دعاهایم، پرنده‌هایی می‏شوند و تا آسمان هفتم پرواز می‏کنند. دلم می‏لرزد؛ امّا پاهایم را استوار بر پلکان توبه می‏گذارم، تا آستانۀ بخشش بی‏کران خداوند می‏آیم و از پله‏های لغزندۀ غرور و گناه رو می‏گردانم. امشب ملائک الهی، تمام دنیایم را سراسر در آبشارهای شفاعت می‏شویند تا لحظه‏های معصوم را بتوانم لمس کنم. امشب، شب قدری است که می‏توانم روشن‏تر از همۀ ماه‏های کامل، دست بر آستان الهی بسایم و با تمام وجود فریاد برآورم که الهی! اشک‏هایم را در این شب‏ زیبا نخشکان...

هم‌زمان با فرارسیدن دومین شب قدر یعنی بیست‌ویکم ماه مبارک رمضان، جایگاه شب قدر و اثراتِ آن در زندگی دنیوی و اخروی را در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی میرباقری، استاد حوزه و دانشگاه و رئیس فرهنگستان علوم‌اسلامی قم، مورد واکاوی قرار داده‌ایم که در پی می‌آید. 

* براساس روایات، شب قدر در ماه رمضان قرار داده شده است. علت اختلاف در مورد قطعیّت یکی از سه شب قدر به‎عنوان شب اصلیِ تعیین سرنوشت و مقدّرات چیست؟

آن‌طورکه از احادیث و روایات برمی‌آید، شب قدر قطعاً در ماه رمضان قرار دارد و براساس نقل‌قول‌های ائمۀهدی(ع) و اهل‌بیت عصمت و طهارت، شب قدر یکی از سه شب نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوم است که بر دو شبِ بیست‌ویکم و بیست‌وسوم توصیۀ مؤکد شده است. آنچه مهم است این است که باید تلاش کنیم این دو شبِ باقیمانده را دریابیم. بعضی از بزرگان از روایات این‌طور استنباط کرده‌اند که گویا مجموع این‌شب‌ها روی‌هم یک شب قدر است و آنچه در شب قدر باید اتفاق بیفتد، تغییر تقدیر انسان، تغییر و تثبیت مقدرات یک‌ساله است.

* امّا شب قدر را شب تعیین سرنوشت و تغییر ظرف روحی می‌گویند. این تغییرات تحت چه‎‌شرایطی محقق می‌شود؟

در باور برخی، چنین‌شبی قابل‌درک نیست، امّا آنچه مسلم است این است که در لیالی قدر به‌واسطۀ برقراریِ ارتباط ویژۀ عاطفی میان خدای متعال و بندگانش، اثر وضعیِ جالب‌توجه و غیرقابل‌وصفی پدید می‌آید و انسان‌ها سرشار از آرامش می‌شوند و خدا به‌واسطۀ تضرّع و نیایش، گناهان آن‌ها را می‌بخشد و در این حالت، ظرف روحی انسان وسعت پیدا می‌کند. نکتۀ دیگری‌که در شب قدر قابل‌تأمل است و روح انسان را صیقل می‌دهد، مراسم احیاء و شب‌زنده‌داری است که ما را برای معامله با خدا آماده می‌کند. امّا این معامله، رنگ‌وبوی اقتصادی و دنیوی ندارد؛ بلکه معامله‌ای روحانی است برای عبور از ظلمت و گمراهی و آشتی با خدا. اگر کسی اهل معامله با خدا باشد و حضور حضرت حق را ببیند، می‌شود گفت که او امشب را به احیاء و عبادت گذرانده است و هرکاری‌که انجام دهد، آن‌کار در این‌شب، عبادت است. امّا اگر اهل معامله مع‌الله نباشد، حتی معلوم نیست که در اذکارش هم خیلی احیاء به عبادت بیرون بیاید. لذا امشب بیشتر باید در اخلاص تلاش کرد تا در کثرت عمل.

* برای درک فیوضات معنوی شب‌های قدر، توجه به چه‌نکاتی از سوی مؤمنان خداجو ضروری است؟

اولین نکته این است که حقیقت شب قدر را بشناسیم؛ این حقیقت که همۀ هستی و اتفاقات زیبای آن برای دیده‌شدن رسول‌خدا(ص) و خاندان پاک ایشان است و ما همه میهمان و جیره‌خوار سفرۀ کرامت آن‌ها هستیم. بنابراین در این‌شب‌ها باید در حقیقتِ ولایت و حقّ ائمۀهدی(ع) تأمل و تدبّر کنیم. نکتۀ دیگر این است که در این‌شب‌ها تلاش کنیم رابطۀ خود را با امام‌زمان(عج) محکم‌تر از پیش کنیم و حقّ ولایت ایشان را بشناسیم. امّا نکتۀ سوم که در پناه توجه به دو نکتۀ قبلی تحقق پیدا می‌کند این است که پیرو راستین معصومین(ع) باشیم و اگر در هنگامِ گرفتنِ قرآن روی سر، خدا را به نام مقدس ائمه قسم می‎دهیم، در دل و عمل هم مطابق خواست و سیرۀ آن‌ها رفتار کنیم.

*  علت اینکه شب قدر، هرسال تکرار می‌شود چیست؟ و چرا این‌همه فضیلت دارد؟

شب قدر، ظرف نزول دو حقیقت بزرگ است؛ شناخت قرآن و ولایت. تلقی حقیر این است که آن سهمی‌که از حقیقت ولایت و حقیقت قرآن نصیب هر انسانی در طول سال می‌شود، در شب قدر معین می‌گردد. رزق قرآن و رزق ولایت در این شب‌های قدر نازل می‌شود، لذا تکرار هرسالۀ این شب‌ها، فرصتی است برای انسان‌ها تا بار دیگر عهد خود را با این دو حقیقت هستی، تجدید کنند. بنابراین اگر کسی در این‌شب به سهم خودش از قرآن و ولایت برسد، به توفیق بزرگی دست یافته است. قرآن که واضح است «انا انزلناه فی لیلة القدر»، ولایت هم در آن روایت دارد که آن ولایتی که نازل شده در شب قدر، مقدّر شده است. پس این دو مسیر و وادی و حقیقت که ما باید طی کنیم، تا قیامت از هم جدا نمی‌شوند.

* برخی روایات به‎صورت متقن و مستند شب قدر را متعلق به حضرت‌زهرا(س) می‌دانند. چه‌رازی در این مسأله نهفته است؟

 در این‌زمینه حدیثی از امام‌صادق(ع) نقل شده که می فرمایند: آن فاطمه‌ای‌که مخصوص به خداست و انتساب خاص به خدا دارد، آن فاطمه، لیلة‌القدر است. هرکس حقیقتِ وجودی فاطمه را بشناسد، شب قدر را درک کرده است. در این‌شب قدر، هم قرآن و هم اهل‌بیت(ع) نازل شده‌اند. تنزّل اهل‌بیت در دنیا از ظرف وجودی حضرت فاطمه‌زهرا(س) بوده است. نه‌تنها جسم مبارک آن‌ها، که براساس روایات، روحِ نورانی‌شان نیز از ظرف روح حضرت‌فاطمه(س) در این عالم متجلّی شده است؛ چنان‌که ملائکه سؤال کردند: این چه‌نوری بود که ظلمت را از عالم ما برداشت؟ فرمود: ظلمتی عالم ملائکه را گرفت و آن‌ها به خدا پناه بردند. این ظلمت چه بود، بماند. خداوند نور حضرت زهرا(س) را با یک مراسم و مناسکی تجلّی داد و ظلمت برداشته شد. ملائک مبهوت این نور شدند و به خداوند عرضه داشتند: این چه‌نوری است؟ و فرمود: «نور من نوری» این نور بدون واسطه است. «خلقته من عظمتی» این نور از عظمت الهی و بدون حجاب آفریده شده و حضرت زهرا(س) است. بنابراین نسبت شب قدر ما و حضرت زهرا(س)چنین نسبتی است و سیده و سرور زنان هستی، آن شب قدری است که مفطوم است؛ یعنی کسی دستش به آن نمی‌رسد مگر «من ورای حجابی» یا چیز دیگری بیاید. یعنی در شب قدر تنزّل پیدا کند و اگر بهره‌ای از شب قدر ببرید، گردی از آن حقیقت بر شما می‌نشیند.

* اگر کسی موفق به درک حقایق شب قدر شود، چه‌شرایطی برای او محقق می‌شود؟

اگر کسی شب قدر را درک کرد، به حیات طیّبه می‌رسد، البته به‌اندازۀ خودش. چون همۀ اقیانوس‌ها که مربوط به ما نیست. پس هرکس به‌اندازۀ ظرف خودش به این حقیقت و حیات می‌رسد. درواقع به امنیّت می‌رسد و دست شیطان از او کوتاه می‌شود. کسی‌که در محیط شب قدر واقع شده و گردی از شب قدر بر وجودش نشسته، از شیطان مصون می‌شود و به نور ولایت و قرآن می‌رسد و راه بر او روشن می‌شود. از آتش جهنم رها می‌شود و خداوند متعال او را در مدار رحمت خویش قرار می‌دهد؛ چراکه خلاص‌شدن از آتش جهنم یعنی وارد شدن به وادی اهل‌بیت که باطنش بهشت و ولایت‌الله است.

* برخی می‌گویند به‌واسطۀ گناهانی‌که مرتکب شده‌ایم، شرم داریم به خدای متعال رو کنیم. شب قدر برای این دسته از افراد چه‌پیامی دارد؟

اصلاً این حرف‌ها درست نیست و بوی ناامیدی می‌دهد. البته خجالت از خدا خوب است و اگر کسی اهل‌شرم شد، همین شرمش کارش را درست می‌کند و اصلاً احتیاج نیست که گناهانش را به زبان بیاورد. شرمندگی بالاترین توبه است، امّا این شرمندگی دیر پیدا می‌شود که انسان حضور حضرت حق را ببیند، زشت‌کاری‌های خودش را هم ببیند و بعد خجالت بکشد؛ مثل انسانی‌که خودش را آلوده کرده، یک‌دفعه یک انسان محترمی را جلوی خودش می‌بیند و خیلی خجالت می‌کشد. بنابراین اگر این احساس باشد که خیلی احساس خوبی است، همین مقدمۀ ورود به مغفرت خدای متعال است. یادمان باشد رحمت خدا خیلی بزرگتر از گناهان ماست. اگر کسی آن‌قدر عظمت رحمت خدا را نبیند که گناه خودش را بزرگتر از رحمت خدا ببیند، این یأس از خدا و جزو گناهان کبیره است. امشب شبی است که خدا همه را قبول می‌کند، اعلام عمومی کرده و گفته همه بیایند. خداوند در شب قدر ملائک را می‌فرستد که صدا بزنند و بگویند که بالا بیایید، درها تا آسمان هفتم هم باز است.
پس امشب درهای حقایق باز است و همه را صدا می‌زنند و در این شب اگر کسی تکانی به خودش بدهد، می‌شود شب قدر. مثلاً حُر تا یک‌ساعت پیش از رفتن به سپاه امام‌حسین(ع) جهنمی بود، امّا وقتی به دستگاه امام‌حسین(ع) آمد، مسافر شب قدر شد. اگر او در آن وادی هزارماه نماز می‌خواند، کار این یک‌ساعت را نمی‌کرد که به امام‌حسین(ع) ملحق شد. بنابراین با دلی سرشار از نور امید بخشش خداوندی و ذکر توبه، امشب را به سحر برسانیم که ان‌شاالله اهل مغفرت و رحمت باشیم.