هم بحث اطعام فقرا و نیازمندان و هم اکرام ایتام در آیات قرآن‌کریم و روایات اهل‌بیت(ع) از جایگاه و اهمیّت ویژه‌ای برخوردار است. در آیات 11 تا 16 سورۀ مبارکۀ بلد، اشاره به این مسأله شده که لازمۀ عبور از گردنه‌های صعب‌العبور، آزادکردن بنده، اطعام گرسنگان، رسیدگی به ایتام و نیز بیچارگان و درماندگان است.

بی‌شک بندگانِ ناشکر و ناسپاسی‌که اهل دستگیری‌کردن از ایتام و بیچارگان و فقرا و مستمندان  نیستند در این گردنه گرفتار شده و از ادامۀ مسیر باز خواهند ماند.

از این آیات شریف استفاده می‌شود که مجموعه‌ای از اعمال خیر و به‌ویژه کمک به ایتام و انسان‌های ناتوان است که باعث فلاح و رستگاری انسان و گذر او از گردنه‌های سخت در عالم برزخ و قیامت می‌شود.

طبع آدمی به گونه‌ای است که غالباً شیفتۀ مال و ثروت دنیاست و اگر کسی بتواند از مال خود در راه خدا و برای رسیدگی به وضع ایتام و اطعام مستمندان بگذرد، این امید هست که به یاری خدا از سختی‌ها و گردنه‌های دو دنیا به‌راحتی عبور کند و سعادتمند لقب گیرد.

در کلام نورانی امیرالمومنین(ع) نیز به این موضوع اشاره شده که بهشت در میان ناملایمات و دوزخ در میان شهوات پیچیده شده است و لذا اگر انسان می‌خواهد به بهشت راه پیدا کند، باید گردنه‌های سخت و دشواری را طی کند و اطعام نیازمندان و اکرام ایتام، به‌خصوص در میان خویشان و وابستگان، از جمله رموز عبور از این مرحلۀ سخت و نفس‌گیر است.

افزایشِ برکات زندگی، استجابت دعا و نیز آسان‌شدنِ مشکلات و گرفتاری‌ها از دیگر آثار یتیم‌نوازی و برخورد کریمانه و بزرگوارانه با ایتام است. کمتر موضوع و مسأله‌ای در آیین و شریعت ما به‌اندازۀ اکرام یتیم مورد سفارش و تأکید قرار گرفته است، تا بدانجاکه در حدیث قدسی داریم که گریۀ یتیم، عرش خدا را به لرزه می‌اندازد.

خدای متعال در قرآن‌کریم خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «از تو دربارۀ یتیمان می‌پرسند، بگو: اصلاح کار آنان بهتر است و اگر زندگیِ خود را با زندگی ایشان بیامیزید، آنان برادران دینی شما هستند»؛ دقیقاً به همین خاطر است که حضرت‌رسول(ص) در حدیثی می‌فرماید: «رحمت و برکت الهی در فضای آن خانه‌ای‌که یتیمی را نگهداری می‌کند، حاکم خواهد شد».

حضرت(ص) همچنین در جای دیگری می‌فرمایند: «هرکس یتیمی از مسلمانان را سرپرستی کند و او را بر سر سفرۀ خود بنشاند، خداوند حتماً او را به بهشت می‌برد، مگر اینکه مرتکب گناهی آمرزش‌ناپذیر شده باشد».

آموزه‌های دینی به ما گوشزد می‌کند که یکی از معیارهای محک ایمان و صداقت افراد در این امر، رسیدگی به یتیم و بیچاره و درمانده است، ضمن آنکه در سیرۀ نورانی اهل‌بیت(ع) نیز این رویه به‌طور جدی مشهود است و ما که ادعای پیروی از آن بزرگواران را داریم، به هیچ‌وجه نمی‌توانیم نسبت به این موضوع، خدای ناکرده بی‌تفاوت یا کم‌تفاوت باشیم.

نکتۀ حایز اهمیّت دیگر این است که برخی از ما به غلط فکر می‌کنیم که تأکید اسلام بر یتیم‌نوازی فقط ناظر به حمایت و کمک مالی است و حال آنکه در لسان معصومین(ع) و فرمایشات قرآن مشخص می‌شود که پُرکردن خلاءهای عاطفی، حتی مهم‌تر از کمک مالی و پُرکردن شکم یتیمان است؛ چنان‌که در سیرۀ رفتاری امام‌علی(ع) می‌بینیم که ایشان پس از آنکه آذوقۀ لازم را به‌صورت ناشناس به درب خانۀ ایتام می‌بردند، ساعاتی نیز با یتیمان به سبک و سیاق خودشان بازی می‌کردند که ماجرای آن را همۀ ما شنیده‌ایم.

چنین رویکرد و نگاهی اگر حاکم باشد، اکرام ایتام و برخورد عزّتمندانه معنا و مفهوم پیدا می‌کند و انشاالله ما به این سبب، جزو بهشتیان قرار می‌گیریم.

* مدیرگروه قرآن و حدیث دانشگاه قم