که از زوایای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قابل بررسی است و در صورت شناخت جامع و اصولی و معرفی به جامعه، سبب افزایش آگاهی و معرفت مردم نسبت به آن بزرگوار و ترویج و توسعه اندیشه‌های ناب اهل بیت(ع) در جامعه اسلامی می‌شود. اما پژوهشگران و نهادهای پژوهشی ما آن‌گونه که باید حق این امام همام را ادا نکرده و در عرصه پژوهشهای رضوی با کاستی‌ها و چالشهای بسیاری مواجهیم که نیازمند بررسی و بازنگری اصولی است.
در گزارش پیش رو تلاش شده برخی از این موانع و همچنین راهکارهای مناسب توسعه پژوهشهای رضوی در گفت وگو با کارشناسان حوزه معارف اهل بیت(ع) بررسی شود.
ضرورت ترویج معارف رضوی
حجت‌الاسلام والمسلمین سید کاظم ارفع، پژوهشگر و نویسنده فرهنگ و معارف اهل بیت(ع) با بیان اینکه امامان معصوم بهترین وسیله برای تعالی در همه زمینه ها و رسیدن به خدا هستند، به خبرنگار ما می‌گوید: اگر سیره اجتماعی و سیاسی اهل بیت(ع) به شیوه درست و طبق اخبار مستند و قابل قبول به جامعه ارایه شود و مردم با سیره معصومان بویژه حضرت رضا(ع) آشنا شوند، دیگر جایی برای بینشهای سطحی و عوامانه نسبت به آن بزرگواران باقی نمی‌ماند.
وی پژوهشهای رضوی را سبب افزایش معرفت مردم نسبت به امام هشتم و تأسی به آن حضرت در همه ابعاد زندگی می‌داند و می‌افزاید: من خودم بارها در حرم مطهر امام رضا(ع) شاهد بوده‌ام که زائران بر مزار یک عالم ربانی که خود را خاک پای امام می‌دانسته اند، نشسته‌اند و از او حاجت می‌خواهند؛ در حالی‌که اگر مردم از مقام والا و جایگاه امام هشتم(ع) نزد خدا آگاهی داشتند، تنها به ایشان متوسل می‌شدند.
این پژوهشگر با اشاره به ضعف پژوهش در زمینه معارف و اندیشه‌های امام رضا(ع) خاطرنشان می‌کند: به نظر من این کاستی‌ها به ضعف ساختاری پژوهش در کشور برمی‌گردد. مشکل پژوهش در همه کارهای علمی وجود دارد، هرچند این کاستی‌ها در زمینه پژوهشهای رضوی واضح‌تر است.
حجت الاسلام والمسلمین ارفع با بیان اینکه درصورت انجام پژوهشهای درست در زمینه معارف رضوی و انعکاس آنها در جامعه، دشمنان ولایت خلع سلاح می‌شوند، خاطر نشان می‌کند: با این حال پژوهشگرانی که در زمینه زندگی و سیره حضرت رضا(ع) کار جدیدی انجام داده‌اند، برای چاپ کارشان با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند و حتی بسیاری از ناشران حاضر به چاپ اثرشان نیستند؛ چون معتقدند برایشان مقرون به صرفه نیست و خریدار ندارد!
وی رسانه‌های گروهی بویژه صدا و سیما را نیز در این زمینه مقصر می‌داند و تاکید می‌کند: به عنوان مثال صدا و سیما یک کالای بسیار ساده را با دریافت مبالغ هنگفت بارها تبلیغ می‌کند، ولی کمتر پیش می‌آید که یک تألیف ارزشمند دینی را داوطلبانه یا در قبال مبلغ کم به مردم معرفی نماید!
مهمترین چالشهای حوزه پژوهشهای رضوی
دکتر محمدرضا بارانی، عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا و رئیس هیأت مدیره انجمن ایرانی تاریخ اسلام، ضعف پژوهشهای رضوی را در سه عامل آموزشی، پژوهشی و اجرایی می‌داند و به خبرنگار ما می‌گوید: در زمینه آموزشی، مهمترین مشکل، کمبود استاد برای تدریس سیره ائمه معصومین(ع) است. متأسفانه حتی حوزه‌های علمیه با این مشکل مواجهند و استادی نیست که بتواند به صورت کلاسیک و آکادمیک دو واحد سیره امام هشتم(ع) را تدریس کرده و نظرهای تازه‌ای را ارایه دهد؛ این ضعفی است که مراکز علمی و دانشگاهی به آن توجه نکرده‌اند.
وی معضل دیگر را در این زمینه، نگرش غیر علمی مسؤولان فرهنگی به کارهای علمی می‌داند و تأکید می‌کند: برخی از متولیان طرحهای علمی، تحصیلات آکادمیک ندارند و تنها زمانی که نسبت به انجام پژوهشهایی درباره معصومین(ع) اقدام می کنند، درصدد پاسخگویی بر می آیند، بنابراین نگرش جامعی نسبت به زوایای زندگی ائمه(ع) نداشته و فعالیتهایشان سطحی است و جنبه انفعالی دارد؛ زیرا چنین کارهایی نیازمند آینده‌نگری و صرف زمان طولانی است. دکتر بارانی مشکل دوم را نحوه انجام پژوهشها می‌داند و می‌افزاید: هر سال در زمینه تاریخ و سیره امام رضا(ع) کتابها و مقالات بسیاری منتشر می‌شود، ولی روی آنها نظارتی هدفمند که بتواند همه پژوهشهای علمی را در جریانی خاص قرار داده و نیازهای جامعه را برآورده کند، صورت نمی‌گیرد، در نتیجه پیوسته کتابهای تکراری با محورهای موازی تألیف می‌شود که بسیاری از آنها صرفاً گردآوری آثار دیگران است.
وی اضافه می‌کند: مشکل بعدی این است که بیشتر پژوهشهایی که درباره امام رضا(ع) و سایر امامان(ع) انجام می‌شود، فردی است؛ یعنی یک محقق به تنهایی آنها را تألیف کرده، در حالی که شاید آگاهی کافی نسبت به این موضوع نداشته باشد، اما اگر همین کار به صورت گروهی انجام شود، می‌تواند بسیار کاربردی تر باشد.
وی مشکل دیگر در این زمینه را دیربازده بودن پژوهشهای علمی و فرهنگی می‌داند و خاطر نشان می‌کند: از آنجا که پژوهش درباره سیره امام هشتم(ع) نیازمند صرف وقت فراوان است، بسیاری از مراکز تحقیقاتی کارهای صوری را در اولویت قرار می‌دهند و کمتر به پژوهشهای این حوزه توجه می‌کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به ضعف اجرایی نهادهای کشور در زمینه پژوهشهای رضوی اظهار می‌دارد: این مسأله سبب شده مراکزی که به تحقیق در زمینه سیره اهل بیت(ع) می‌پردازند، آن‌گونه که باید حمایت نشوند، بنابراین نتیجه پژوهشهایشان هدفمند نباشد.
دکتر بارانی با بیان اینکه شناسایی سیره و روش والای امام رضا(ع) نیازمند برنامه‌ریزی و ارایه راهکارهای اصولی است، پیشنهاد می‌کند: باید سلسله نشستهایی با حضور کارشناسان برجسته درباره آسیبهای پژوهشهای شیعی بویژه تحقیقات رضوی انجام شود و در این آسیب‌شناسی رویکردی به قبل و پس از پیروزی انقلاب اسلامی داشته باشیم و سیر نزولی و صعودی تحقیقات دینی، بویژه آثار مربوط به امام هشتم(ع) را ارزیابی کنیم تا ضمن آشنایی با چالشها، موانع و نقاط قوت و ضعف تحقیقات این حوزه، چشم اندازی به آینده داشته باشیم و دریابیم که برای 10 یا 20 سال آینده نیازمند چه پژوهشهایی هستیم و چگونه باید جوانان خود را با سیره امام رضا(ع) آشنا کنیم.
وی سپس به جایگاه حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: اگر در حوزه‌های علمیه بویژه حوزه‌های علمیه مشهد و قم یک کمیته علمی مرکزی تشکیل شود و مسؤولیت هماهنگی پژوهشهای حوزه‌های علمیه سراسر کشور را بر عهده بگیرد، دیگر شاهد موازی‌کاری نخواهیم بود و می‌توانیم از این پس تحقیقات نابی درباره سیره همه معصومین(ع) بویژه امام رضا(ع) داشته باشیم.
وی اضافه می‌کند: اگر دانشگاه‌ها رشته‌های جدیدی درباره سیره امام رضا(ع) تأسیس کنند، شاهد نقطه عطفی در زمینه پژوهشهای رضوی خواهیم بود.
آستان قدس سکاندار پژوهشهای رضوی
حجت‌الاسلام و المسلمين علي خراسانی، استاد دانشگاه و مدیر گروه دایره المعارفهای قرآن مرکز فرهنگ و معارف قرآنی با اشاره به اینکه در مورد امام هشتم(ع) کارهای پژوهشی نسبتاً خوبی در بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی انجام شده، به خبرنگار ما می‌گوید: این پژوهشها هر چند خوب، اما در حد نیاز و توقع نیستند و شاید نسبت به برخی از ائمه مانند امام علی(ع) و امام حسین(ع) کارهای کمتری انجام شده باشد.
وی نبود برنامه‌ریزی جامع و اصولی و وجود پژوهشگرانی را که صلاحیت لازم برای کارهای پژوهشی در حوزه معارف رضوی ندارند، از موانع و چالشهای این حوزه می‌داند و تصریح می‌کند: برای انجام تحقیقات در حوزه امام رضا(ع) نیازمند همکاری همه نهادهای اجرایی هستیم و اگر برنامه‌ریزی اصولی نسبت به عرضه پژوهشهای رضوی در قالبهای مختلف، از سوی خود آستان قدس رضوی انجام شود، نهادهای اجرایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، وزارت علوم و... نیز کوتاهی نخواهند کرد.
نظر شما