به گزارش قدس آنلاین،معمولا در سوانح و تصادفات به مشکلات و عارضه های جسمی توجه می شود در حالی که نیازهای درمانی مراقبت های روحی –روانی یکی از اساسی ترین نیازها است که اگر بدان اهتمام لازم صورت نگیرد موجب آسیبهای مختلفی بر فرد و به تبع آن بر جامعه خواهد شد. قدس آنلاین در گفتگو با دکتر حمید سوری دانش‌‌آموخته رشته اپیدمیولوژی از دانشگاه نیوکاسل انگلستان، عضو هیئت علمی دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی و رییس مرکز تحقیقات ارتقای‌ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌های دانشگاه شهید بهشتی به چگونگی مراقبت های روحی –روانی بعد از سانحه پرداخته است .
-بعد از رخ دادن سانحه یا یک تصادف مشکلات جسمی تحت درمان قرار می گیرد اما در ایران کمتر به مراقبه های روانی بازماندگان سوانح اهمیتی داده می شود نظر شما در این باره چیست ؟
-رخ دادن سانحه و تصادف دربردارنده تبعات بسیاری برای افراد جامعه است . در پی وقوع یک تصادف نه تنها مقوله سلامت جسمی افرادمورد توجه قرار می گیرد بلکه یکی از ابعاد مهمی که متاسفانه در ایران مورد غفلت قرار گرفته است اهتمام به مسائل روحی –روانی بازماندگان سوانح است که به طور کلی می تواند تبعات سنگینی برای فرد و جامعه داشته باشد .
مسلما بعد از هر سانحه ای نیروهای امدادی به طور سنتی و معمول به بررسی مشکلات و ابعاد جسمی سانحه دیدگان می پردازند حال این سانحه می تواند اعم از یک تصادف ترافیکی ساده باشد یا مصیبت های عمومی همچون سیل زلزله و ...بنابراین توجه به تاثیرات روحی روانی بعد از سوانح بسیار مهم است از آن جهت که مسائل جسمی به زودی قابل درمان است اما مسائل روانی ممکن است تا مدتها فرد را آزار دهد و حتی به نسل های بعد نیز تعمیم بیابد از این رو باید به برخی از افراد سانحه دیده که بیشتر در معرض آسیبهای اجتماعی و روحی روانی هستند توجه نمود که در این بین کودکان ،سالمندان و زنان در دسته اولویت ها قرار می گیرند.
حضور در یک سانحه و مشاهده صحنه های سخت در کودکان ،سالمندان و زنان به خصوص زنان باردار واکنش های روانی بیشتری را در پی دارد از آن جهت که گروه های یاد شده واکنش هایی از جنس تنش، وحشت و ناباوری و شوکه شدن از خود نشان می دهند حتی برخی اوقات این واکنش می تواند باعث ایجاد درماندگی در فرد شود و توام با گریه ،بی قراری و احساس درماندگی شود .
معمولا گروه های یاد شده اگر بعد از سانحه مورد مراقبه های روانی قرار نگیرند در گوشه ای خلوت کرده و احساس گناه می کنند. معمولا یکی از اختلالات روانی که بعد از یک سانحه پیش می آید گیجی و بهت است از آن جهت که فرد هنوز به موقعیت ثابتی برای در ک درست موقعیت نرسیده است تا بتواند واکنش مناسبی از خود بروز دهد از این رو ممکن است به نوعی در این وضعیت از اطراف و پیرامون خود کناره گیری کنند .کودکی که در یک تصادف شاهد از دست دادن عزیزان و والدین خود بوده است شوک بزرگی متحمل شده که نیازی اساسی به مراقبت های روانی دارد طبیعتا داغ دیدگی در یک کودک متفاوت از داغ دیدیگر در یک بزرگسال است .همچنین سالمندانی که در یک سانحه عزیزان خود را از دست می دهند به عوارضی مبتلا می شوند که ممکن است در طولانی مدت کارآیی آنها را تحت الشعاع قرار دهد از آن جهت که سالمند می داند که دیگر فرصتی برای جبران مشکلات مالی یا فرزند آوری و تشکیل خانواده و ...ندارد از این رو این دسته از افراد بعد از سانحه به مراقبه های بیششتر روانی نیازمند هستند .
-بارزترین علائم روانی افراد بازمانده از سوانح چیست؟
مشکلات روانی – اجتماعی که در این دسته از افراد مشاهده می شود همیشه به علت شرایط جسمی خاص نیست بلکه می تواند تحت تاثیر وجهه های روانی -اجتماعی باشد و عوارضی از قبیل سردرد ، خستگی، تنش، کاهش اشتها، شکم دردو تهوع را به دنبال داشته باشد .البته برخی از انها کاملا قابل تشخیص هستند مثل اضطراب یا اختلالات اخلاقی و جسمانی که ممکن است فرد اضطراب خود را با گریه کردن نشان دهد یا اعتماد به نفس خود را از دست داده باشد و یا دردهای بدنی چون تپش قلب را تجربه کند .
بیشتر افرادی که حادثه دیده اند افراد ناراحتی می شوند که اغلب گوشه گیر شده علاقه ای به انجام فعالیت های اجتماعی از خود نشان نمی دهند .افرادی که اگر به آنها نزدیک شوید زودعصبانی می شوند و یا به سادگی به دیگران اکراه دارند و به شدت نگران هستند .بنابراین در برخورد با این دسته از افراد جامعه باید برخی اقدامات در نظر گرفته شود و از برخی کارها پرهیز شود.
-بایدهای کمک های روحی –روانی به بازماندگان سوانح انجام چه برخوردها و فعالیت هایی است؟
یکی از بهترین کمک ها به افراد آسیب دیده روحی در سانحه ها شریک بودن در غم آنها و احساس غمخواری کردن است که هرگز نباید این مسئله با دلسوزی و ترحم اشتباه گرفته شود .یقینا تلاش برای اینکه بخواهیم تصویری متفاوت از آنچه رخ داده را به فرد القا کنیم و شرایط را به نوع دیگری برایش بازسازی نماییم کار بیهوده ای انجام داده ایم بهترین راهکار برای کنار آمدن و وارد کردن فرد در حقیقت موضوع قانع کردن فرد برای پذیرفتن اتفاق رخ داده است . هنگامی که فرد آسیب دیده به لحاظ روحی –روانی پس از سانحه گریه می کند یا با طرف مقابل درد دل می کند طرف مقابل در سکوت به حرف او گوش داده و واکنش خاصی از خود نشان ندهد. معمولا این واکنش ها بستگی به شخصیت افراد و تجربه پیشین آنها در زندگی دارد. اینکه آیا فرد درگذشته از مشکلات روانشناختی رنج می برده یا خیر ؟ اهمیت چیزی که در سانحه از دست داده و شاهد ان بوده چقدر زیاد است بنابراین با توجه به محورهای مختلف رخ داده باید به این تفاوت ها اهمیت داد .
طبیعی است که بازماندگان سوانح درصورت فوت عزیزان درجه یک خود واکنش های سخت تری نشان می دهند .این واکنش ها به طور طبیعی باید بعد از چهار تا شش هفته کمرنگ تر شود.برخی از افراد که از نظر روحی تلاطم بیشتری دارند در مدت یاد شده آرام نشده بلکه حتی ممکن است افسردگی آنها نیز شدت بیابد. معمولا اختلالاتی چون تجربه مجدد سانحه یعنی اینکه فرد در مدت کوتاهی عزیزانی را از دست بدهد مسلما روحیه و توان روحی فرد را بیشتر در معرض آسیب قرار می دهد و منجر به اضافه شدن مشکلات دیگری می شود . غم خوار بودن ،گوش دادن فعال ،و عدم ترحم به بازماندگان سوانح نوعی امداد روانی به شمار می رود که در مراقبه های بعد از سانحه باید به شدت بدان توجه شود
-چه مسائلی را در ارتباط با بازماندگان سوانح نباید انجام داد؟
.از جمله مسائلی که بعد از سانحه باید مراقب آن باشیم و آنها را به منصه ظهور نرسانیم عبارت است از اینکه به هیچ وجه حتی کمک خود را به بازمانده سانحه تحمیل نکنیم.اگر فرد تمایلی به همدردی و غمخواری ندارد ما نیز بدان اصراری نکنیم .همچنین هنگام صحبت کردن و درد دل نمودن هرگز صحبت آنها را قطع نکنیم. احساس تاسف نکرده و فرد باقیمانده از سانحه را هرگز مقصر خطاب نکنیم مسلما مقصر شناختن بازمانده غیر از اینکه باعث تشدید حالات روانی در افراد شود سود دیگری نخواهد داشت یکی از مهمترین کارها عدم توجه به شایعات است .
متاسفانه در مسئله فاجعه منا شاهد انتشار شایعاتی در جامعه بودیم که این مسائل در شبکه های اجتماعی و رسانه ها منجر به فشارهای روحی و روانی متعددی بر خانواده های بازماندگان شد . بنابراین در مصیبت های عمومی باید از توجه به شایعات پرهیز نمود . گوش دادن فعالانه هم یکی از پیشنهادات کارساز است بدین معنی که حتما لازم نیست به فرد پاسخی داده شود بلکه کافی است که با حرکات صورت به او پاسخ دهیم و اینکه نشان دهیم که متوجه حرف وی هستیم و تا جایی که امکان دارد سعی کنیم حرف فرد را قطع نکنیم و یا اینکه با او بگو مگو نکنیم .بهتر است با یک ارتباط چشمی به فرد القا نماییم که به حرف او گوش می دهیم . همچنین بیش از اینکه دنبال سخن گفتن باشیم بهتر است شنونده حرفهای فرد آسیب دیده روحی باشیم .سعی کنیم او را به بیشتر حرف زدن ترغیب کنیم و بیشتر به محتویات توجه کنیم و زمانی که تجربیات را گوش می دهیم بیشتر به احساسات و عواطف خود اشاره کنیم و محتوای بحث را خلاصه کنیم که فرد بداند متوجه مشکلات او هستیم با بیان تجربیات دیگران با او همدردی نموده و به فرد اطمینان بدهیم که به او کمک می کنیم.
-زنان و سالمندان به عنوان اقشار آسیب پذیر بیش از دیگران در معرض ابتلا به بیماریهای روحی –روانی هستند لطفا درخصوص راهکارهای کمک دهنده به این دسته نیز توضیحاتی ارائه فرمایید؟
مسلما افرادی که از سانحه ای جان سالم به در برده اند اما عزیزان خود را از دست داده اند دچار استرس و فشار روانی شده و ممکن است رفتار پرخاشگرانه داشته باشند طبیعی است که نیاز به محبت بیشتری دارند و باید به انها اطمینان داده شود که به آنها توهین یا رفتار آمرانه ای صورت نمی گیرد .مثلا یکی از واکنش های کودکان گریه کردن و بیقراری است .ممکن است بیش از حد به بزرگترها چسبیده و از کابوسهای ترنسناک ، شب اداری، کج خلقی و نحسی رنج ببرند ...تمامی موارد ذکر شده واکنش هایی است که باید بدان توجه جدی شده و از آن بی توجه عبور نشود.در مورد سالمندان نیز ممکن است واکنش ها به صورت خشم و احساس گناه باشد .این احساس گناه ممکن است در اشکال مختلف ایجاد شود و یا حتی در برخی از جوامع به افزایش خودکشی بینجامد .
بنابراین طبیعی است که این افراد از لحاظ جسمانی توانایی کمتری دارند و بهتر است که از منابع دیگری برای کمک به آنها استفاده کرد معمولا در ارتباط با سالمندان باید به ارتباطهایی توجه نمود که آنها را از نظر روحی و جسمی تحت مراقبه های لازم قرار دهد . تلاش برای حفظ هویت سالمندان بازمانده از سانحه و قرار دادن آنها در جریان اتفاقات و استفاده کردن از تجربیات و پیشنهادات آنها می تواند راهکارهای خوبی برای آرامش بخشی روحی روانی به سالمندان باشد .در مورد مراقبت های روانی اجتماعی از زنان اسیب دیده سوانح لازم به ذکر است چون زنان آسیب پذیر تر هستند مشکلات انها به لحاظ روانی - اجتماعی ازمردان شدید تر خواهد بود بنابراین ممکن است نیازمند حمایت مضاعف تری باشند . برای کمک به زنان در این شرایط لازم است تا آنها را به شرکت در فعالیت های اجتماعی تشویق نماییم و از آنها بخواهیم با توجه به تناسب شرایط و توانایی هایشان حتی در قالب گروه های خودیار برای کمک به خود و دیگر زنان آسیب دیده راه حلی پیدا کنند.
امداد گران از جمله افرادی هستند که د راولین لحظات پس از سانحه در کنار بازماندگان قرار می گیرند نحوه برخورد امدادگران با آنها باید به چه صورت باشد و خود امدادگران در معرض چه آسیبهایی قرار دارند؟
امدادگران در زمره افرادی قرار می گیرند که بعد از رخداد هر سانحه ای نیازمند کمک های روحی –روانی هستند . ممکن است زلزله یا یک تصادف رانندگی بزرگ رخ داده باشد. طبیعتا افرادی که به عنوان امدادگر ، پلیس نیروهای اورژانس، فوریت های پزشکی هلا ل احمردر صحنه حاضر می شوند باید به این مسئله آگاه باشند که فردی که بدو کمک می کنند درمعرض تجربیات بدی قرار گرفته است ممکن است با جابه جایی اجساد عزیزان و مصدومان مجروح گریه و ناله کند حتی واکنش های غیر طبیعی از خود نشان دهد یقینا ممکن است این حالات بر فرد امداد گر نیز تاثیر بگذارد در این شرایط امداد گر باید مراقب وضعیت روحی و رانی خود نیز باشد ونباید بیش از حد از سلامتی خویش غفلت نموده و در تنگناهای اخلاقی قرار بگیرد .
در شرایطی همچون زلزله ممکن است امدادگران روزها و هفته ها از خانواده خود به دور باشد و طبیعتا از یک سیستم حمایت اجتماعی روانی به نام خانواده دور شوند در نتیجه این موارد ممکن است خود را به شکل اسیب نشان دهد. از این رو لازم است امدادگران خود را به لحاظ هیجانی درگیر نکنند سعی کنند منفعل باشند در کنار آن با کمک کردن به خود افتخار کنند که در کار خداپسندانه و ثواب قدم برمی دارند.مسلما کمکی که برای رضای خدا انجام می دهند مهم است هر چند اگر بازماندگان از آنها قدردانی و سپاسگذاری نکنند .همچنین باید به یاد داشته باشند عکس العمل های مجروحان و صدمه دیدگان در پاره ای از اوقات اجتناب ناپذیر است بنابراین باید خود را در این شراط آگاهانه آرام نموده و از ادامه خدمات و کمک ها مایوس و ناامید نشوند و در صورت تداوم سانحه خود آنها نیز نیازمند خدمات روانپزشکی خاص باشند.
بنابراین در یک صحنه تصادف یا یک اتفاق ناگهانی همچون سیل و زلزله و... مراقبه های روانی پزشکی نیز به میزان امداد جسمانی اهمیت دارد از این رو نباید تنها متوجه صدمات و شکستگی ها و خونریزی های جسمانی باشیم بلکه می بایست به شرایط روحی و تداوم آرامش و رسیدن به مرحله تعادل در فرد نیز اندیشیده و برای آن برنامه هایی در نظر داشته باشیم .
نظر شما