بومی سازی قطعات و تجهیزات مورد نیاز در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و دیگر صنایع وابسته به صنعت انرژی موضوعی است که سالها از طرح آن می گذرد. لیکن به نظرمی رسد این بحث بنا به دلایلی تا کنون به نتایج قابل قبولی دست پیدا نکرده است.

علی رغم اینکه هم اکنون بسیاری از قطعات و تجهیزات مورد نیاز از داخل تأمین می شود اما هنوز پایه و اساس و مواد اولیه مورد نیاز برای ساخت قسمت اعظم این تجهیزات از خارج تأمین می شود. دلایلی که باعث شده است بومی سازی پس از گذشت ۳۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی نتایج کاملا روشنی نداشته باشد شاید مواردی از قبیل آنچه در ذیل می آید باشد که در این صورت نیاز به تکمیل و توجه اندیشمندان و صاحب نظران اقتصادی دارد تا با ارائه راهکارهای اساسی و قابل انجام در طی یک دوره معین، یکبار برای همیشه مشکل تولید داخلی قطعات مورد نیاز در کلیه صنایع رفع و تأمین همه نیاز ها توسط شرکتهای داخلی صورت پذیرد.اگر چه هم اکنون بسیاری از قطعات در داخل کشور ساخته می شود لیکن شرکت های تولیدی با موانع و مشکلاتی که در ادامه می آید روبرو هستند که برای تولید با کیفیت بهتر نیاز به حمایتی دو چندان دارند.دکتر محمد واحدی دکترای مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد به سئوالات خبرنگار ما پاسخ داده و راهکارهایی را در این باره درگفتگوبا قدس آنلاین مطرح نموده است.

محمد واحدی دکترای مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی ایران  با اشاره به مشکلات صنعت  کشور مشکلات را ناشی از عدم حمایت تولید کننده و ناکارآمدی مدیران دانسته می گوید:  متاسفانه مشکلاتی که در حوزه صنعت کشور مشاهده می شود ناشی از عدم توجه و علاقمندی به تولید بهینه و دل سپردن به کار است که ناکارآمدی و عدم شایسته سالاری مدیران میانی کشور به صنعت کشور خسارات جبارن ناپذیری وارد کرده است .بی تردید ایران از قابلیت ها و ظرفیت های بسیاری برای ساخت قطعات صنعتی و بومی سازی آنها در کشور و به دست تولید کنندگان داخلی برخوردار است .ساخت اولین مراحل قطعات داخلی همواره با موفقت همراه است به نحوی که کیفیت قابل توجهی نیز دارد اما بعد از گذشت زمان با ساخت قطعات بعدی شاهد کاهش کیفیت قطعات هستیم  در حالی که  از دانش ساخت تجهیزات برخوردار هستیم . مسئله ای که باعث می شود در نهایت به محصول مورد نظردست نیابیم عدم توان ساخت تجهیزات نیست بلکه به دلیل عدم ارائه کار خوب وبا کیفیت به صورت مستمر است .یعنی در تولیدات اولیه محصولات از کیفیت بسیار مناسبی برخوردارند اما با گذشت زمان به دلیل عدم حمایت های اساسی و سنگ اندازی هایی که صورت می گیرد موجب کاهش کیفیت کار و دلزدگی تکنسین می شود  .

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد با بیان اینکه وارد کردن قطعات صنعتی ناکارآمد برای برخی در اولویت است در صورتی که این قطعات با کیفیت بهتری در ایران تولید می شود: متاسفانه گرایش به محصولات خارجی یا اجنبی پسندی نیز از معضلات فراروی صنعت کشور است  .بی تردید بسیاری از محصولات و قطعات صنعتی در حوزه نفت و گاز و ...که وارد کشور می شوند  حتی برای اولین بار قابلیت نصب و پیاده شدن هم ندارد.نزدیک به سی درصد از  انبارهای شرکت نفتی تجهیزاتی از دیگر کشورها است که حتی از  قابلیت نصب برای یک بار نیز برخوردار نیستند .یقینا واردات قطعات خارجی مافیایی است که تولید داخلی را نشانه رفته به نحوی که می بایست در آینده ای نه چندان دور شاهد نابودی استعدادهای داخلی باشیم .

وی با اشاره به موفقیت های کره جنوبی و حمایت های دولتی در تربیت نیروی نخبه و حمایت مالی از آنها افزود : کره جنوبی به عنوان یکی از کشورهایی که در دو دهه گذشته رشد قابل توجهی در زمینه ساخت تجهیزات داشته است با سرمایه گذاری در دو محور به موفقیت های چشمگیری در عرصه صنعت و قطعات صنعتی دست یافته است .این کشور با نو کردن تجهیزات و سرمایه گذاری برای تربیت نیروهای متخصص و نخبه قادر به تولید محصولات با کیفیتی شده است .اما در ایران متاسفانه برخلاف روندی که در کشور کره مورد توجه مسئولان و نخبگان قرار دارد شاهد رویه حذف نخبگان و صنعت گران و تولید کنندگان با تجربه هستیم .با حذف این دسته از تولید کنندگان مجرب و نخبگان و استعدادهای درخشان افراد غیر متخصص وارد عرصه می شوند و با تولید کالایی بی کیفیت چرخه تولید را ناکارآمد و به تدریج تولید را به وزطه نابودی می کشانند.

این دکترای مهندسی مکانیک فرهنگ استفاده از کالای خارجی با قیمت بالاتر را از جمله معایب  عدم رشد تولید داخلی دانسته و اظهار داشت : یکی دیگر از مشکلات حوزه قطعات صنعتی مربوط به فرهنگ نامطلوبی است که ما ایرانی ها داریم به نحوی که اگر محصول با کیفیتی در داخل کشور ساخته شود و قیمت مناسبی هم داشته باشد کمتر کسی حاضر به خریداری آن است .فکر می کنیم حتما باید جنس آمریکایی بخریم .مثلا یکی از تجارب بنده در این زمینه این است که  ما  قطعه ای را که برای اولین بار در داخل کشور بومی سازی شده بود را ساختیم .این قطعه قبلا از آمریکا وارد می شد  ولی ما توانستیم به دانش ساخت این قطعه دست بیابیم به نحوی که موفق به ساخت همان قطعه حتی با کیفیت تر از مدل آمریکاییش شدیم .با توجه به اینکه نیروی کار در ایران ارزان تر از آمریکاست و ما از دانش فنی و ابزارهاتی لازم برای توید انبوه این قطعه برخوردار بودیم آن را با کیفیتی مطلوب ارائه دادیم اما متاسفانه ماحصل چنین فرآیندی که دسترنج نخبگان جوان ایرانی بود مورد قبول شرکت های نفتی قرار نگرفت زیرا آنها حاضر بودند  این قطعات را با قیمت ها ی بسیار بالاتر وبا مدت زمان بیشتری از کشورهای اروپای و امریکایی خریداری  کنند ، در صورتی که حاضر نبودند در داخل کشور حتی با نصف این هزینه سرمایه گذاری کرده  وآن را  بومی سازی کنند تا  ساخت این تجهیزات  در داخل کشور راه اندازی شود!! متا سفانه چنین برخوردهایی در بلند مدت در همه صنایع مشاهده می شود خیلی از کارشناسان و نخبگان صنعتی کشور از  توانمندی و استعدادهای فوق العاده ای برخوردارند و در آغاز کار با اشتیاق وصف ناپذیری به تولید داخلی و استقلال و شکوفایی اقتصادی کشور فکر می کنند اما آن چنان طرد می شوند و با طرحهایشان بد رفتار می شود که  به آرامی از حوزه تولید خارج می شوند و به سمت دلالی می روند.با چنین روندی  نتیجه کار مشخص است همین مسئله باعث می شود در آینده نه چندان دور همه نیروهای خبره خود را از دست بدهیم و شاهد  مشکلات عمده ای در صنایع کشور باشیم.

دکتر واحدی معتقد است تجهیزات داخلی و دانش فنی جوابگوی بسیاری از نیازهای صنعتی کشور است وی در این باره افزود: مقام معظم رهبری همواره بر تولید داخلی و استفاده از ظرفیت ها و بومی سازی آن تاکید دارند و توصیه کردند که برای تولید تسهیلات و امکانات قائل شوید .بی تردید ایران در ده یا پانزده سال پی به اندازه این روزها و سالهای اخیر مشکل نداشت ما تولید کننده   تجهیزات خودرو و تجهیزات قطعات داخلی بودیم و بی کیفیتی آن چنان که در حال حاضر مشاهده می شود گریبان صنعت کشور را نگرفته بود .متاسفانه کاهش کیفیت قطعات صنعتی در همه حوزه ها از زمانی مشاهده شد  که تولید داخلی  محدود شد .جالب است بدانیم که مقدار تجهیزات و دستگاه هایی که داخل کشور داریم برای ساخت تجهیزات فنی و با کیفیت از بسیازی  از کشورهایی اروپایی بهتر است .دستگاه های تراش قالب سازی و ...با کیفیت ها ی فوق العاده ای داریم  که می توانند  مشکلات کشور را برطرف کنند . متاسفانه  از خیلی از  تجهیزاتی که داریم استفاده بهینه به عمل نمی آید  و همین بلا استفاده شدن موجب می شود این تجهیزات از رده  خارج شوند و در گوشه انبارها خاک بخورند  ،همین مسئله موجب رویکرد به واردات و کاهش تولید ات داخلی شده است  به نحوی که دیگر توجیهی برای تولید داخلی باقی نمانده است .

وی افزود: واردات از برخی از کشورها به دلیل طولانی و هزینه بر شدن پروسه تولید داخلی  با صرفه تر می شود .  این مسئله باعث می شود خلاهای تولید  داخلی  افزایش یابد . به عنوان مثال یک تولید کننده برای تولید حداکثری باید مبالغ سنگینی را در عناوین مختلف از مالیات و شهرداری و ....به دیگر ادارات دولتی بپردازد و با جمع شدن همه هزینه های فوق  یقینا  هزینه تولید افزایش می یابد.حضور دلالهایی که فقط به سود خود می ندیشند مضاف بر همه مسائل و مشکلات پیش پای تولید می شود بنابراین تولید کننده برای اینکه در مخارج خود صرفه جویی کند مجبور است از کیفیت کار بکاهد و محصولی با کیفیت متوسط به پایین بفروشد  .از آن سو در اجناس چینی که بازار ایران را در سالهای اخیر به خود اختصاص داد شاهد بودیم این اجناس ابتدا با کیفیت های مناسب وارد بازار ایران می شد و زمانی که نظر عموم مردم را با توجه به قیمت مناسب تر جلب کرد به آرامی کیفیت آنها نیز کمتر شد یعنی ما از اجناسی بی کیفیت استفاده می کنیم و با این اشتیاق به بازارهای بیگانه عملا تولید داخل را به ورطه نابودی کشاندیم .

این استاد دانشگاه حمایت دولتهای اروپایی از کالاهایی که برای اولین بار تولید می شود را از جمله موثرترین حمایت ها دانسته تصریح کرد: یکی دیگر ازطرحها یی که کشورهای اروپایی در تولید بدان توجه دارند و در ایران این مسئله دقیقا در تضاد با عملکرد کشورهای توسعه یافته است حمایت حداکثری دولت از تولید محصولی است که برای اولین بار ساخته می شود .  دولتهای اروپایی با اعطای  وامهای  بزرگ وحمایت های موثر موجب ساخت محصولی با کیفیت و صادرات آن به دیگر کشورها می شوند در حالی که در ایران اگر قرار باشد محصولی اولین بار تولید شود و تجهیزات و دانش فنی آن هم در بهترین شرایط وجود داشته باشد  همه ارگانها جلوی تولید کننده  صف می کشند و  کلیه افرادی که منافعشان به خطر می افتد جلوی ساخت داخل را می گیرند همین مسئله باعث می شود تولیدی در کشور اتفاق نیفتند و ما را به عقب برگرداند.

دکتر واحدی مشکلات صنعتی ایران را ناشی از  تحریم ها نمی داند در این مورد معتقد است : بی تردید  مشکلاتی که در دانش فنی و ساخت تجهیزات داریم با  تحریم ها ارتباط قابل توجهی ندارد.درست است که در خرید  تجهیزات مشکل داریم اما بیشترین مشکل به فرهنگ ما باز می گردد.به نظر بنده حتی  اگرتحریم ها برداشته شود آن  کورسوی امیدی هم که فراروی  نخبگان برای تولید داخلی وجود داشت  از بین می رود.با باز شدن  دوباره بازارهای جهانی ، دلالها سمت ان بازارها کشیده می شوند و مجددا تولید داخلی مورد فراموشی واقع می شود . در نهایت باید گفت تحریم ها ن بیست درصد در مشکلات اقتصادی واحدهای تولید ی تاثیر گذاربوده و  بیشترین مشکل اقتصادی کشور و صنعت متوجه  بدنه مدیریتی  کشور و عدم مدیریت است .بی تردید عدم کارآیی و شایسسته سالاری و نبود آینده نگری مدیران سلامت تولید را به خطر انداخت است .

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد معتقد است ناکارآمدی و کارشکنی مدیران موجب دلسردی و کاهش تولید واحدهای تولیدی کوچکتر شده است در این باره می گوید: به نظر می رسد باید همانند کشورهای توسعه یافته به تولید و صنعت اهمیت داد و با انجام مراحل فعالیتهای انجام شده نرژی ،هزینه ها و سرمایه گذاری ها را به سمت افراد خبره و مسئول هدایت نماییم. متاسفانه  دانشگاه ها ، افراد نخبه صنعتی تربیت نمی کنند. شاید از نظر علمی افراد توانمندی پرورش دهیم اما عمده این فارغ التحصیلان از توانمندی های صنعتی برخوردار نیستند  آنچه مسلم است آنها در تکنولوژی هایی تخصص دارند که تکنولوژی روز کشور ما نیست. بنابراین لازم است  در تربیت نیروها ب بازنگری انجام دهیم و افرادی تربیت کنیم که به فعالیت مورد نظرشان علم کافی داشته باشند .بی تردید اگر دولت طرحهای  دانش بنیان را عملی کند می توان به تولیدات صنعتی خوش بین بود اما  متاسفانه بین حرف و عمل فاصله زیادی مشاهده می شود البته لازم به ذکراست که دولت از نقدینگی لازم برای حمایت های صنعتی برخوردار نیست در این صورت بهتر است مدیران میانی با نخبگان،سرمایه گذاران و تولید کنندگان ارتباط موثر تری داشته باشند آنچه مسلم است مدیران ارشد دیدگاه های مناسب و قابل توجهی دارند و کارشکنی ها متاسفانه از سوی مدیران میانی مشاهده می شود . فاصله ای که مدیران میانی بین تولید کنندگان و مدیران ارشد به وجود می آورند و در انتقال خواسته های تولید کنندگان به مدیران ارشد کوتاهی می کنند بنابراین موجب دلسردی  از پایین شده وبه تولید کشور آسیب می رسانند. بی تردید و در نهایت جامعه ای  که کارگرها و تولید کنندگانش آمادگی کار نداشته باشند دیر یا زود با شکست مواجه می شوند و دیر یا زود تولید کنندگان جزیی از گردونه تولید خارج می شوند  متاسفانه  قهرمان قهرمانان صنعت کشور که  دو سال گذشته رتبه بالای تولید را در تجهیزات و قطعات نفتی به خود اختصاص داده است به زودی تولید خود را به دلائل ذکر شده متوقف می کند که چنین مسئله ای جای بسی تاسف دارد .