این مفسّر قرآن‌کریم که در محلۀ دربند به منبر می‌رود، توصیه‌هایی برای درک هرچه بهتر ماه مبارک رمضان دارد. وی معتقد است: حقیقت روزه امساک است و خودداری‌کردن از توجه قلبی به غیرخدا که در لسان ادعیه از آن، به «انقطاع» تعبیر شده است. در مناجات شعبانیه که زمینه‌ساز ماه مبارک رمضان است، آمده: «إلهى هَبْ لى کَمالَ الْانْقِطاعِ إلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصارَ قُلُوبِنا بِضیاءِ نَظَرِها إِلَیْکَ حَتّى تَخْرِقَ أَبْصارُ الْقُلُوبِ‏»؛ خدایا چنانم کن که از همه جدا گشته، به تو بپیوندم و دیدگان دل‌های ما را به روشنایی دیدارت منوّر گردان تا دیدگان دل‌ها، حجاب‌های نور را بشکافند و به معدن عظمت واصل شوند. در ادامه، رهنمودهای این استاد اخلاق را مرور می‌کنیم.

* دل‌کندن از امور دنیایی کار ساده‌ای نیست

وقتی می‌گوییم خدایا! به من عنایت کن که از همه‌چیز بریده شوم و دل به چیزی نبندم، این کار ساده‌ای نیست؛ ما از همان لحظه که چشم به این جهان گشوده‌ایم، غیرخدا را دیده و دل به آن بسته‌ایم. مدتی به سینۀ مادر و آغوش پدر چسبیده و در فراق آن‌ها گریسته‌ایم؛ بعد از آن کفش و کیف و کلاه و اسباب‌بازی را محبوب خود دانسته و سرانجام به زن و فرزند و پول و جاه و مقام وابستگی پیدا کرده‌ایم و هم‌اکنون از اقبال آن‌ها خوشحال و از ادبارشان محزون می‌شویم.

بنابراین ما کجا و انقطاع از غیر خدا کجا؟ در مناجات شعبانیه الفاظی را به زبان جاری می‌کنیم و اکثراً نمی‌فهمیم مقصود از «انقطاع» چیست و فرضاً هم اگر معنای آن را بفهمیم، متحقق‌شدن جان به حقیقت آن بسیار سخت است، و بسیار سفر باید تا پخته شود خامی. «إلهى هَبْ لى کَمالَ الْانْقِطاعِ إلَیْکَ وَ أَنِرْ أَبْصارَ قُلُوبِنا بِضیاءِ نَظَرِها إِلَیْکَ»؛ خدایا! موفقم‌کن از هرچه که ماسوای توست منقطع شوم و تنها به تو بپیوندم و دیدگان دل‌های ما را به روشنایی خاصی‌که در پرتو آن به تو بنگریم، منوّر گردان.

* سه‌مرحلۀ بریدن از غیرخدا

انقطاع از غیرخدا دارای مراتبی است. نخست؛ امساک چندساعتی از روزهای ماه مبارک رمضان از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه که انقطاع عوام مردم است. دوم؛ بازداشتن اعضا و جوارح از ارتکاب گناه و اعمال ناپسند در نزد خدا در طول ماه مبارک رمضان علاوه بر امساک از مبطلات روزه که انقطاع خواص بندگان است. و سوم؛ خالی‎‌کردن خانۀ دل از توجه به هرچه که غیرخداست.

در تمام مدت عمر علاوه بر امساک از مبطلات روزه در ماه مبارک رمضان و علاوه بر بازداشتن اعضا و جوارح از ارتکاب گناهان که انقطاع اخصّ خواص از عبادالله المخلصین است، آن‌هایی‌که خانۀ دل را یکجا برای خدا قُرق کرده‌اند، هیچ‌جای خالی از قلبشان برای کسی یا چیزی غیرخدا باقی نگذاشته‌اند؛ آن‎گونه‌که جناب یوسف‌صدیق(ع) به زلیخا که با عشوه‌گری‌های عجیب می‌خواست در دل او جا کند، فرمود: این شدنی نیست و هرگز نخواهی توانست در گوشه‌ای از زوایای قلب من جا کنی و لذا خدا درباره‌اش فرمود: «إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ»؛ همانا او از بندگان خالص شده ماست و فضای جانش، یک‌جا قرقگاه ماست.

منظور از این انقطاع به‌معنای واقعی «ذکرالله» حقیقی است و تحقق‌بخش به حقیقت «الصَّوْمُ لي و اَنا اَجْزي به». بنابراین اینکه رسول‌اکرم(ص) با تأکید مکرّر، فرارسیدن ماه مبارک رمضان را به مردم مسلمان اعلام می‌کند، احتمالاً نشان‌دهندۀ این مطلب است که آمادگیِ لازم را برای پذیرش ماه خدا در مردم ندیده است.

از باب مثال، کسی‌که می‌داند امشب مسافر عزیزی از سفر باز می‌گردد ولی خانه‌اش را برای پذیرایی از او مهیا نساخته است، یکی از نزدیکانش با تأکید مکرّر به او می‌گوید: امشب مسلّم بدان آن عزیز از سفر باز می‌گردد و به خانه‌ات وارد می‌شود. اینجا هم پیامبر‌اکرم(ص) برای آماده‌سازی مردم برای استقبال از ماه خدا فرموده است: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ»؛ ای مردم! مسلماً ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به‌سوی شما رو آورده است.

* روزه‌داری و تلاوت قرآن، دو توفیق در ماه رمضان

دو توفیقی‌که خداوند در ماه مبارک رمضان نصیب بندگانش می‌کند، روزه‌داری و تلاوت قرآن است. حضرت‌رسول(ص) به ما می‌فرماید: «فاسألوا الله رَبکُم بِنِياتٍ صادقهٍ و قلوبٍ طاهرةٍ اَنْ يوفِقَکُمْ لِصِيامِه و تلاوةِ کتابِهِ»؛ با نیّاتی صادق و قلب‌هایی طاهر از خدا بخواهید توفیق روزه‌داری و تلاوت کتابش را به شما عنایت کند.

از دیگر توصیه‌های پیامبراکرم(ص) این است که زبان‌هایمان را از گفتارهای ناپسند حفظ کنیم و چشم‌هایمان را از آنچه که نگاه به آن حلال نیست، فروبپوشیم تا روزه‌هایمان؛ روزه به‌معنای واقعی باشد، وگرنه چندساعتی از روز را گرسنه و تشنه ماندن و شب‌ها به اضعاف جبران نمودن، روزۀ واقعی‌که مقرِّبِ انسان نزد خدا باشد، نخواهد بود!

* مجوز عبور از پل صراط

براساس فرمایش حضرت‌رسول(ص) هریک از ما در این ماه اخلاقش را نیکو گرداند و با افراد خانواده‌اش خوش‌رفتار باشد، دارای جوازِ عبور از صراط خواهد بود. زنی روز‌ه‌دار به خدمتکار خانه‌اش ناسزا گفت، رسول‌خدا (ص) غذایی نزد او فرستاد که بخورد. او گفت: من روزه‌ دارم، حضرت فرمود تو چطور روزه‌داری‌که به خدمتکار خانه‌ات ناسزا گفتی؟! سپس فرمودند: چه‌بسیار روزه‌داری‌که جز گرسنگی و تشنگی از روزه‌اش بهره‌ای نمی‌برد.

از جمله عباداتی‌که در ماه مبارک رمضان شایسته است روی آن تکیه شود و مورد توجه بیشتری قرار گیرد، نافلۀ لیل و نماز شب است؛ قسمتی از شب را بیدار بودن و به عبادت خدا پرداختن از شئون شیعۀ آل‌محمد(ص) است. امّا اگر کسی به‌صورت مفصّل آن را از دعا برای 40 نفر مؤمن و 70 استغفار و 300 العفو نتوانست انجام دهد، کافی است چند دقیقه‌ای قبل از طلوع فجر از جا برخیزد و ظرف ده، پانزده دقیقه، چندرکعت حمدِ تنها بدون سوره هم که شده، بخواند. او در زمرۀ‌ اهل تهجّد به‌حساب خواهد آمد ان‌شاءالله.

متأسفانه اغلب ما دعاهایی را که از امامان‌معصوم(ع) رسیده است، می‌خوانیم. درحالی‌که معانیِ آن‌ها را به‌خوبی نمی‌فهمیم و اگر به زبان خودمان نیز از خدا چیزی بخواهیم، مسائل مربوط به زندگی مادی، از خانه و فرش و رونق بازار و کسب و کار را از خدا می‌طلبیم.

امام زین‌العابدین(ع) در شب‌های ماه مبارک رمضان برای بیدارکردن ما غفلت‌زدگان از خدا، تجافی از دار غرور می‌طلبد که خدایا! آن‌چنان رشد عقلی به من عنایت کن که فریب جلوه‌گری‌های این دنیای گذرای فریببنده را نخورم و خود را از دام آن دور نگه داشته و آماده برای انتقال به سرای جاودانه شوم.

فرض کنید کسی در جایی قطعه‌زمینی دارد و تصمیم می‌گیرد آن را آباد کند و خانه‌ای بسازد؛ آنجا مصالح می‌ریزد، معمار و بنّا و کارگر می‌برد و با هزینۀ بسیار، سعی می‌کند باغ و قنات و ساختمان مجلّلی بنا کند، ولی روزی‌که می‌خواهد به آن خانه منتقل شود و زندگی نویی را از سر بگیرد، می‌بیند عجب! اشتباه بزرگی مرتکب شده و همۀ هزینه‌ها روی زمینِ شخص دیگری‌که کنار زمین او بوده مصرف شده و زمینِ خودش همچنان ویران مانده است و غصۀ عمیقی سراپای وجود او را فرامی‌گیرد.