و انسان بدون آن، راه به جایی نمی‌برد. بدون تربیت صحیح نه ثمره ای پاک و صالح به بار می آید و نه انسانهای دیگر از ثمرات آن بهره می‌برند. تربیت صحیح، همه انسانها را تا قله‌‎رفیع کمال و توفیق اوج می‌دهد. همان طور که می‌دانیم نخستین مربیان و تربیت کنندگان بشر، انبیا و اولیاء ا... هستند و در دین مبین اسلام هم از آن به عنوان اساسی و ضروری ترین وظیفه والدین در قبال فرزندان یاد شده است. بر این اساس، معصومین(ع) موفق ترین تربیت کنندگان بشریتند که سیره قولی و عملی آنها الگویی شاخص برای همه والدین است. امام رضا(ع) نیز در سیره تربیتی خویش نکات ارزشمندی را برای تربیت فرزندان پیش روی ما قرار داده‌اند که بخشی از این نکات را طی گفت‌وگو با دکتر منصوره رحماندوست، روان‌شناس بالینی، کارشناس مسایل خانواده و مدرس حوزه و دانشگاه؛ مورد واکاوی قرار داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

  خانم رحماندوست! تربیت صحیح فرزند از منظر امام رضا(ع) چه جایگاهی دارد؟

- همان طور که می‌دانید، امام رضا(ع) در سن بالا صاحب فرزند شدند و امام جواد(ع) تنها فرزند آن امام همام هستند. اما در مورد تربیت صحیح فرزند به نکات ارزشمندی توصیه فرموده‌اند و ما می‌بینیم با اینکه آن حضرت مجبور به ترک مدینه و سفر به  خراسان شدند باز هم از کانون خانواده و تربیت صحیح فرزند خویش غافل نبودند. از منظر ثامن الحجج(ع) تربیت صحیح شالوده فکری و ساختار شخصیتی فرزندان را شکل می دهد، آن امام همام همواره تاکید داشتند، خانواده اصلی ترین جایگاه برای شکل گیری شخصیت فرزندان است، زیرا فرزندان پس از یک دوره زمانی مشخص وارد جامعه خواهند شد و هرآنچه از تربیت صحیح نصیب آنها شده باشد، در جامعه از خود بروز خواهند داد. امام رضا(ع) همچنین به والدین توصیه می‌فرمایند
 آموزه های دینی را به زبانی شیوا، نرم و محبت آمیز به فرزندان خود بیاموزند تا بدین وسیله خود آنها جذب دین شوند و عاشقانه مفاهیم اعتقادی را دنبال کنند.

  یکی از مهمترین نکاتی که در تربیت فرزندان باید مورد توجه قرار بگیرد، ارایه مفاهیم تربیتی به صورت تدریجی است، ثامن الحجج(ع) در این زمینه چه راهکارهایی ارایه کرده‌اند؟

- تربیت همانند سایر امور زندگی هر انسانی به صورت تدریجی محقق می شود و همه مفاهیم تربیتی را به قولی نمی‌توان یک شبه به فرزند آموخت. بر این اساس امام هشتم(ع) نیز همواره تاکید بر تدریجی بودن تربیت داشته اند، ایشان به والدین توصیه دارند شیوه‌های رفتاری خود را منطبق بر اصول تربیتی تنظیم کنند تا فرزندان با دیدن این شیوه‌های برخورد و رفتار، بتدریج این اصول تربیتی را بیاموزند. نکته مهم این است که فرزندان بشدت تحت تاثیر والدین خود قرار می‌گیرند مثلا پسران پدران خود را الگو قرار می‌دهند و دختران از مادران خود تبعیت می‌کنند؛ بنابراین تک تک رفتارهای والدین بر فرزندان اثر می‌گذارد و بتدریج شبیه والدین خود می‌‎شوند.

  اما از منظر هشتمین پیشوای شیعه احترام متقابل در میان خانواده، شخصیت فرزندان و جایگاه والدین را تبیین می‌کند، در این زمینه چه نکاتی را قابل طرح می‌دانید؟

- احترام متقابل صفتی است که مورد توصیه مؤکد در دین اسلام و از سوی معصومین(ع) است. امام رضا(ع) نیز این صفت را موجب توسعه محبت و نرم شدن دلها به هم برشمرده‌اند و تاکید دارند احترام متقابل میان والدین و پس از آن در میان اهل خانه نقش مؤثری در تربیت صحیح و شکل گیری شخصیت افراد خانواده ایفا می‌کند. اگر والدین به یکدیگر احترام بگذارند و در مسیر زندگی حرمت همدیگر را در برابر فرزندان حفظ کنند، فرزندان نیز این رویه را دنبال خواهند کرد. یاد گرفتن احترام گذاشتن به دیگران از خانواده شکل می‌گیرد و فرزندان پس از آموختن این راهکار تربیتی تعامل خوبی با سایر مردم جامعه از مدرسه تا محیط کار خواهند داشت. برعکس این قضیه در خانواده‌ای که والدین حرمت هم را از بین می برند، فرزندان دیگر از آنها به قولی حرف شنوی نخواهند داشت و وقتی هم وارد جامعه می شوند نسبت به سایر مردم حرمتی قایل نخواهند بود. فرزندانی که والدینشان در خانواده به شخصیت آنها احترام می‌گذارند و آنها را در اداره امور زندگی دخیل می‌کنند، رویکرد بهتری برای ورود به جامعه و برخورد با مردم دارند، ضمن اینکه شخصیت خود را با ارزش شمرده و هر برخوردی را از خود بروز نخواهند داد؛ بنابراین احترام متقابل، نکته‌ای است که باید در شیوه‌های تربیتی والدین برای فرزندان، حتما مورد توجه قرار بگیرد.

  یکی از مسایلی که اکنون والدین برای تربیت فرزندان خود با آن مواجهند، علاقه بچه ها به وسایل ارتباطی همچون تلفن همراه است، از آنجا که در دوران‌ مختلف خانواده‌ها با چالش‌هایی برخورد داشته اند، چگونه می‌توانیم از نسخه تربیتی امام رضا(ع) در این زمینه استفاده کنیم تا به تربیت صحیح و واحدی در خانواده منجر شود؟

- پرسش قابل تأملی است، زیرا شیوه‌های تربیتی معصومین(ع) که برگرفته از مکتب ارزشمند وحی است، برای همه دوران‌ کاربردی و قابل درک است. عصر کنونی، دوران فناوری و گسترش وسایل ارتباط جمعی است و بدون تردید همه والدین با خواسته‌های فرزندان خود مبنی بر داشتن تلفن همراه، تبلت و ...روبه‌رو هستند. اینجا یک نکته مهم وجود دارد، برخی والدین خودشان دوست دارند فرزندانشان از چنین وسایلی استفاده کنند، اما عده‌ای از والدین هم دوست ندارند فرزندان آنها موبایل داشته باشند، حداقل در سنین کودکی نباید این ابزار در دسترس بچه‌ها باشد. ما باید توجه داشته باشیم که تأمین همه خواسته‌های فرزندان با اینکه آنها به چنین وسایلی نیاز ندارند، آنها را به سمت خودخواه شدن و خودبرتر بینی سوق می دهد، مثلا بچه‌هایی که موبایل و تبلت دارند خود را نسبت به سایر بچه‌هایی که چنین امکاناتی ندارند، برتر تصور می‌کنند و این یک رویه غلط تربیتی است. جالب اینکه امام رضا(ع) برای جلوگیری از توسعه این رویه غلط تربیتی میان فرزندان، در همان دوران حیات مبارک خویش هم راهکار داشتند. روایت شده زمانی که ثامن الحجج(ع) در خراسان ساکن بودند به امور تربیتی فرزندشان توجه جدی داشتند، ایشان آگاه می شوند که همراهان امام جواد(ع) هنگام خروج حضرت از خانه، ایشان را از دری خارج می کنند که تعاملی با مردم نداشته باشند، علی بن موسی الرضا(ع) طی نامه ای به فرزندشان تأکید کردند که از دری خارج شوند که تعامل ایشان با مردم قطع نشود و اگر کسی از حضرت خواسته‌ای داشت از سوی ایشان اجابت شود. این روایت چند نکته تربیتی دارد، اول اینکه خودخواهی و خودبرتر بینی را از فرزند خود دور کنند، دوم اینکه تعامل ایشان به عنوان امام معصوم آینده با مردم قطع نشود و در نهایت اینکه نسل امروز بدانند نباید میان فرزند خود و جامعه حصار بکشیم و آنها را خودمحور و خودخواه تربیت کنیم.

  و آهستگی و پیوستگی در تربیت رضوی، چه راهکارهایی را برای تربیت دینی فرزندان پیش روی والدین قرار داده است؟

- همان طور که پیش از این اشاره شد تدریجی بودن تربیت، نکته مورد توجه امام رضا(ع) است البته ایشان در آموزش مفاهیم دینی به فرزندان به رکن آهسته و پیوسته مطرح کردن این مفاهیم توصیه مؤکد دارند. از منظر ثامن الحجج(ع) ارایه مفاهیم دینی به فرزندان و تربیت آنها مبتنی بر مسایل دینی، باید به شیوه‌های نرم، زیبا و جذاب انجام شود تا علاقه فرزندان به یادگرفتن اصول دینی تشدید شود. ایشان تاکید دارند زیبایی‌های دین را برای فرزندان بگوییم تا خودشان مشتاق دین شوند. چنانکه در روایتی زیبا فرموده‌اند: «اگر مردم با زیبایی‌های کلام ما آشنا شوند، پیرو و تابع ما می‌شوند.» بنابراین تربیت دینی با اجبار و اعمال قدرت محقق نمی شود، بلکه کلام زیبای دین باید به شیوه‌ای زیبا عرضه شود تا بر دل و جان فرزندان نقش ببندد.