قناعت عاملی است که در زندگانی افراد می تواند سرچشمه بسیاری از آرامش های روحی و روانی باشد. یکی از صفاتی که در مقابل فضیلت قناعت قرار دارد و در نتیجه عدم تزکیه نفس در وجود انسان پدیدار می شود، طمع است. صاحب این صفت به سبب علاقه بیش از حدی که به مال دنیا دارد، به آنچه خود دارد اکتفا نمی کند. از جمله آثار این صفت ناپسند آن است که یقین و اعتماد انسان را به خدا کاهش می دهد.

 فرد طمعکار عزت نفس و شخصیت واقعی خود را نادیده گرفته، به تملق گویی می پردازد و در نتیجه از منزلت انسانی فاصله می گیرد و از درگاه خداوند دور می شود. امیرالمونینی علی(ع) فرموده است: «هر کس قناعت کند طمع او کم می شود و انسان قانع از آفات و ضررهای طمع در امان می ماند».

در مقابل واژه قناعت، دو واژه حرص و طمع است. میان دو رذیله اخیر تفاوت هایی نیز وجود دارد. روایات فراوانی با صراحت می فرمایند که حرص و طمع، نشانه ذلت و خواری انسان است. فرد حریص فزون طلب است، ولی فرد طمعکار ضمن این که فزون طلبی دارد، چشم به اموال و داشته های دیگران هم دوخته است این امر بیشتر انسان را ذلیل می سازد.

طمع توقع داشتن در اموال مردم است. به عبارت دیگر، کسی که به آن چه دارد قانع و راضی نباشد، همیشه خود را در نقصان و کمبود و محرومیت پنداشته و به مال، مقام و داشته های دیگران چشم می دوزد و پیوسته در صدد بهره برداری از آنها می باشد.

متون مقدس رابطه عکس دو مفهوم قناعت و طمع را به این شکل بیان می نماید، هر چه طمع بیشتر شود، قناعت کمتر خواهد بود. انتظارات بشر همواره از مقایسه شرایط و اوضاع خود با دیگران پدید می آید. بنابر طبع زیاده خواهانه، او همواره میل به مقایسه خود با مهتران دارد. تفکر اسلامی با علم به این ويژگی طبیعی به وی ارائه طریق می نماید. امام صادق(ع) می فرمایند: از نظر امکانات، به کسی بنگر که فروتر از تو است، چرا که این امر تو را به روزی مقدر از جانب خداوند قانع تر می سازد. همچنین توصیه اخلاقی اسلامی به همنشینی با فقرا در همین راستاست، حضرت علی(ع) می فرمایند: «با فقرا هم نشینی کن تا شکرت فزونی یابد».

علاوه براین درجایی دیگر امیر المومنین(ع) برای درمان حرص و دعوت به قناعت فرموده اند: «ای انسان ها، اگر از دنیا به اندازه کفایت بخواهید کمترین اندازه شما را کفایت خواهد کرد و اگر بیش از آن بخواهید، همه آن چه در دنیا است نیز شما را کفایت نخواهد کرد».

منابع:

1-آمدی ، عبدالواحد، غرور الحکم و دررالکم ، قم ريال دارالکتاب الاسلامی، بی تا.

2-کلینی، محمدبن، یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365.

3-مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفا، 1404ق.

4-نراقی، محمد مهدی، جامع السادات، ج1، بیروت، موسسه اعلمی، 1408.