و البته اخبار روزافزونی که از کارشکنی و تغییر موضع و طرح خواسته‌های جدید از سوی آمریکایی‌ها در مذاکرات تدوین «برجام» منتشر می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده بود.
اگر چه نشست تیم مذاکره کننده هسته‌ای با نمایندگان ملت غیرعلنی و محرمانه برگزار شد، اما طرح یک شائبه در این میان، به مناقشه‌ای جدید در رسانه‌ها بدل شد. جواد کریمی قدوسی، نماینده مردم مشهد پس از این جلسه مدعی شد مذاکره‌کننده ارشد کشورمان اعلام کرده بازرسی از مراکز نظامی را به صورت مدیریت شده پذیرفته‌ایم، ادعایی که البته ساعتی بعد با دلخوری از سوی عراقچی تکذیب شد.
حسن قشقاوی، معاون امور کنسولی و مجلس وزارت خارجه اما در واکنش به این موضوع گفت، آن چیزی که آقای عراقچی توضیح داد، تبیین مفاد کلی پروتکل الحاقی بود که در کشورهای مختلفی مورد پذیرش قرار گرفته است.
اما فارغ از آنکه در جلسه غیر علنی چه گفته و شنیده شده، این واقعیت که پروتکل الحاقی دسترسی مدیریت شده به مراکز نظامی و غیرنظامی را برای آژانس فراهم می‌آورد، واقعیتی درخور توجه است. حال پرسش اینجاست که چگونه با پذیرش پروتکل الحاقی، ضمن همکاری با نهادهای بین المللی، می توان اسرار نظامی و امنیتی کشور را مدیریت کرد؟
گروه سیاسی قدس برای یافتن پاسخ این پرسش به سراغ دکتر «علی خرم» نماینده اسبق ایران در سازمان ملل رفت و این پرسش را با وی مطرح کرد. حاصل این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
مقامهای وزارت خارجه از دسترسی مدیریت شده به مراکز غیرهسته‌ای کشورها برای آژانس در قالب پروتکل الحاقی سخن گفته‌اند. این دسترسی مدیریت شده چه ساختاری می تواند داشته باشد؟
- برای پاسخ به این پرسش ابتدا لازم است نگاهی به خود پروتکل الحاقی انداخت. این پروتکل برای بررسی وجود مواد یا تأسیسات اعلام نشده هسته‌ای در کشورها طراحی شده است، در حالی که «ان پی تی» و پروتکل اجرایی یا همان «پروتکل 214» که بین اعضا و آژانس امضا می‌شود برای بازرسی و راستی آزمایی مواد و دستگاه‌ها و تأسیسات اعلام شده است.
در سال 1993 کشورهای جهان در ژنوگرد هم آمدند تا برای رفع نگرانی از برنامه‌های احتمالی مخفی هسته‌ای کشورها پروتکل جدیدی را طراحی کنند. بدین ترتیب پروتکل 2+93 در سال 1995 به وجود آمد و در سال 1997 پس از چندین سال مذاکره و بحث درباره آن اجرایی شد که ما آن را امروز به نام پروتکل الحاقی می‌شناسیم و تاکنون 124 کشور به آن پیوسته اند. بنابراین اکثریت اعضای آژانس به این پروتکل پیوسته‌اند.
وقتی فلسفه پروتکل الحاقی رسیدگی به فعالیتهای پنهان احتمالی و مواد و تأسیسات اعلام شده است معنایش آن است که آژانس به هر نقطه از کشوری که این پروتکل را پذیرفته و اجرا می‌کند اعم از دولتی، خصوصی، تجاری، نظامی و یا حتی مسکونی که مظنون باشند، دسترسی خواهند داشت. درواقع کشوری که پروتکل را می پذیرد، به آژانس مجوز این دسترسی را داده است.
پس نگرانی از بازرسی مراکز و تأسیسات نظامی و دفاعی کشور با پذیرش پروتکل الحاقی نگرانی بجایی است؟
- بله، اما موضوع نگرانی از کشف و افشای اسرار نظامی‌کشورها از این مسیر منحصر به ما نیست. در تدوین پروتکل الحاقی و طی سالها این مسأله یک نگرانی جدی کشورها بود و بحثهای فراوانی درباره آن صورت گرفت. قدرتهای جهانی هم که بیشتر از ما نگران اسرار نظامی خود و جاسوسی از آنها هستند، به این موضوع پرداختند. بنابراین پس از سالها مناقشه و بحث درباره این موضوع راهکاری که دیده شد این است که اگر آژانس دسترسی به نقطه‌ای را مطالبه کرد و کشور عضو آمادگی دادن دسترسی به آن نقطه را نداشت، در این صورت طی یک فرصت 24 روزه باید مسیر دسترسی و بازرسی آژانس فراهم شود و در مقابل آژانس نیز متعهد به حفظ اسرار نظامی کشورهاست.
بنابراین بازرسی‌ها در قالب پروتکل باید با رضایت کشورها انجام شود و اگر این رضایت تأمین نشد آژانس و کشور مذکور باید از طریق مذاکره راه حلی بیابند و اگر باز هم به توافقی نرسیدند می‌توانند یک حکم معین کنند که بین آن کشور و آژانس داوری کند. منظور من این است که برای مباحث و نگرانی‌های مختلف در این زمینه راه حل هایی طی سالهای گذشته پیدا شده‌است.
حتی من می‌خواهم به راهکارهای ساده‌تری اشاره کنم. امروز فناوری‌ها و ابزارهای علمی که در اختیار آژانس قرار دارد به حدی پیشرفت کرده که از کیلومتر‌ها فاصله و حتی از آسمان می‌توانند وجود فعالیتهای هسته‌ای و سطح آن را تشخیص دهند. پس مثلا این امکان هست که اگر بازرسی از یک محل نظامی مطرح بود از فاصله معین و مطمئن انجام شود و لزوما نیاز به ورود به این مکانها نیست. این جزو مقررات آژانس و پروتکل است.
پروتکل شرایط تعریف شده‌ای دارد. البته خیلی از کشورها مانند هلند دسترسی نامحدود به آژانس داده‌اند، به نحوی که آژانس هر زمان بخواهد و بدون اطلاع دولت هلند می‌تواند از هر نقطه در این کشور بازرسی کند. متقابلا هلند هم از معدود کشورهایی است که مجوز نامحدود صدور اورانیوم غنی شده را دارد.
اما در مورد ایران در پی این دوره مناقشه که بیش از یک دهه طول کشیده ما بر آنیم با شورای امنیت و 6 قدرت جهانی به توافقی برسیم و اثبات کنیم انحرافی در برنامه هسته‌ای ما نیست. بدین منظور لازم است ما حداقل برای مدتی مثلا یک دوره 10 ساله ا این پروتکل را اجرا کنیم و پس از آنکه وضع ما عادی شد و این مناقشه تمام شد اجرای آن را ادامه دهیم یا متوقف کنیم. از این رو معتقدم این پرچم را که برداشته شده باید بالا نگه داشت و راهکارهای تحقق این امر را پذیرفت.
این موضوع، در مورد افراد و دانشمندان هم صدق می‌کند؟
- بله. این مقررات در مورد افراد هم صدق می‌کند و ممکن است آژانس خواهان مصاحبه با افراد شود. کشورها هم ممکن است بپذیرند یا در مورد برخی افراد تحفظی داشته باشند و نپذیرند و مثلا افراد دیگری را که مرتبط با موضوع یا آن افراد بوده‌اند را به عنوان جایگزین معرفی کنند. در هر صورت آژانس و کشورها باید به توافق برسند.
پس امکان بروز مناقشه یا اختلاف در این موارد وجود دارد؟
- بله! طبیعی است که امکان پستی و بلندی و مناقشه و اختلاف نظر و البته مانور وجود دارد. باید توجه داشت ما اولین کشوری نیستیم که فناوری هسته‌ای داریم، اسرار نظامی‌داریم و پروتکل الحاقی را اجرا می‌کنیم. مسأله این است که یا باید این توافق و پروتکل را بپذیریم و یا نپذیریم. این به هدف ما بستگی دارد. در عین حال، می‌توان قرائت بومی شده‌ای از پروتکل الحاقی را برای اجرا از سوی ایران نوشت و آن را با آژانس امضا کرد. این کار، پیش از این هم درباره شماری از کشورها انجام شده است و درباره ایران هم می تواند اتفاق بیفتد.
نظر شما