بویژه اگر بدانیم ایرانیان به‌جای استفاده سالانه از ۲۰ درصد از اندوخته‌های آبی خویش، در طول چند دهه گذشته این رقم را تا ۸۵‌درصد افزایش داده و سبب بروز فرآیندهایی مهلک چون کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی، نشست زمین و افزایش پهنه‌های تولید گردوخاک بوده‌اند؛ شناسه‌هایی که آشکارا نشاندهنده شتاب جریان بیابان‌زایی در ایران است.

کارشناسان معتقدند، در سال ۲۰۲۵ بیش از دو میلیارد نفر در کشورهایی که با کمبود آب مواجهند، زندگی خواهند کرد و شرایط گلخانه ای حاکم بر جو کره خاکی، ذخایر برفی موجود را تا حد قابل ملاحظه ای کاهش خواهد داد و نزولات زمستانی با تغییر ماهیت برفی ذخیره‌ای خود تبدیل به باران گشته و بدون استفاده، به صورت سیلابهای عظیم از دسترس خارج خواهد شد.

با این اوصاف، زنگ خطر مشکل کم آبی در آذربایجان شرقی هم به دلیل خشکسالی‌های مداوم سالهاست به صدا درآمده و توجه به استفاده بهینه از مایه حیات را دو چندان کرده است.

هر چند سخن گفتن از کمبود آب در آذربایجان شرقی تا همین یک دهه قبل به دلیل بارش برفهای سنگین و بارانهای سیل آسا، محلی از اعراب نداشت، اما این استان نیز اکنون به جمع مناطق مواجه با تنش آبی در کشور پیوسته است.

 وضعیت قرمز «آبی» برای تبریزی‌ها

مدیرعامل شرکت‌ آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی، مصرف سرانه آب در استان برای هر نفر در شبانه روز را 190 لیتر دانست و گفت: میانگین استاندارد مصرف سرانه 150 لیتر بوده و آذربایجانی‌ها 35 لیتر در شبانه روز بیشتر مصرف می‌کنند.

علیرضا ایمانلو افزود: قیمت تمام شده هر متر مکعب آب در این استان 10هزار ریال، ولی قیمت فروش آن به طور متوسط سه هزار و 500 ریال است که مبلغ مابه التفاوت و رقم کسری از تسهیلات و نوسازی اصلاح تأمین می‌شود.

وی تصریح کرد: در چند دهه اخیر افزایش روبه رشد جمعیت و به تبع آن گسترش شهرنشینی، رشد و توسعه در بخشهای کشاورزی و صنعتی منجر به افزایش تقاضا برای مصرف در تمام زمینه‌ها شده است، در این میان آب به عنوان مهمترین ماده در توسعه پایدار کشور نقش مهمی را ایفا می‌کند.

وی با اشاره به نحوه استحصال و سختی‌های فراروی در تأمین و توزیع آب برای شهروندان گفت: هم اینک آب مورد نیاز کلانشهر تبریز و تعدادی از شهرهای واقع در مسیر به صورت فرا استانی و با صرف هزینه و انرژی زیاد تأمین می‌شود، علاوه براین آب شهر تبریز از چاه‌های دامنه‌های کوه سهند و همچنین از سد نهند تأمین می‌شود، از این رو لازم است مشترکان و همشهریان عزیز نهایت دقت و صرفه جویی را در استفاده صحیح از آب مدنظر داشته باشند.

  مصرف روزانه 260 میلیون بطری آب

ایمانلو با بیان اینکه متوسط نیاز فعلی آب شرب کلانشهر تبریز چهار هزار و 300 لیتر در ثانیه است (140میلیون مترمکعب در سال)، اظهار داشت: نیاز آبی پس از دو سال در تبریز به چهار هزار و 800 لیتر در ثانیه (152 میلیون مترمکعب در سال) می‌رسد.

وی ادامه داد: نیاز آبی شهر تبریز پس از پنج سال، پنج هزار و 300 لیتر در ثانیه (160میلیون مترمکعب در سال) و در سال 1415 یعنی در 20 سال آینده نیاز آب 6 هزار و 800 لیتر در ثانیه (215میلیون مترمکعب)، به عبارتی نزدیک دو برابر تولید فعلی خواهد بود.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی گفت: مردم کلانشهر تبریز در روزهای گرم تابستان روزانه بیش از 400 هزار مترمکعب (به اندازه 260 میلیون بطری آب 1.5 لیتری) آب مصرف می‌‌کنند.

ایمانلو اظهار داشت: با توجه به برداشت آب از تمام ظرفیتهای موجود از جمله 85 حلقه چاه، 11 رشته قنات، سد نهند و طرح آبرسانی زرینه‌رود که به صورت فرا استانی و از 187 کیلومتری تبریز تأمین می‌شود، کلانشهر تبریز در مصرف آب شرب با موازنه منفی تولید و مصرف مواجه شده که لازم است شهروندان در مصرف آب دقت صرفه‌جویی کنند تا دچار قطعی آب نشوند.

وی تصریح کرد: بر اساس الگوی استاندارد تعیین شده، هر نفر در شبانه روز حداکثر 15 لیتر برای پخت و پز و آشامیدن، 50 لیتر برای استحمام، 20 لیتر برای لباسشویی، 15 لیتر برای ظرفشویی، 30 لیتر برای دستشویی، 10 لیتر برای نظافت‌ خانه و آبیاری باغچه، پنج لیتر برای کولر و تهویه و پنج لیتر اتلاف در توزیع باید مصرف داشته باشد.

 مشکلات اولویت‌دار تبریز

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان‌شرقی تصریح کرد: با توجه به نیاز سالانه کلانشهر تبریز، باید ظرفیتی در حدود 400 لیتر در ثانیه ایجاد کرد و با توجه به زمانبر بودن طرح آبرسانی از رودخانه ارس، به طور یقین اگر تمهیدات برای سالانه حداقل 10 حلقه چاه به عمل نیاید، در فصول گرم سال قطعی آب جدی در تبریز اتفاق می‌افتد.

وی افزود: با توجه به تکمیل ظرفیت تصفیه خانه فاضلاب موجود و ضرورت احداث مدول دوم، این موضوع یک مشکل و تهدید بسیار جدی است.

 مردم کمبود آب را باور نکرده‌اند

معاون عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی گفت: بر اساس ابلاغیه‌ای که به شهرداری‌‌ها داده‌ایم، استفاده از آب شهری در فضای سبز ممنوع است و باید از گونه‌های کم‌مصرف گیاهی و نیز آبیاری قطره‌ای استفاده شود.

محمدصادق پورمهدی یادآور شد: کاشت چمن با وجود اعتراض برخی شهروندان متوقف شده و با توجه به آب زیاد مورد نیاز چمن و آسیب به آسفالت و بتنها، این اقدام متوقف می‌شود.

معاون عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی هدر رفت 17 درصدی آب شهری را تأسف‌آور دانست و گفت: اصلاح شبکه‌های آبرسانی و ساماندهی لوله‌های آبرسانی حتی با استفاده از توان بخش خصوصی باید جدی گرفته شود و این سرمایه‌گذاری‌ها با توجه به مشکلات متعدد برای تأمین آب توجیه‌پذیر است.

وی افزود: انتقال آب رودخانه ارس نیز باید مورد توجه باشد و در مورد آب شرب روستاها و انتقال آب مسایل قومی باید حل و فصل شود.

 هدررفت آب ارزان در روستاها

پورمهدی با بیان اینکه آب شرب در روستاها ارزان است، گفت: به سبب ارزان بودن آب روستایی، هدررفت آب در این نقاط زیاد است و فرمانداران و دهیاران باید در این زمینه مسایل مدیریتی را مورد توجه قرار دهند.

وی افزود: مردم کمبود منابع آبی را باور نکرده‌اند و در حال حاضر حفر چاه‌های متعدد آب در حاشیه شهرها مشاهده می‌شود و در روستاهای اطراف تبریز نیز مشکلاتی را در زمینه آب، برق و گاز و استفاده‌ها و ساخت‌و‌سازهای غیرمجاز شاهد هستیم.

 لزوم استفاده از توان بخش خصوصی

معاون عمرانی استاندار آذربایجان شرقی گفت: از تمامی نهادهای مردمی و رسانه‌ها انتظار داریم تا در بحث صرفه جویی در مصرف آب از هیچ تلاشی دریغ نورزند و نسبت به فرهنگ سازی برای استفاده از آب در استان در بخش کشاورزی و شرب قدم بردارند.

وی ادامه داد: مسأله آب یک بحث اجتماعی است، در حالی که اگر نتوانیم به خوبی از آن استفاده کنیم، دچار کمبود آب شده و این بحث به یک مشکل امنیتی تبدیل خواهد شد که سبب بالا رفتن مشکلات می شود.

پورمهدی در ادامه با بیان اینکه باید از توان بخش خصوصی نیز برای حل مشکلات حوزه آب بهره ببریم، گفت: تمامی مسؤولان باید آماده هر گونه همکاری لازم با سرمایه‌گذاران بخش خصوصی بویژه برای مرمت تجهیزات فرسوده بخش آب و فاضلاب باشند و در این زمینه می توان تأسیسات آبی را به بخش خصوصی واگذار کرد.

 چاه‌های آذربایجان شرقی به کنتور هوشمند مجهز  می شوند

مدیر عامل آب منطقه ای آذربایجان شرقی نیز در خصوص تعداد چاه‌های غیرمجاز استان گفت: هم اکنون ۱۵هزار چاه غیرمجاز در استان وجود دارد که این چاه ها سبب خسران بزرگی در بخش کشاورزی و منابع آبی شده است.

غلامرضا هاشمی ادامه داد: در مقابل این تعداد ۲۵هزار حلقه چاه مجاز نیز در استان داریم که هزار و ۱۰۰ مورد آن به کنتورهای هوشمند مجهز شده اند.

وی با اشاره به مشارکت بخش خصوصی برای تأمین این کنتورها گفت: تا پایان سال جاری شاهد نصب چهار هزار کنتور هوشمند توسط بخش خصوصی خواهیم بود.

وی با بیان اینکه علاوه بر چاه‌های غیرمجاز، تجاوز به حریم رودخانه ها از طریق آسیبهای بزرگ به بدنه دریاچه ارومیه به شمار می رود، گفت: تجاوز به حریم این رودخانه ها سبب می شود تا آب رودخانه ها به دریاچه ارومیه نرسد.

به هر حال امیدواریم با همدلی و همزبانی مسؤولان و شهروندان تبریزی در قرن بیست و یکم که به قرن بحران آب مشهور است،  بیش از هر زمان دیگر به صرفه جویی و صیانت از آب به عنوان یک منبع ارزشمند توجه داشته باشیم.