همانند همۀ زمین و آسمان و همۀ کائنات که متعلق به خداوند یگانه است، امّا کعبه از اهمیّت خاصی برخوردار است و حضور در آن مکان، احکام خاصّ خود را دارد. از این‌رو ماه مبارک رمضان نیز با سایر ماه‌ها متفاوت بوده و از احکام خاصّ خود نیز برخوردار است و خداوند متعال عنایت ویژه‌ای به این ماه دارد؛ از آن جهت که قرآن در ماه مبارک رمضان نازل شده است. همچنین کتب آسمانی دیگر ادیان نیز در ماه مبارک مضان بر پیامبران و رسل الهی نازل شده است. ماه مبارک رمضان ماهی سرشار از عنایت ایزدی است. پیامبراسلام(ص) قبل از بعثت، تمام ماه مبارک رمضان را در عبادت به سر می‌بردند و اعمال عبادی ایشان نیز بعد از بعثت ادامه یافت؛ یعنی پیامبراسلام با حضور در مدینه، دهۀ آخر ماه مبارک رمضان را در مسجد خود معتکف می‌شدند. اعتکاف حضرت‌رسول که درحقیقت اقبال به خداوند عالمیان و اقبال به دنیاست، منجر به آرامش‌خاطر در انسان می‌شود؛ به‌نحوی‌که طبیعت نیز در این توجه با انسان همراه می‌شود. بی‌تردید آدمی با مشاهدۀ جهان هستی و شکوه قدرت پرودگار عالمیان و تفکر در حیات و ممات و تدبّر در قرآن، به تغییر نگرشی ژرف دست می‌یابد، به‌خصوص‌که این تفکر توأم با خودسازی و پرهیز از گناهان و روزه‌داری باشد. انسان در هنگام روزه‌داری، زمانی‌که خود را ملزم به اجرای امر الهی و اطاعت از فرامین خداوند متعال می‌داند، با امساک از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و پرهیز از دیگر مفطرات، ارادۀ خود را قدرت و قوتی الهی می‌بخشد تا بتواند در سایر اعمال و افعال با اختیار و آزادی  مبتنی بر رعایت احکام اسلامی، سایر ایّام سال را معنوی کند. یقیناً روزۀ ماه مبارک رمضان موجب قدرت‌گرفتن روح و برطرف‌کردنِ ضعف‌های روحی و اخلاقی می‌شود.

در حدیثی از وجود مبارک پیامبراکرم(ص) روایت شده است که فرمودند: کسی‌که از شما در این ماه، خلق خود را نیکو کند، فردای قیامت می‎‌تواند از صراط به‌راحتی عبور کند، زمانی‌که قدم‌ها می‌لرزد و افراد سقوط می‌کنند. توصیه‌هایی‌که از سوی پیامبراکرم(ص) و ائمۀاطهار(ع) مبنی بر توجه به ماه مبارک رمضان شده، بیانگر ظرفیّت خودسازی ماه رمضان است که در این خودسازی می‌توان همۀ امور اعم از مسائل خانواده، اجتماع و حتی مسائل اقتصادی را سامان بخشید؛ زیرا خودسازی موجب نزول رحمت خداوند به بندگان می‌شود و لطف خاصّ پروردگار عالمیان، نصیب روزه‌داران، نمازگزاران و تلاوت‌کنندگان قرآن می‌شود. بنابراین اگر انسان بتواند به برکت ماه رمضان، کدورت‌ها و رفتارهای غیراخلاقی را از خود دور کند، برکت و رحمت عالیۀ خداوند را نصیب خود کرده است. تلاوت قرآن و آشنایی با مضامین عالیۀ قرآن نیز می‌تواند در خودسازی انسان نقش ویژه‌ای داشته باشد. کمک به فقرا و اطعام ایتام از جمله مباحثی است که در ماه رمضان می‌تواند باب‌های رحمت خداوند را بر انفاق‌کنندگان بگشاید.

یکی از مهم‌ترین سفارشات در ماه مبارک رمضان که ظرفیّت مناسبی به‌شمار می‌رود، توجه به آداب دینی  و اهتمام به اجرای آن است. پیامبراکرم(ص) همواره توجه و مهربانی‌کردن به کودکان و احترام‌گذاشتن به بزرگترها را در ماه مبارک رمضان سفارش نموده و خوش‌اخلاقی با مردم را از جمله اعمال دینداری می‌دانستند. بی‌تردید مهربانی با خلق‌الله و عدم آزاررسانی به مردم از جمله ظرفیت‌های اخلاقی ماه مبارک رمضان است. یقیناً اگر انسان بتواند با روزه که تقویّت عزم و اراده است، کاستی‌های روحی و اخلاقی خود را اصلاح کند، انسان موفقی خواهد شد؛ زیرا شخصی‌که توانسته بر اعمال خود در ماه مبارک زمان نظارت داشته باشد، در دیگر ایام نیز آن را به‌نحو صحیحی کنترل می‌کند.

جابربن عبدالله انصاری از پیامبراکرم(ص) روایت کرده که اگر کسی بتواند ماه مبارک رمضان را به‌شکل صحیحی بگذراند، از گناه خارج می‌شود؛ همانند روزی‌که از مادر متولد شده است. بنابراین ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای پاکسازی جسم و جان از گناهان، و فراهم‌کردن فرصت‌های مناسب و ظرفیّت‌های متعالی برای طاهرشدن است.

* استاد حوزۀ علمیۀ قم