوبی نشان 
مي دهد، دين و معرفت ديني در آن دوره با خطری بزرگ و آفتي خطرآفرین مواجه بوده است. جمود فرهنگی و ركود علمی حاصل از سيطره زيانبار بنی اميّه بر امّت اسلامی، چنان فضای تاريكی را پديد آورده بود كه تنها، يك حركت اجتهادی و فکری جديد و يك جنبش علمی و فرهنگی نو پديد، می توانست آن فضای جامد و راكد را درهم شکسته و افقهای جدیدی را فرا راه مسلمین ایجاد کند و بر همین اساس بود که حضرت سجاد اقدام به طرح و ارائه این مصحف شریف فرمود.

  مهمترین نکاتی که در صحیفه سجادیه مورد توجه قرار داشته، چیست؟

 صحیفه سجادیه شامل 54 نیایش گرانبها در باب خداشناسی، خودشناسی، تربیت فرزند، احترام به والدین، حفظ حرمت دوست و همسایه، مروت و مدارا با دشمن و ... دارد که در دل این نیایشها، دعاهایی برای روزهای هفته تعیین شده که هرکدام بار معنوی و روحانی ارزشمندی را به همراه دارند. اما مهمترین ارکان عنوان شده در دل این دعاها به شناخت توحید و ترسیم زندگی موحدانه، تبیین نقش ولایت ولی خدا، معرفی ائمه هدی(ع) و دوستی و محبت با ولایت اختصاص دارد.

   چرا مسأله ولایتمداری و تبیین ارزشهای ائمه هدی(ع) تا این حد مورد توجه سیدالساجدین(ع) قرار داشته است؟

  مسأله ولایت، ارتباط مستقیمی با هدایت انسان دارد و اگر زندگی افراد جامعه از گردونه ولایت خارج باشد، قطعاً راهی برای هدایت و رستگاری نخواهند یافت. بر این اساس توسعه مسأله ولایت ائمه هدی(ع) نه تنها در اهداف سیدالساجدین که در رویکرد هدایتگر همه ائمه(ع) تبیین شده است و این سلسله تا حضرت مهدی(عج) ادامه یافته است. امام سجاد(ع) در صحیفه ارزشمند خود بخوبی مسأله امامت و ضرورت تأسی به ائمه(ع) را تبیین کرده و این چنین فرموده است: « خدایا! تو قرآن بر پیامبرت ـ محمد که درود خدا بر او و دودمانش باد ـ به طور مجمل فرو فرستادی و دانش شگفتی هایش را کاملاً بدو الهام کردی، چنانکه ما(اهل بیت) را وارث علم تفسیر شده اش کردی و بر همه کسانی که از علم آن بی خبرند، برتری بخشیدی و نیز ما را چنان نیرویی بخشیدی که بر تمامی کسانی که توان حمل آن را ندارند، رخصت دهی.”  و باز آن حضرت در فرازهای دیگر با زبان دعا و در محضر ذات اقدس الهی از تأثیر شگفت انگیز قرآن در افراد و جوامع سخن گفته و تنها راه سعادت جوامع بشری را عمل به این کتاب آسمانی و اجرای دستورهای آن برشمرده است.

   و در نهایت اینکه چگونه می توانیم در شرایط حاضر، از صحیفه سجادیه به عنوان راهبرد مبارزه با ظلم بهره ببریم؟

  صحیفه سجادیه سرشار از درسهای خداشناسی و خودشناسی است و بر این اساس در هر شرایط و دورانی برای همه ابنای بشر کاربردی است. به اعتقاد بنده مرور و تدبر در فرازهای مختلف دعاهای این مصحف ارزشمند، مسیر درست دین را برای همه ما تبیین می کند، ضمن اینکه ما درعصر غیبت به سر می بریم و دشمنان اسلام و تشیع شبهات و انحرافات بسیاری به بدنه دین وارد 
می کنند، قطعاً توجه به صحیفه، راه هدایت ما را هموار می کند. بنابراین تدبر در دعاهای صحیفه و بازخوانی آن، نقش مؤثری در بصیرت، اتحاد و هم افزایی جامعه دینی مسلمانان ایفا خواهد کرد.