و شاید همین توان است که جوان را بیش از هر گروه و قشر دیگری در معرض خطراتی همچون ابتلا به جهالت مدرن قرار می‌دهد.
از این رو و به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت حضرت علی اکبر (ع) که روز ملی جوان نام دارد، با حجت الاسلام والمسلمین علی سرلک، کار‌شناس مذهبی و مسؤول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشکده هنر درباره چگونگی واکسینه کردن جوانان برابر جهل مدرن به گفت و گو پرداخته‌ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد.
چگونه بشری که در عصر مدرنیته به سر می‌برد و داعیه پیشرفتهای علمی و فناورانه دارد، به جهل مدرن مبتلا شده است؟
جهل با بی‌هدفی یا هدفهای مهمل تعریف می‌شود و انسان جاهل، کسی است که نسبت به داشته‌های خود یا ناخودآگاه غفلت کرده یا به عمد بی‌توجه است. از این رو، اگرچه بشر فناوری‌هایی به دست آورده، اما با بی‌توجهی نسبت به آرمانها و ارزشها، نتوانسته از این پیشرفتها برای جبران کمبودهای روحی معنوی خود استفاده کند.
البته باید توجه داشت که جهالت مدرن با نوع کهن آن تفاوتی اساسی دارد، زیرا جهل کهن ادعایی نداشت، اما امروز جهل مدرن با امکانات موجود، گمان و پندار غیرواقعیِ بی‌نیازی دارد و اینجاست که قرآن می‌فرماید: «انسان هر آینه طغیان می‌کند وقتی بپندارد بی‌نیاز است.»
بنابراین، این پنداشت بی‌نیازی در اثر پیشرفتهای علمی فناورانه در عصر کنونی، انباشت بیشتر و حباب بزرگتری نسبت به قبل دارد که در اثر آن جهالت مدرن، میدان جولان یافته است.
در مقایسه با سایر اقشار و گروه‌ها، نسل جوان تا چه میزان در معرض جهالت مدرن قرار دارند و آیا تأثیر و نفوذ این جهالت در آنها بیشتر است؟
باید توجه داشت که جوانی، زمان غرور و احساسِ توانمندی و هیجانات و گرایشهای ایده آل گرایانه است و این زمینه مهیا با دو عنصر اصلی جاهلیت یعنی شهوت به معنای گرایشهای جنسی و خشونت به معنای هیجانات قدرت طلبانه سبب می‌شود جهل بیشتر در دوره جوانی بروز و ظهور داشته باشد؛ به عبارت دیگر جوان به دلیل توانایی‌هایی که دارد، بیشتر در معرض جاهلیت مدرن قرار می‌گیرد و ممکن است دچار دامهای آن شود، از این روست که فضای حاکم بر انحرافات فکری برای جوانان با تهدید و خطر بیشتری همراه است.
به طور کلی انسان و جوان اگر بی‌هدف باشد، دیگر مهم نیست چه چیز داشته باشد، زیرا ابزار‌ها و امکانات خود را به جای اینکه در مسیر سود و منفعت به کار برد، به وسیله‌ای برای ضربه زدن به خود به کار می‌گیرد.
آسیبهای جهالت مدرن برای نسل جوان از چه مجرا و در چه ابعادی است؟
جهل مدرن و کهن، خود را هم از جهت بینش و هم از جهت عواطف و رفتار، انسان و جوان را درگیر می‌کند. بشر گمان می‌کند با عقل ابزاری و خرد شخصی و جمعی خود می‌تواند از عهده همه مسایل و معماهای عالم برآید و به نوعی احساس بی‌نیازی می‌کند. یا در حوزه عواطف، اینکه این همه در هالیوود بر توسعه غرایز و تنزل جایگاه محبت و عشق در روابط زن و مرد تأکید کرده و دیگر ظرفیتهای محبتی همچون محبت و عشق پدر و مادر به فرزند و فرزند به والدین را به حاشیه می‌رانند نیز ناشی از تأثیر جهالت مدرن بر عواطف انسانی است. همچنین، این جهالت، جوان را در حوزه رفتار، بویژه در تصمیم گیری‌ها گرفتار می‌کند؛ به نظر می‌رسد ابزارهای تفریحات ناسالم و مراکزی که برای توزیع و استفاده از مواد مخدر ایجاد شده، در راستای همین مدیریت غلط رفتار‌هاست.
با توجه به رواج استفاده بدون قاعده و خارج از چارچوب نرم افزارها، آیا می‌توان سرگرم ساختن نسل جوان به آنها را به نوعی زمینه سازی برای درگیر شدن جوان با جهل مدرن دانست؟
اگر بخواهیم سریع از جاهلیت مدرن به «اپلیکیشن»های تلفن همراه برسیم، شاید فاصله‌ای نامعقول و تعجب برانگیز رخ بنماید، اما باید سوگمندانه اعتراف کرد، مهمترین وجه جاهلیت مدرن، بی‌هدفی است و در این فضای جدیدی که با تلفن همراه ارتباط برقرار می‌کنیم یا اینکه انواع و اقسام شبکه‌های اجتماعی فعال هستند، نوعی بی‌هدفی، وقت کشی و سردرگرمی مفرط مشاهده می‌شود که اساساً هیچ بعدی ندارد.
متأسفانه بسیاری از این ظرفیتها و فناوری‌های جدید از آن رو که نوعی بی‌قیدی و بی‌هدفی را برای انسان، بویژه نسل جوان به ارمغان می‌آورند، می‌توانند سخت افزار جاهلیت مدرن باشند.
اما اگر انسان در وقتهای معین، به طور هدفمند و در محیط‌های مؤثر، آن هم با نگاه وظیفه‌ای ورود کند، به جای آنکه تأثیر پذیرفته و کرخت و بی‌هدف شود، خود اثرگذار خواهد شد، در غیر این صورت این فناوری‌ها به قتلگاهی برای ذبح احساسات، هیجانات و فرصتهای جوانی تبدیل می‌شود.
آیا می‌توان ترویج روحیه بی‌هدفی و کنار نهادن قیود و چارچوبها توسط این نرم افزارها را تلاشی برای حیازدایی از نسل جوان تلقی کرد؟
اساساً تنوع و فراوانی عرضه و انباشت اطلاعات، خود به خود همچون ارابه‌ای جنگی است که بسیاری از ارزشها را از بین می‌برد، یعنی طراحی این فضا خود به خود کاربران را از مسایل سنتی دور می‌کند؛ به عنوان مثال یک انسان شرقی و مسلمان حریمهایی را برای خود قایل است، اما در این فضا‌ها به دلیل تنوع و نبود چارچوبهای خاص، بعد از مدتی شخص حس می‌کند ضرورتی بر رعایت حریمها نیست، زیرا این محیط‌ها از مظاهر مدرنیته تلقی می‌شوند که البته کشمکش بین مدرنیته و سنت ذاتی است. مدرنیته انسان را به خود و تمنیاتش ارجاع می‌دهد، اما سنتهای ریشه دار و اصیل او را به یک ظرفیت و نگاه متعالی رهنمون می‌شوند.
به طور کلی، آیا تلاش برای حیازدایی از نسل جوان و ارزش جلوه دادن مصادیق بی‌حیایی همچون ارتباط با نامحرم، پوشش نامناسب و... برای جوان، نیز تلاشی در راستای درگیر کردن او در ورطه جهالت مدرن است؟
بله، تجلی بارز و نماد روشن آن اصرار هالیوود به عنوان موتور محرکه فرهنگ در جهان بر عریان گرایی، بویژه در میان زنان است، کافی است که فیلمهای اصلی و سوپراستارهای معروف آن را مرور کنیم تا دریابیم نماینده ترویج عریانی، روابط نامشروع و آزادانه است و تلاش می‌کند این روشها را محبوب بسازد، در حالی که به حیا و خانواده آسیب می‌زند، چه در محیط مجازی و چه در محیط حقیقی.
البته اینها عقبه فکری و اندیشه‌ای دارند، یعنی نسبیت در اخلاق و اینکه امر ثابت و قدسی درباره اخلاق نداریم، زمینه ساز لاابالی‌گری و نفی ارزشها شده و سبب می‌شود موضوع مهمی همچون حیا زیر پا گذاشته شود.
تقویت ارتباط با خدا و از حاشیه به متن آوردن جنبه‌های معنوی در زندگی نسل جوان، چه تأثیری بر واکسینه کردن آنها برابر ویروسهای پراکنده جهالت مدرن در فضاهای حقیقی و مجازی دارد؟
باید توجه داشت که ارتباط با خدا پادزهر نیست، بلکه انتخاب مسیری است که انسان را از فرو افتادن در گرداب انحرافات نجات می‌دهد، به عبارت دیگر، کسی که با خدا ارتباط جدی دارد، آن هم با خدایی محبوب و پرجاذبه، از چنین ویروسهایی مصون می‌شود. ارتباط با خدا باعث می‌شود انسان گرفتار نشود یا اگر دچار شد، درمان شود، این یعنی پیشگیری و درمان به طور توأمان؛ زیرا ارتباط با خدا به معنای تقویت روح نیایش، مناجات و گفت وگو با خداست که تأثیری عمیق و قوی دارد.
حضرت علی اکبر(ع) که سالروز ولادتشان روز جوان نامیده شده، چه راهی را در پیش گرفتند که به رغم جهالتی که جامعه آن روزگار دچارش بود، مسیر کمال را یافته و به الگویی بی‌بدیل برای جوانان تبدیل شدند؟
حضرت علی اکبر(ع) در یک کلمه انسانی حقگرا بودند و حقیقت برایشان تا جایی ارزش داشت که جان شیرین را در راه آن فدا کردند؛ نقل است که ایشان در کنار پدرشان، حضرت سیدالشهدا(ع) بودند که امام(ع) آیه استرجاع را تلاوت کردند، ایشان از امام(ع) درباره چرایی گفتن «انالله و انا الیه راجعون» پرسیدند، و سیدالشهدا(ع) فرمودند: «هاتفی را شنیدم که می‌گفت، این قوم و کاروان در حرکتند و مرگ آنها را حرکت می‌دهد.»
حضرت علی اکبر (ع) عرض کردند: «آیا ما بر حق نیستیم!؟» سیدالشهدا(ع) فرمودند: «چرا ما برحقیم.»
اینجا بود که حضرت علی اکبر (ع) فرمودند: «پس در این هنگام باکی نیست».
از این رو نسل جوان نیز باید حقگرا و حق طلب باشد، اما با طعمی الهی که شیرین است، البته حرف حق جز برای مؤمنان، تلخ است و گزنده.
بنابراین، اگر نسل جوان ما حقگرایی را سرلوحه خویش قرار دهند، بسیاری از آلودگی‌ها و مشکلات جامعه خود به خود هم دفع می‌شود و هم رفع؛ حضرت علی اکبر (ع) در نهایت فضایلی که داشتند، معیارشان حق طلبی بود و این حق طلبی می‌تواند نسخه‌ای شفابخش برای همه تاریخ باشد.
خوشبختانه اکثر جوانان ما چه در اوان انقلاب، چه در دوران دفاع مقدس و چه اکنون این حق طلبی را در سایه رهنمودهای امام و رهبری فرا گرفته‌اند و در یک کلام حق طلبی، سکه رایجِ جوانی است که امید است جوانان بیشتر از مسؤولان قدر این گوهر یعنی جوانی را بدانند و مسؤولان نیز این سرمایه غنی را بر‌تر از همه داشته‌ها اعم از علمی و هسته‌ای و... بدانند تا خدای ناکرده این سرمایه دستخوش بهره جویی‌های ناروای سیاسی و نگاه‌های منفعت طلبانه قرار نگیرد بلکه صیقل خورده و جلوه بیابد و جوانان بتوانند بار بزرگ انقلاب اسلامی را بر دوش کشیده و در مسیر ساخت تمدن اسلامی حرکت کنند.
نظر شما