سریال تلویزیونی « ولایت عشق» ، سالهاي آخر امامت امام رضا(ع) را به تصویر می‌کشد.

 این سریال که یکی از بهترین مجموعه‌های تلویزیونی تاریخی - دینی ایران است، نيمه دوم دهه 70 به کارگردانی مهدی فخیم زاده در مرکز سيما فيلم تهیه شده است. اين مجموعه که نقطه عطف آن زندگی امام رضا(ع) است، پیرامون سالهای ۱۹۳ هجری تا سالهای ۲۰۳ هجری است که از زمان مرگ هارون‌الرشید تا شهادت امام رضا(ع) را به تصویر می‌کشد.

پس از مرگ هارون الرشيد در توس، جنگ بین دو پسرش امين و مامون شروع مي‌شود. فضل بن سهل سر امين را براي مأمون مي‌آورد و مأمون بر تخت مي‌نشيند.  پس از آن ولايتعهدي امام رضا(ع) پيش مي‌آيد و حركت ايشان از مدينه به مرو تصویر می‌‌شود.

 

زنجانپور به روایت آمار

دیدار: علي اكبر زنجانپور در دوم بهمن 1323 در تهران متولد شد. از سال 1345 همزمان با ورود به دانشگاه در رشته تئاتر كار بازيگري را شروع كرد. بازي در تئاتر را با نمايش «چوب زير بغل» با نويسندگی و كارگردانی بهمن فرسي، شروع كرد.

 اولين فيلم سينمايي اش «بي تا» به كارگرداني هژير داريوش بود که ساخت آن در سال1349 شروع و در سال 1351 اکران شد. او از سال 1365 تدريس در دانشگاه را شروع كرد و در سال هاي 1368 و 1369 عضو كميته ملي تئاتر در سازمان يونسكو بود.

او علاوه بر بازيگري در تئاتر و تلويزيون در عرصه سينما نيز حضور داشته است. اکبر زنجانپور در دوبله نیز کار کرده‌ و معروفترین دوبله‌اش، حرف زدن به جای امجد خان در نقش «جبارسینگ» در فیلم شعله است.

 زنجان‌پور که این شبها با سریال «تنهایی لیلا» محمد حسین لطیفی و بازی درخشان و محکمش دراین مجموعه تلویزیونی، بینندگان فراوانی دارد، کارنامه پر و پیمانی در زمینه بازیگری درمدیوم‌های مختلف دارد که مجموعه‌های تلویزیونی آتش بدون دود و طلاق، سریالهای پیش از انقلاب و عطر گل یاس، آوای فاخته، گارد ساحلی، کارآگاهان و رازهای یک خانه، سریالهای پس از انقلاب این بازیگر هستند که بیست فیلم سینمایی را هم در این کارنامه دارد و فیلمهایی مانند شطرنج باد(محمدرضا اصلانی)، ریشه درخون(سیروس الوند)،تشکیلات(منوچهر مصیری)، این گروه محکومین(هادی صابر)، گزارش یک قتل(محمدعلی نجفی) و طالع سعد(مهستی بدیعی)  جزو این فیلمها هستند.

 

  آقای زنجانپور! نقشهای به یاد ماندنی زیادی بازی کرده‌اید، اما عام و خاص، توجه ویژه‌ای به نقش شما در سریال «ولایت عشق» دارند و بازی شما در این مجموعه تلویزیونی، یکی از نقاط عطف بازیگری شماست. به «فضل بن سهل» این سریال با مطالعه رسیدید یا از پیش این شخصیت را می‌شناختید؟

- من با تاریخ اندکی آشنا هستم و کمی تاریخ را می‌دانم. به بیان دیگر، در حد بضاعت با تاریخ آشنا هستم و به نسبت افراد دیگر، وسواس بیشتری در رابطه با تاریخ و وقایع تاریخی دارم. «فضل ابن سهل» را به عنوان یک شخصیت تاریخی از پیش و به مدد همان بضاعتی که اشاره کردم، می‌شناختم و می‌دانستم چه کسی بوده و چه جایگاهی در تاریخ داشته و در طول زندگی خود چه کارهایی انجام داده است. به هر حال شناختی متناسب با بضاعت خود  با این شخصیت داشتم.

  سناریوی سریال هم به این شناخت کمک کرد؟به عبارت دیگر سناریوی «ولایت عشق»، مکمل مطالعاتتان بود؟

- صددرصد. به‌هرحال پس از اینکه این نقش به من پیشنهاد شد، سناریو را خواندم.در اینجا ذکر یک نکته ضروری است و آن هم به بحث سناریو در چنین آثاری مربوط می‌شود. در سناریو قرار نیست همه چیز به عینه و سطر به سطر مانند تاریخ بیان شود، زیرا قرار نیست مستند ساخته شود و در عین اینکه باید به روایتهای تاریخی مد نظر بپردازد، باید به درام هم توجه کند و جذابیتهای دراماتیک را نیز مد نظر داشته باشد.

به همین دلیل، این سناریو، سناریوی سریال «ولایت عشق»، خودِ تاریخ نبود، اما ضمن اینکه تاریخ بود، جنبه دراماتیک خود را نیز داشت و از این جنبه بسیار قوی بود. همین مسایل سبب شد من جذب این نقش شوم. من پیش از خواندن سناریو، «ولایت عشق» نسبت به شخصیت  فضل ابن سهل، شناخت عام داشتم و پس از خواندن سناریو، نسبت به این نقش شناخت خاصی پیدا کردم.

 

  هدایت کارگردان مجموعه در رسیدن به این نقش برایتان چه جایگاهی داشت؟

- تاثیر بسیار خوبی در من برای پیدا کردن نقش داشت. من برای رسیدن به نقش فضل، تحقیق کردم و با افراد گوناگونی حرف زدم. صحبتهای من با افراد مختلف از جمله صحبت با آقای فخیم‌زاده کارگردان سریال «ولایت عشق» که نویسندگی کار را هم بر عهده داشت، موجب شد درباره سیاق نقش، به نتیجه رسیدیم و انتخاب نوع گویش، حرکت و... را پیدا کردیم. به هر حال منابع خوبی از سوی کارگردان مطرح شد که همه آنها در شناخت بیشتر من از شخصیت سهل مؤثر بود.

 

  وجوه و ویژگی‌های دراماتیک نقش را هم می‌توان از لا‌به لای تاریخ بیرون کشید؟

- ببینید تاریخ، جزییات این چنینی را رصد و ثبت نکرده و وظیفه این چنینی هم ندارد. اینکه فلان شخصیت چطور راه می‌رود، چه می‌خورد و چگونه حرف می‌زند. این ویژگی‌ها را در تاریخ پیدا نکردیم، زیرا آدمها راه می‌روند، نفس می‌کشند، حرف می‌زنند و... قرار هم نیست تک‌تک این چیزها، فصول مفصلی را از تاریخ به خود اختصاص دهد.

اینها کارهایی است که همه می‌کنند و نقش فضل ابن سهل هم مجزا از این چیزها نبود. آنچه در این میانه اهمیت داشت، عملکرد تاریخی این نقش بود که نیاز به شناخت آن داشت. زیرا فضل بن سهل ذوالریاستین، شخصی سیاستمدار بود و قواعد خاص خود را داشت و طبیعتا رفتار یک سیاستمدار با افرادی که روی اسب شمشیر می‌زدند، متفاوت است. به هر ترتیب پس از طی این مراحل به نتیجه رسیدیم و این نقش را بازی کردم.

 

  شما در این مجموعه تلویزیونی ایفاگر نقشی هستید که مثبت نیست، اما دست و پنجه نرم کردن با این نقش را برای اینکه اصطلاحا نقش در بیاید، دوست داشته‌اید. در این باره برای ما بیشتر می‌گویید؟

- یک‌بار دیگر و جای دیگری هم این پرسش مطرح شد و پاسخ دادم. به باور من برای هر بازیگری ایفای نقشهای مختلف ضروری است. ضمن اینکه اگر بتوانی از پس نقشهای منفی بربیایی، هنر کرده‌ای وگرنه ایفای نقشهای مثبت انر‍ژی چندانی نمی‌خواهد. وقتی اکبر زنجانپور به عنوان سهل در سریال «ولایت عشق» ایفای نقش می‌کند باید نمایشگر تاریخ آن دوره باشد.

نمایشگر شخصیت فردی که با سیاست در برابر امام رضا(ع) ایستادگی می‌کرد و تا آنجا پیش رفت که نقشه شهادت امام هشتم(ع) را بر مأمون که خلیفه وقت بود تحمیل کرد. بنابراین ایفای چنین نقشی با همه فراز و فرودهایش بسیار دشوار است و من نگران بودم که در این نقش درگیر کلیشه‌ها شوم. البته شخصیت فضل را به دلیل سیاستهایش بسیار دوست داشتم و همان‌طور که گفتید برایم مهم و جذاب بود که بتوانم این نقش را آن‌گونه که بایسته است ایفا کنم و به گمانم موفق هم بودم.

 

  حس‌تان از ابتدا نسبت به بازی در سریالی با محوریت و موضوعیت امام رضا(ع) ساخته می‌شد، خوب بود؟ سریال «ولایت عشق» برای شما از آن دست کارها بود که پس از ساخته شدن، وقتی آن را دیدید، حس کند چه کار خوبی از آب در آمده است؟

- بله! بله! بله! صد در صد همین‌طور است. من این کار را اول با ذوق شروع کردم، اما این کار تمام که شد و به نتیجه رسید، شور و شوق و استقبال مردم را که دیدم از حضور در آن بیشتر شادمان شدم. چون دیدم این کار در مدت پخش، رضایت مردم را به خود جلب کرده است و نقش من هم با مردم ارتباط خوبی برقرار کرده بود. همه این چیزها سبب می‌شد که خستگی من رفع بشود و از حضور در این نقش، بیش از پیش خوشحال باشم.

 

  برای بازی در مجموعه‌هایی که بخشی از تاریخ اسلام و تشیع را روایت می‌کنند، چه چیزی در بازیگر باید باشد که انتخاب شود؟

- حضور در مجموعه‌های این چنینی، افزون بر اعتقاد، بازیگری را هم می‌طلبد. اصلا جمع همه اینهاست که به انتخاب یک بازیگر منجر می‌شود. من هم از این قاعده مستثنا نبودم.

من گمان می‌کنم هم بازیگر مد نظر کارگردانان این سریالها بودم و هم توفیق داشتم. بازیگری و سعادت دوش به دوش هم در این انتخابهای سریالهایی با مضمون مذهبی نقش داشت.

 اگر من بازیگر نبودم، هر چقدر هم که اعتقاد و ارادت داشتم، کارگردان و تهیه کننده برای این نقش به سراغ من نمی‌آمدند. به هر حال جمع این دو وجود دارد. هم اعتقادم در این انتخابها نقش داشت و هم پیشینه بازیگری‌ای که داشتم، سبب شد برای ایفای این نقشها انتخاب شوم. کاری که باید بکنم و کاری را که باید انجام می‌دادم، انجام دادم.  آنچه مهم بود، این بود که پیشنهاد این نقشها، سفارشی و اتفاقی نبود.

 

  نقشهایی که پیشینه تاریخی دارند، برای رسیدن به آنچه نقش می‌طلبد، چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ مثلاً تفاوت رسیدن شما به نقشی که در ولایت عشق دارید، با نقشی که در تنهاترین سردار بازی می‌کنید؟

- طبیعی است که وقتی نقشها یکی نباشد، این تفاوت کاملاً وجود دارد. حضور در این نقشها با تمام تفاوتهایی که با هم داشتند، هر کدام شکل خاص خود را داشت. من در سریال «تنهاترین سردار» ساخته آقای مهدی فخیم‌زاده نقش معاویه را بازی می‌کردم و در سریال «ولایت عشق» نیز نقش فضل بن سهل را بر عهده داشتم.

 معاویه حاکم مطلقی بود که به کسی پاسخگو نبود و تمام تصمیمات را خودش می‌گرفت. حاکم خودسری که بالاتر از خودش کسی را نمی‌دید. از آن سو با فضل بن سهل مواجهیم. فضل هم شخصیت سیاستمداری داشت و بنوعی استاد مأمون بود و سالها با وی زندگی کرده بود.

 او پس از به خلافت رسیدن مأمون، در دربار او به مقام وزارت و ریاست سپاه رسید و به همین دلیل به او ذوالریاستین لقب داده بودند. فضل و پدرش در زمینه نجوم و بلاغت تبحر داشتند و فضل، گاهی هم شعر می‌سرود و از این ظرفیت‌ها در راستای پیشبرد اهداف مأمون بهره می‌برد.

 به طور کلی سهل شخصیتی حسابگر و سیاس داشت و حتی نوع نگاه و لحن صدایش براساس حساب و کتاب بود و این سبب می‌شد که ایفای چنین نقشی با همه فراز و فرودهایش بسیار سخت باشد. به هر ترتیب این دو نقش، نقشهای مجزا با ویژگی‌های خاص خود بودند و من تلاش کردم تا این دو نقش را بخوبی بازی کنم.

 

  از سعادت حضور در چنین سریال‌هایی بگویید؟

- این از خوش شانسی من بود که در سریالهای مذهبی بازی کردم. من در سه سریال مذهبی بازی کرده‌ام و افزون بر سریالهای «تنهاترین سردار» و «ولایت عشق» در سریال مختارنامه هم نقش سعید بن مسعود ثقفی فرماندار مداین و عموی مختار را بازی می‌کردم.

 این نقش هم نقشی پاکدلانه بود. سعید بن مسعود ثقفی که من عهده‌دار نقشش بودم، یکی از مریدان امام حسن مجتبی(ع) بود. سبب افتخار من است که من در این سریالها بازی کرده‌ام و از این بابت به خودم می‌بالم.

  اگر دوباره در هرکدام از این سریالها بازی کنید، با توجه به گذشت زمان و تغییر اندازه‌های بازیگریتان  گمان می‌کنید همان نقشها را چگونه اجرا کنید؟

- آدم نمی‌تواند خیلی راحت درباره این مسأله اظهار نظر کند. این پرسش، پرسشی کلی است. به هر حال اگر قرار باشد دوباره من نقش فضل بن سهل را پس از گذشت سالیان سال در سریال «ولایت عشق»  بازی کنم، به دلیل اینکه تعداد تصاویری که از این شخصیت به دلیل مطالعه، زندگی و عمیق شدن در شخصیت فضل بن سهل طی این سالها در ذهن، جمع آوری کرده‌ام، بیشتر از گذشته است و ممکن است تصاویر تازه‌ و جدیدی در بازی‌ام ارائه دهم. اینکه خودم مشخص کنم که حالا پس از گذشت این همه سال، بازی‌ام چه تفاوت یا تفاوتهایی با گذشته دارد، به نوعی امکان‌پذیر نیست.

 

  تفاوت بازی‌ها هم در این تصاویر ذهنی است؟

- دقیقا! چون درست است که بخشی از این تصاویر از طریق متن خودآگاه است، ولی تصاویر تا حدودی ناخودآگاه اتفاق می‌افتد. به همین دلیل بازیگرها با هم متفاوت هستند و بازیگری موفق‌تر است که در ذهنش تصاویر بیشتری درباره نقشی که بازی می‌کند، داشته باشد. بازیگرانی که تصاویری در ذهن خود ندارند، تنها دیالوگ می‌گویند و راه می‌روند.

 پسِ پشت بازی این قبیل بازیگران، چیزی وجود ندارد. من سعی کرده‌ام که تصاویر زیادتری داشته باشم تا بازی بهتری به نمایش بگذارم؛ چون تماشاگران هم این عقیده را دارند و پیوسته مرا به خاطر حضورم در کارهایم تشویق کرده‌اند، پس حتماً تصاویری که داشته‌ام، تصاویری بوده است که به کمک من آمده‌اند تا در اجرای نقشهایی که بر عهده داشته‌ام، موفق‌تر عمل کنم.

 

  درباره نقش‌تان در سریال ولایت عشق، نکته ناگفته‌ای مانده که جایی نگفته باشید؟

- من درباره این نقش بسیار صحبت کرده‌ام. من به عنوان هنرپیشه با نقش فضل بن سهل  همراه هستم. این نقش با من راه می‌رود و همواره همراه من است. من بسیار خوشحالم بابت حضور این همراه در کنارم. به این دلیل که نقش من در سریال «ولایت عشق» که درباره زندگی حضرت رضا(ع) است، راه را برای من، راهِ خاصی می‌کند.

 

 آخرین باری که به زیارت مشهد مقدس رفتید، کی بود؟

- آخرین باری که سعادت حضور در مشهد مقدس را داشتم، به پنج سال پیش برمی‌گردد.  حضرت امام رضا(ع)، امامی زنده هستند، ما به ایشان تعلق داریم و ایشان هم برای ما هستند. دلیل علاقه ما به ایشان هم به تعلق خاطر شیعی ما بر می‌گردد و هم به عرق دینی و میهنی‌ای که داریم. حضور ایشان، حال خاصی
 دارد.