اما چون به دستور شریعت قبل و بعد از زمان ها، از این خوردن خودداری کرده، و شرع مقدس نیز خوردن افطاری و سحری را عملی استحبابی قرار داده است، افطاری و سحری خوردن نیز از این جهت مشمول عنایات الهی می شود. در حقیقت تشریع روزه از طرف خداوند، لطف مضاعف به بندگان مؤمن است. همچنین جهت نوع خودداری ها، کیفیت و کمیت آن متفاوت است. به همین دلیل روزه، دارای مراحل و مراتب مختلفی است. در گفت وگو با دکتر عبدالرحیم گواهی، عضو فرهنگستان علوم و رئیس مرکز پژوهش ادیان جهان به بررسی روزه واقعی و اثرات آن پرداختیم که اکنون از نظر شما می گذرد.
* ابن اثیر می گوید برای بتها قربانی می کردند، نماز می خواندند اما کسی برای بتها روزه نگرفته است. به این معنا روزه عبادت خالصی است. اهمیت روزه و نقش آن در خودسازی چیست؟
شیخ محمود شبستری می گوید: مسلمان گر بدانستی که بت چیست؟/ یقین کردی که دین در بت پرستی است. فهم بت پرستان از خدا در همین سطح است که خدایان کوچکی را درست می کردند و آنها را مظاهر خدایان آسمانی می دانند البته منظورم از بت پرستی در ادیان هندویی، شینهو و ... است ولی به تعبیری می توان گفت روزه به این صورت که امروزه در میان مؤمنین رواج دارد و فرمولیزه و قاعده مند است از ادیان ابراهیمی آغاز شده است، اما کف نفس به عنوان نوعی خودداری و کم مصرف کردن به انحای مختلف (بعضی ایام، کم خوردن در نیمه دوم روز برای راهیان بودایی) وجود داشته است. همان تعبیری که سعدی می گوید: اندرون از طعام خالی دار/ تا درو نور معرفت بینی* تهی از حکمتی به علت آن/ که پری از طعام تا بینی.
*تربیتی که مد نظر خداوند هست چگونه با روزه داری حاصل می شود؟
اگر انسان بخواهد روحش اهتزاز و استعلا داشته باشد نمی تواند در حالت تنعم و سیری کامل به آن برسد. هر معده سیری دنبال جای استراحت می گیرد تا غذای خود را هضم کند. با شکم سیر نمی توان عبادت کرد و اهتزاز روحی را به دست آورد. بنابراین خودداری کردن و کم خوردن و .... به یک معنا در همه ادیان عالم هست. این عمل در ادیان ابراهیمی هم برجسته تر است، احکام روزه نیز دقیقا قبلا بوده است. خداوند هم در قرآن کریم می فرماید: اى كسانى كه ايمان آورده ايد روزه بر شما مقرر شده است همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد كه پرهيزگارى كنيد.»(آیه 183 سوره بقره) یعنی مؤمنین قبل از دین مبین اسلام هم روزه می گرفتند.
*ماه مبارک رمضان تغییری در سبک زندگی متعارف و معمولی ما مسلمانها ایجاد می کند. این تغییرات مثبت را چگونه ارزیابی می کنید؟
این مناسبتها که خداوند تبارک و تعالی برای ما قرار داده و اهل طریقت و عرفا با آن نگاه عرفانی از آن بیشترین بهره ها را می گیرند هر کدام می تواند به عنوان پله ای برای صعود تلقی شود. برای تکوین و تکمیل مکارم اخلاقی که پیامبر اعظم(ص) فرمودند: إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ. البته هر مسلمان و مؤمنی به اندازه فهم و درک و توان و استعداد خود از آن استفاده می کند؛ انگار در ماه محرم ما می توانیم تنها دو روز تاسوعا و عاشورا را در حال و هوای حسینی و عاشورایی باشیم یا می توانیم 10 روز اول را حسینی باشیم. اما می توان از عاشورا، برای همه سال و یا برای همه عمر عاشورایی بیرون آمد. مهم این است که در عاشورا حسینی شویم یا به تعبیر مرحوم دکتر شریعتی زینبی شویم، آن وقت تا سال دیگر این حالت را در خود پایدار نگه می داریم، بلکه تأکید می کنم اگر بهره گیری به اندازه کافی عمیق و وافی باشد انسان همه عمر این حالت را در خود پایدار خواهد دید. همه عمر رنگ خدایی و حسینی می گیریم. آنهایی که به این امور واقف هستند و حسینی شدند از هر درخت بانگ أنالحق شنیدند. اگر انسان عمیق شود نباید به طور سینا برود و دنبال درخت خاصی بگردد خدا را از در و دیوار می بیند. عین این مسأله در مورد ماه مبارک رمضان هم صادق است رمضان می تواند انسان را برای همیشه بیدار کند برای همیشه انسان را الهی تر و اسلامی تر کند. پس بستگی دارد به توان و استعداد خودمان.
آن کس که رمضان را فهمیده سعی نمی کند نصف وعده ای که نمی خورد را در سحر و نصف دیگر را در افطار بخورد یعنی سعی نمی کند که سه وعده را در دو وعده بخورد. این رفتارها و کارهای ما به خاطر این است که برای اینکه روح اسلام و قرآن و دین را نفهمیدیم: «از زندگى دنيا ظاهرى را مى شناسند و حال آنكه از آخرت غافلند.»(آیه 7 سوره روم) ظاهرا تزکیه جسم می کنیم اما تزکیه روح کنارش نیست. بعید نیست که از رمضان بیرون می رویم کما اینکه از عاشورا بیرون می رویم اما بهره ای نمی بریم و صعودی نمی کنیم.
*یکی از ویژگیهای عموم مردم این است که تنها در همان فضا تغییر حالت و روحیه برایشان ایجاد می شود اما دوامی ندارد؟
بعضی از عوام می گویند سینه زدن جای خودش و کسب و کار هم جای خودش را دارد. نمی دانند جلوه حسینی شدن در کسب و کار هم تأثیرگذار است. در زندگی و درس خواندن هم هست. ما به جای فهم أباعبدالله(ع) تنها گریه می کنیم گریه برای تاسوعا و عاشوراست اما حضرت بیش از 50 سال زندگی کردند. از حرکت از مدینه تا شهادت در کربلا تنها دو ماه طول کشید، بقیه زندگی حضرت
گریه ندارد، بلکه درس دارد. عین همین مطالب در مورد رمضان صادق است، رمضان ماه شادی است ماه مهمانی و ضیافت خداست، رمضان ماه مهمانی و سخن گفتن با خداست. رمضان چنین ماهی است که ما به آن عنایت نداریم.
*مسئله کم خوردنی که شما به آن اشاره داشتید. در کل ماه رمضان به این معناست که کمتر بخوریم، اما مصرف کل کشور در بعضی از اقلام و کالاها افزایش پیدا می کند، این تناقض چگونه رفع می شود؟
آمار هم گرفتند، این نکته درست است. اگر به خودمان هم مراجعه کنیم هم چنین چیزی درست است. سالها قبل در ژاپن در جلسه ای بودم مهمان به چای و قهوه تعارف کرد گفتم نه! روزه ام. وقتی از من خواست روزه را برایش توضیح دادم، گفت: این کار که خیلی سخت بود. شخصی کنار من نشسته بود که چند سال در ایران بود و با فرهنگ ما آشنا بود. به زبان ژاپنی به او گفت: نه! چند ساعت غذا نخوردن چندان سخت نیست. پرسید چطور؟ گفت من سالها در ایران بودم و فرهنگ آنها را می شناسم سخت نیست که نباید چند ساعت چیزی بخورند. سخت آن است که غروب، هر چیزی را که از صبح نخوردند یک جا بخورند. گفت ایرانی ها غروب بعد از اتمام روزه اول صبحانه می خورند( نان و پنیر و چای)و بعد ناهار(آش، کتلت، سوپ و حلیم) و همزمان شام می خورند. او فرهنگ ما را این گونه دیده بود.
چگونه می توانیم این گونه به خدا نزدیک شویم؟! سحر هم که بلند می شویم هر چیزی که دم دست باشد می خوریم مبادا که در طول روز گرسنه شویم. اگرچه هدف این بوده که گرسنه شویم. آیا این روزه ای بوده است که ائمه(ع)می گرفتند. این روزه ای است که در صحیفه در ورود به ماه رمضان تشریح شده است. اصلا این گونه نیست. بنابراین ما قالب و کالبد روزه را گرفتیم و به باطن آن توجه نداریم. در شریعت تصریح شده که برای قبول نماز جا و مکان و لباس نباید غصبی شود اما همه اینها عالم ماده است درست و بد نیست اما همه اینها مقدمه است. در نماز گفته می شود قلب هم باید پاک باشد، چشم هم باید پاک باشد، دل هم بر خدا متمرکز شود. فرق طریق و شریعت هم در این مباحث مطرح می شود. در طریقت بزرگان عرفان اسلامی این نکته مورد توجه بوده که اگر لباس نجس باشد نماز قبول نیست، اما باید ببینی زبانت هم نجس نباشد، چشمت هم نجس نباشد، گوشت هم با شنیدن لغو و کفریات نجس نباشد همه اینها در مورد رمضان هم صادق است.
در رمضان باید ما از خوردن و آشامیدن که هیچ، از هزار چیز دیگر هم اجتناب کنیم از غیبت و دروغ و تهمت و .... هم اجتناب کنیم. مگر پیامبر(ص) درباره دو زن غیبت کنننده در ماه رمضان نفرمودند که چیزی بیاورید اینها بخورند. فرمودند تو روزه ای تو الان گوشت برادر مؤمنین خودت را خوردی، تو غیبت کردی. چگونه روزه هستی. مولانا می گوید گر تو این انبان ز نان خالی کنی/ پر ز نعمتهای اجلالی کنی. روح روزه غیر از جسم و کالبد آن لازم است.
نظر شما