درمورد تقریبا بیشتر تالابهاو آبگیرهای کشور این مساله صادق است که بحرانی ترین انها را میتوان دریاچه ارومیه عنوان کرد اما یکی از تالابهای مهم کشورمان که به دلیل ضعف دیپلماسی درپیگیری حقوق بین المللی کشورمان از آبهای جاری درکشور همسایه یا بعبارتی حقابه دچار کم آبی شدید شده است و وضعیتی متفاوت با سایر تالابهای کشورمان دارد ، هامون درشرق کشور است .

این تالاب نه تنها میتواند باعث تغییرات زیست محیطی بزرگی در منطقه محروم زابل و توابع ان شود که میتواند اقتصاد بسیاری از خانواده های حاشیه دریاچه را هم متحول کند و همه اینها در حالی است که از زمان روی کار امدن دولت مرکزی افغانستان ؛ فرمانداران محلی نسبت به تحویل حقابه کشورمان کوتاهی کرده واین اب را با ساختن سدی انحرافی صرف کشاورزیشان میکنند.

دراین راستا شرکت مدیریت منابع آب ایران اعلام کرد: حجم جریان‌های سطحی کشور از ابتدای سال آبی (مهر ماه 93) تا پایان فروردین ماه نسبت به متوسط درازمدت در همه حوضه‌های اصلی آبریز کشور 54 درصد کاهش یافته است.

بر اساس این گزارش، حجم روان‌آب‌های کشور در پایان فروردین ماه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه درازمدت در حوضه‌های دریای خزر، خلیج فارس، دریاچه ارومیه، مرکزی، هامون و سرخس به ترتیب 56، 55، 63، 40، 79 و 55 درصد کاهش نشان می‌دهد.

بیشترین میزان کاهش روان‌آب در سال جاری نسبت به دراز مدت 47 ساله در حوضه هامون و مرزی شرق بوده که 79 درصد کاهش را نشان می‌دهد.

***  اراده‌ای برای حل بحران هامون نیست

دراین راستا همچنین رئیس فراکسیون نجات تالاب هامون در مجلس با هشدار نسبت به مهاجرت تعداد زیادی از مردم به دلیل طوفان‌های شن برخواسته از این تالاب، گفت:‌ متاسفانه برای رفع این بحران هیچ اقدامی از سوی سازمان محیط زیست انجام نشده و مردم همچنان با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند.

سیدباقر حسینی درباره آخرین وضعیت نجات تالاب هامون،‌ افزود: متاسفانه سازمان محیط زیست به هیچ وجه پاسخگوی آخرین اقدامات انجام شده خود برای نجات این تالاب نیست و هربار که نسبت به این مهم سوال پرسیده شده پاسخ‌های شفافی ارایه نمی‌شود.

نماینده مردم زابل و زهک در مجلس شورای اسلامی،‌ ادامه داد: من بارها از رئیس سازمان محیط زیست سوال کرده‌ام که برای نجات تالاب هامون چه اقدامی انجام شده اما وی مسایلی که به این تالاب هیچ ارتباطی نداشت را بازگو کرده است.

این نماینده مردم در مجلس نهم، با بیان اینکه اکنون تاحدودی آب به قسمت شمالی تالاب هامون سرازیر شده است، تصریح کرد:‌ نکته قابل تامل آنجا است که این آب‌ها دوام زیادی ندارند چراکه با شروع فصل گرما بخار شده و بازهم تالاب هامون را با معضل خشکی روبرو می‌سازد.

وی یادآور شد: سازمان محیط زیست باید فکر اساسی برای ماندگاری آب درتالاب هامون داشته باشد و راهکاری برای آن در نظر گیرد چراکه یکی از مشکلات بزرگ خشکی این تالاب بحث طوفان‌های شن و ماسه است که این معضل بیشتر مردم را آزار می‌دهد.

عضو مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان با بیان اینکه بی توجهی به تالاب هامون منجر به مهاجرت بیش از 130 هزار نفر از جمعیت این منطقه شده است، گفت: متاسفانه عزم جدی در مسئولان برای مقابله با بحران تالاب هامون وجود ندارد.

سید باقر حسینی افزود: البته می توان با راهکارهایی مشکلات مربوط به تالاب هامون را حل کرد، از جمله اینکه از پوشش گیاهی مناسبی در این منطقه استفاده کرد که نیاز به آب فراوان نداشته باشد، هرچند که کار تحقیقاتی بسیاری بر روی این موضوع انجام شده و دولت در سفر استانی به زاهدان مصوب کرد که هزار هکتار از زمین های این منطقه را به پوشش گیاهانی که نیازمند اب فراوان نیست، اختصاص دهد، اما متاسفانه این موضوع تا کنون انجام نشده است.

وی از راهکارهای دیگر مقابله با بحران تالاب هامون را مالچ پاشی عنوان کرد و افزود: البته مالچ پاشی در حال حاضر به روش جدید صورت می گیرد، یعنی از مالچ های استفاده می شود که تنها برای طبیعت مضر نیست بلکه مفید نیز است.

حسینی تاکید کرد: تمامی راهکارکارهای گفته شده به راحتی امکان پذیر است، اما عملکرد دولت در بحث مقابله با بحران تالاب های جنوب کشور به هیچ عنوان راضی کننده نیست، زیرا عزم جدی در مدیران و مسئولان مرتبط با این بخش وجود ندارد؛ حتی متاسفانه شنیده شده که رئیس سازمان محیط زیست چندی پیش اعلام کرده که مردم باید با ریزگردها کنار بیایند، از این رو اینگونه نگاه های مسئولان به موضوع محیط زیست حکایت از آن دارد که آنها مسائل را به طور جدی پیگیری نمی کنند.

این نماینده مردم درمجلس نهم ، با تاکید براینکه 80 درصد طوفان های شن و ماسه سیستان  را می توان با روش هایی چون مالچ پاشی کنترل کرد، تصریح کرد: طوفان و باد شدید از گذشته تا کنون در استان سیستان وجود داشته است، اما گرد و خاک هیچ زمانی دیده نشده که این موضوع هم در استان سیستان در حال افزایش است، البته این مشکل به دلیل خشکی تالاب هامون صورت گرفته، بنابراین اگر کانون های بحران در تالاب هامون از بین برود، حداقل 80 درصد مشکلات حل می شود.

عضو مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان، گفت: بی توجهی به مشکلات تالاب هامون و طوفان های شن و ماسه منجر به مهاجرت بیش از 130 هزار نفر از جمعیت منطقه، خالی شدن روستاها ازسکنه، مدفون شدن برخی روستاها در زیر شن های روان و بیماری های ریوی و تنفسی مردم این استان شده است.

رئیس فراکسیون نجات تالاب هامون مجلس شورای اسلامی، گفت: سازمان محیط زیست اواخر سال گذشته اعلام کرد که برای نجات این تالاب قرار است طرحی ارایه شود اما حال با گذشت چند ماه از این خبر،‌ هنوز هیچ طرحی در این زمینه ارایه نشده است.

***ضرورت پیگیری جدی حقابه تالاب هامون

رئیس فراکسیون احیای تالاب هامون با تا کید بر اینکه حقابه تالاب هامون باید به طور کامل پیگیری شود، گفت: مهم ترین وطیفه کارگروه مشترک ایران و افغانستان برای نجات تالاب هامون رفع موانع ورودی آب به رودخانه هیرمند است.

سید باقر حسینی درخصوص تشکیل کارگروه مشترک میان جمهوری اسلامی ایران و افغانستان برای نجات تالاب هامون، گفت:  متاسفانه بزرگترین مشکل استان سیستان و بلوچستان و تالاب هامون کاهش نزولات آسمانی است، بنابراین مهم ترین اقدام این کارگروه در نجات تالاب هامون باید درجهت رفع موانع برسر آب ورودی به رودخانه هیرمند باشد.

نماینده مردم زابل، زهک وهیرمند درمجلس شورای اسلامی، ادامه داد: البته مسئولان افغانستان باید به هر قراردادی در کارگروه پایبند باشند، به عبارت بهتر در جهت رفع مشکلات مربوط به تالاب هامون گام بردارند، زیرا معضلات و موانع موجود در تالاب این منطقه به نفع مسئولان افغانستان و مردم این کشور نیست.

وی تاکید کرد: بارها دیده شده که متاسفانه در مسیر ورودی آب به رودخانه هیرمند برخی افراد سودجو و سرمایه دار با ایجاد موانعی در جهت برداشت آب به نفع خود حرکت کردند، به بیان روشن تربرخی افراد که دارای زمین های کشاورزی بودند برای برداشت خشخاش و مواد مخدر مسیرهایی از رودخانه را مسدود کرده و از آب برداشت های غیرقانونی کردند؛ بنابراین با برطرف کردن این موانع توسط کارگروه بسیاری از مشکلات رفع خواهد شد.

حسینی با بیان اینکه منحرف کردن آب رودخانه هیرمند برای مصارف غیرقانونی به نفع افغان ها نیست، افزود: خوشبختانه شرایط تالاب هامون در حال حاضر تا حدودی بهتر ازگذشته است، اما به طور مشخص کارگروه باید با بررسی منطقه موانع موجود را برطرف کند، همچنین بحث حقابه تالاب هامون نیز باید به طور کامل پیگیری شود، زیرا آنچه که در گذشته وجود داشت منطقی نیست و حقابه باید در سه زمان انجام شود.

عضو مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوجستان، گفت: در مرحله اول بخشی از حقابه باید در زمان کشت صورت گیرد،  درمرحله دوم  بخشی از حقابه باید در زمان آبیاری محصولات انجام شود، همچنین در مرحله آخر بخشی از حقابه باید زمان برداشت باشد، تا مشکلات این منطقه هرچه سریعتر حل شود.

***کارگروه مشترک بین ایران و افغانستان

درهمین حال استاندار سیستان و بلوچستان گفت: تشکیل کارگروه مشترک با مسئولان کشور افغانستان برای احیاء تالاب هامون، کنترل و هدایت آب ، مهار ریزگردها و تقویت اقتصاد منطقه از اولویت‌های احیاء این تالاب است.

علی‌اوسط هاشمی به لزوم همکاری‌های بین‌المللی برای احیاء تالاب، کنترل ریزگردها، صیانت از هوای پاک منطقه و جلوگیری از مهاجرت مردم از مناطق مسکونی و کشاورزی دو سوی مرز، همکاری دوجانبه با کشور افغانستان و استفاده از ظرفیت تشکل‌های مردمی را برای کمک به برون رفت از وضعیت موجود موثر دانست.

وی رفع موانع فیزیکی ورود آب به منطقه سیستان، لایروبی مسیرهای ورود و توزیع آب و هدایت و تقسیم مساوی آب را از دیگر راهکارهای حفظ کشاورزی منطقه عنوان کرد.

مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان نیز به آماده‌سازی طرح مدیریت جامع تالاب هامون اشاره و گفت: این طرح با مشارکت سازمان‌های بین‌المللی در حال انجام است و پس از نهایی شدن و استفاده از نظرات مردم بومی، نهادهای دولتی و متخصصین دانشگاهی برای تصویب نهایی و تخصیص اعتبارات برای اجرایی کردن طرح‌ها به سازمان محیط زیست کشور و دیگر نهادهای ذی‌صلاح ارجاع می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با بیان اینکه با ورود آب به تالاب احتمال ورود پرندگان مهاجر نیز وجود دارد، از مردم خواست از شکار غیر مجاز پرهیز کنند.

سعید محمودی با بیان اینکه تاکنون جهاد کشاورزی، امور آب، سازمان محیط زیست و منابع طبیعی بر اساس وظایف خود به صورت جداگانه برروی تالاب هامون اقدام می کردند، افزود: در واقع طرحی که در این کارگاهها در حال تهیه آن هستیم یکپارچه سازی مدیریت تالاب بین المللی هامون است.

وی با بیان اینکه طرح یکپارچه سازی مدیریت تالاب هامون با استفاده از نظرات مردم، دستگاههای مختلف دولتی، دانشگاهیان، متخصصان و پژوهشگران اجرا می شود بیان کرد: این طرح در شورای برنامه ریزی استان تصویب و پس از آن در هیات دولت تایید می شود و بعنوان سند بالا دستی همه ملزم به پذیرفتن این طرح می شوند.

 محمودی با اشاره به ورود آب سطحی از کشور افغانستان به تالاب بین المللی هامون گفت: اکنون مقادیری آب ناشی از بارندگی های اخیر از طریق فراه رود وارد تالاب بین المللی هامون شده که با لایروبی، حفر کانال، انتقال و پخش آب بدنبال مدیریت صحیح آن هستیم.

 وی اضافه کرد: این آب در قسمت هایی با چرخش اکولوژیکی تالاب به منظور مهار ریز گردهای رها سازی می شود.

***تاکید دولت بر احیای تالاب‌ها

رییس سازمان محیط زیست کشور با بیان اینکه معضلات زیست محیطی کشور از مرز بحران گذشته و به یک چالش ملی تبدیل شده است، گفت: در بسیاری از زمینه‌ها، هزینه‌های برگشت ناپذیری پرداخت می‌شود. تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی و آلودگی هوای شهرها از میراث‌های مدیریتی دهه اخیر است.

 رییس سازمان محیط زیست کشور اظهار کرد: امروز کشور با بحران‌های زیست محیطی زیادی مواجه است که فاجعه خشک شدن دریاچه ارومیه یکی از چشمگیرترین آنها است، البته این مطلب را نباید از نظر دور داشت که معضلات ناشی از خشکسالی و کم آبی بسیار گسترده‌تر از دریاچه ارومیه است.

 وی ضمن تأکید بر لزوم اتخاذ رویکرد ملی در حوزه استفاده و تخصیص منابع آب به ویژه در بخش کشاورزی، گفت: بحران آب یک معضل ملی است. در 23 سال گذشته کشور همواره با کاهش سالیانه سه درصد از میزان بارندگی و افزایش تا یک و نیم درجه دما مواجه بوده است که سبب شده خشکسالی به مرز بحران ملی برسد.

 رییس سازمان محیط زیست کشور ادامه داد: 93 درصد از آب ملی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این در حالی است که با توجه به کمبود شدید منابع آبی کشور، لزوم اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه در اعمال اصلاح الگوی مصرف آب در این بخش به شدت احساس می‌شود. احیای رودخانه‌ها و تالابهای خشک شده در رأس برنامه‌های اجرایی دولت است.

 رییس سازمان محیط زیست کشور با بیان اینکه معضل کم آبی یک معضل ملی است، اضافه کرد: مقابله با معضل کم آبی نیازمند استفاده از تمام ظرفیت‌های کشور است.

همچنین  مدیر ملی طرح بین المللی حفاظت از تالابهای ایران گفت: توسعه ناپایدار درحوضه آبریز تالاب های کشور حیات آنها را با خطر نابودی روبرو کرده است.

محسن سلیمانی روزبهانی افزود: تالابها متاثر ازاقداماتی هستند که در بالادست آنها اتفاق می افتد.

وی اضافه کرد: قطع شریان های ورودی آب به عنوان رگهای حیاتی تالاب منجر به مرگ آن و استفاده نادرست از زمین های اطراف باعث ورود آلاینده های بیشتر به تالاب ها می شود.

وی یادآور شد: هرچند تالاب ها خود تا حدی قدرت پالایندگی دارند ولی وقتی این آلاینده ها بیش از تحمل تالاب باشد نابودی آنها حتمی است.

سلیمانی روزبهانی بیان کرد: مدیریت ناصحیح منابع آب در حوزه آبریز، گسترش صنایع درحاشیه تالاب ها و گسترش کشاورزی از مصداق های توسعه ناپایدار در حوزه آبریز تالاب ها است که این امر 75درصد تالابهای کشور را در معرض خطر نابودی قرار داده است.

وی اظهارکرد: بیش از یکهزار تالاب در سطح کشور وجود دارد که 85 مورد از تالاب های با اهمیت بین المللی هستند که بخش عمده ای از آنها در معرض خطر قرار دارند.

مدیر ملی طرح بین المللی حفاظت از تالابهای ایران با تاکید براینکه رویکردهای قدیمی منجر به حفظ تالاب ها نمی شود افزود: اگر نتوانیم روی اقدامات حوزه آبریز تالاب در بالادست اثر بگذاریم حفظ تالابها کار آسانی نخواهد بود.

سلیمانی روزبهانی گفت: مشارکت بیش از پیش جوامع محلی و سایر دستگاههای کلیدی درحفاظت و مدیریت تالاب ها و بهره برداری خردمندانه از آنها ضروری است.

وی اضافه کرد: با همکاری و مشارکت ذینفعان در بحث مدیریت، حفاظت و بهره برداری پایدار از تالاب ها می توان از آنها حفاظت کرد.

وی درباره پدیده خشکسالی گفت: ایران کشوری خشک با محدودیت شدید منابع آبی است و این ویژگی ها باعث کارکرد خوب تالاب ها می شود اما به دلیل استفاده زیاد از منابع آبی اولین جایی که صدای زنگ خطر آنها بلند می شود، طبیعت و تالاب ها است.

وی یادآور شد: اکوسیستم تالابی به دلیل تلفیق اکوسیستم آبی و خشکی یکی از ارزشمند ترین اکوسیستم های طبیعی در دنیا است.

سلیمانی روزبهانی گفت: اکوسیستم تالابی به عنوان سوپرمارکت تغذیه ای است و این درهم تنیدگی می تواند تنوع زیستی خوبی را به وجود آورد.

وی بیان کرد: با ازبین رفتن تالاب ها بسیاری از خدمات که به جوامع محلی حاشیه آنها ارایه می شود، از بین می رود.