دعای مشهور سحر جایگاهی خاص دارد چراکه علی رغم کوتاهی و ظاهر ساده اش دنیایی از معارف و حقایق را  در خود جای داده و آدمی را به مسیر سعادت از طریق خداخواهی و خدایابی هدایت می کند؛ از این رو، در گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی سجادی زاده، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و پژوهشگر قرآن و حدیث درباره محتوای این دعای شریف به بحث و بررسی پرداخته ایم که از نظرتان می گذرد:

*دعای مشهوری که قرائت آن در سحرهای ماه مبارک رمضان توصیه شده است از نظر منبع صدور به کدام یک از معصومین(ع) اختصاص دارد؟

این دعا از ادعیه ماثور است که از معصومین(ع) به ما رسیده و از ثامن الائمه(ع) روایت شده و فرموده اند: «این دعایی است که امام باقر(ع) در سحرهای ماه مبارک رمضان آن را می خواندند.»

نکته مهم اینکه در بیان ادعیه و احادیث این است که هر گاه معصومی مطلبی را نقل می کند منبع آن را به گوینده اصلی باز گردانده است به عنوان مثال همه ائمه بعد از امیرمومنان (ع)، در بیان قضاوت ها وقتی نکته ای را مطرح کرده اند، اشاره دارند که حضرت امیر(ع) اینچنین بیان کرده اند. امام هشتم (ع) در این باره در حدیثی که در بحارالانوار از ایشان نقل شده، می فرمایند: «اینکه ما سخنانمان را از پیامبر (ص) نقل می کنیم بعد از ما از بزرگترین نشانه های حقانیت و اعجاز پیامبر(ص) است.»

هیچ خاندانی نیست که چند نسل بعد هم به جدشان در سخنان خود استناد کنند و این از حقانیت خاندان رسالت است. بنابراین، این دعای سحر مشهور از امام رضا(ع) به ما رسیده اما انشای اصلی آن توسط امام باقر (ع) صورت گرفته است.

*چه مضامین و آموزه هایی در این دعا وجود دارد که نسبت به آن سفارش بسیار شده و برای آن آثار و برکات فراوان ذکر می شود؟

این دعا نیز مضامین دیگر ادعیه رسیده از معصومین(ع) را دارد، یعنی خداشناسی و شناخت ربّ به بهترین وجه، سپس انسان شناسی و شناخت نیازهای او و سوم دشمن شناسی که البته دو بعد نخست در این دعا بیشتر مدنظر بوده و تصریح شده است.

باید توجه داشت امام صفات خداشناسی را در این دعا به کار برده اند چراکه خداشناسی افضل عبادات است و این دعا صفات کمال الهی را برای انسان به تصویر کشیده و مسیر شناخت خداوند را برای او هموار و صفات الهی اعم از کمال، جمال، جلال و علم و عظمت را ترسیم می کند و انسان را توجه می دهد به این نکته که در میان تمامی موجودات و مخلوقات این انسان است که شایستگی بهره مندی از صفات عالیه الهی را دارد و حتی ملائکه نیز نمی توانند به این مقام دست یابند.

از صوی دیگر، انسان به عنوان برترین موجود از نظر استعداد باید نیازمندی خود به صفات الهی را دریابد و بداند به علم، گفتار زیبا و مُلک الهی نیاز دارد.

بنابراین، دعای مشهور سحر به طور اجمال دو محور عمده را بیان می کند: نخست خداشناسی به بهترین وجه و سپس درک نیازهای انسان در برابر خداوند متعال.

*مهندسی دعای سحر برای نمایش عجز و نیاز آدمی چگونه است و چه راهی را برای عرضه این نیازها به درگاه الهی مقابل خواننده ترسیم می کند؟

یکی از این صفات برجسته الهی زیبایی او است به گونه ای که تمام موجودات او نیز جمال داشته و انسان نیز از او جمال طلب می کند، گرچه برایش درک ناشدنی است اما آن را دوست دارد چراکه اصل و منشاء زیبایی در همه جهات چه روحی، چه معنوی و چه جسمی خداوند است.

از سوی دیگر انسان ها گاه در مواجهه با مشکلات خیلی زود کم می آورند در حالی که ارتباط با خداوند و دعا کردن به عنوان نیازِ ذاتی انسان او را کمک می کند و گفتگو با خداوند به او ارزش می دهد و او باید در پرتوی این ارتباط از او همه چیز را بخواهد و خداوند خود به انسان دستور می دهد که همه چیز را از او بخواهد حتی اگر خواسته اش کوچک و حقیر باشد باز هم اجابت آن به علم و مشیت و اراده الهی بسته است. و خواسته های انسان برای خدا محبوب است و دعای سحر این درخواست کردن از خداوند را به زیباترین شکل ترسیم می کند و باب رسیدن به حاجات را مقابل انسان می گشاید، به عبارت بهتر این دعا سراسر این است که چه چیز را با چه کیفیتی از خدای قادر و توانا طلب کنیم.

از این رو، در فرازهای مختلف آن با عبارت «اللهم انی اسئلُکَ» نیازهایمان را بیان کرده و از خدای خویش اجابت می طلبیم.

*در مهندسی این دعای مشهور علی رغم کوتاهی چه مهندسی برای عرضه نیازهای انسان به درگاه خدا به کار گرفته شده است؟

باید توجه داشت انسان در ابعاد مختلف نیازمند است به عنوان مثال در ماهیت آفرینش که مرکب از عقل و جسم هستیم که ترکیب نور و ظلمت است و می خواهد که از ظلمت مادی گرایی، گناه و جهل رهایی بیابد و در مقابل خداوند که نور است قرار دارد، از این رو، انسان از خدا می خواهد که نوری به او بدهد که در پرتوی آن روحش نورانی و روشن شده و صفات مذموم و شیطانی از او دور شود.

باید توجه داشت انسان علی رغم تمام استعدادهایی که دارد سراپا نیاز است و محتاج به عزت و عظمت و کمال الهی و تنها زمانی از عظمت و عزت برخوردار می شود که از عظمت و عزت الهی برخوردار شود. و این دعا عین عرفان است؛ یکی از نیازهای عمده ما شناخت خدا است به بهترین شکل و از راه های تامین این نیاز شناخت اسماء الهی و تفکر و تدبر در آنها است و این دعا بخشی از اسامی الهی همچون کمال، جلال و عظمت را در خود دارد.

علاوه بر این، وقتی انسان که خود را سرتاپا نیاز می داند به کمال و بی نیاز مطلق وصل می شود، ظرفیتی می یابد که با آن می تواند به عنوان بااستعدادترین موجود محل تجلی و تبلور صفات الهی باشد.

*دعای سحر چه مسیری را برای سبک زندگی ترسیم می کند و مهندسی این دعا در حوزه سبک زندگی چه برنامه ای دارد؟

انسان در زندگی نیازمند شناخت مسیر صحیح است تا بتواند در آن استقامت داشته باشد وهمین استقامت در ادامه راه او را به رشد می رساند یعنی شناخت مسیر صحیح و قدم برداشتن در آن و جالب آنکه از آثار ادعیه ماثور یا ادعیه قرآنی که معمولا از زبان انبیاء نقل می شود همین رشد است.

این ادعیه به انسان استقامت داده وقتی با محبوب منزه از هر عیب و نقص گفت و گو می کند به انسان عظمت، عزت و قدرت و نشاط تلقین می شود و به او در ادامه مسیر استقامت می بخشد.

در یک کلام دعای سحر تمرین این است که همه چیز را از خدا بدانیم و همه چیز را از او بخواهیم.