براي نخستين بار در ايران از سال 1349 در راستاي نيل به اهداف حفاظت خاك، كنترل رسوب، كاهش فرسايش، كنترل هرزآب‌ها و كاهش خطرات سيل، تقويت سفره هاي زير زميني، تثبيت اراضي و بالا بردن حاصلخيزي اراضي، اجراي عمليات آبخيزداري صورت گرفت. امروزه با گذشت نزدیک به نیم قرن از شروع این طرح در کشور، هنوز برخی به اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری پی نبرده ومورد غفلت مسؤولان واقع می‌شود.

حوزه هاي آبخيز استان زنجان شامل رودخانه قزل اوزن با سطح حوزه 17هزارو 328 كيلومتر مربع و رودخانه ابهر رود و خرارود با وسعت چهار هزار و836 كيلومتر مربع است كه متوسط خروجي آب سالانه استان در ايستگاه گيلوان رودخانه قزل اوزن سه ميليارد و840 ميليون متر مكعب و در رودخانه ابهر رود 78ميليون متر مكعب و خرارود 50ميليون متر مكعب بر آورد می‌شود.

با توجه به اینکه بارش های اخیر به سیلاب هایی منجر شد و خسارت‌های زیادی به بار آورد، توجه بیش از پیش به اجرای طرح‌های آبخیزداری امری ضروری به نظر می‌رسد.

 راهبرد علم آبخیزداری

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان با اشاره به نقش آبخیزداری در کنترل سیلاب به خبرنگار ما می‌گوید: سالانه پنج میلیارد تن فرسایش خاک در کشور صورت می‌گیرد و سیل نیز یکی از پیچیده‌ترین و مخرب‌ترین رویدادهای طبیعی است که بیش از هر بلای طبیعی دیگری جان و مال انسان و شرایط اجتماعی و اقتصادی جوامع را به خطر می‌اندازد.

مهندس جمال موسوی با بیان اینکه در گذشته موضوع سیل و مدیریت کاهش خسارت آن از طریق اعمال مدیریت و اجرای عملیات آبخیزداری چندان مورد مطالعه جدی قرار نمی‌گرفت، می‌افزاید: متأسفانه تنها زمانی که سیلابی جاری می‌شود، توجه مسؤولان را به خود جلب می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: این پدیده با همه پیچیدگی‌ها قابل شناخت است و می‌توان در راستای مهار و کاهش خسارت و حتی بهره‌برداری اقتصادی از آن راه‌حل‌هایی مناسب را جست و جو کرد.

 وی یاد آور می‌شود: به کارگیری مدیریت آبخیزداری در عرصه‌های گوناگون به درجه اهمیت اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و گاهی سیاسی این مناطق بستگی دارد.

موسوی، حوزه‌های آبخیز شهری را با توجه به اینکه تراکم بیشتر جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی را در بر دارد، در اولویت اجرایی برنامه‌های مدیریتی عنوان می‌کند.

وی راهبرد علم آبخیزداری را بر سه محور ترمیم و بازسازی، حفاظت و پیشگیری و توسعه و بهره‌برداری پایدار می‌داند و اظهار می‌دارد: هم اکنون با معرفي علم آبخيزداري وتبعيت از الگوهاي كاربردي آن در زمينـه حفظ منابع آب وخاك، مهار سيلاب‌ها و...، مي‌توان نگرشي اميدواركننده به بحـث كم‌آبي وخشكسالي داشت.

 توجه ویژه به طرح‌های آبخوانداری

موسوی، اجـراي عمليـات پخش سيلاب را از جمله پروژه‌هاي كاربردي می‌داند که دركاهش اثرات خشكسالي مؤثر است.

وی یاد آور می‌شود: خسارت های سيل، بخش قابل توجهي از خسارت های ناشي از بلاياي طبيعي را در ايران شامل مي شود كه اغلب در مناطق گسترده در حاشيه رودخانه‌ها روی می‌دهد.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان يكي از روش‌هاي كنترل سيلاب را كنترل دبي اضافه آبراهه‌ها و رودخانه‌ها، كنترل و هدايت آن‌ها بـه داخل سـفره هاي آب زيرزميني عنوان می‌کند و می‌افزاید: پخش سيلاب بر روي اراضي همـوار دشـت‌ها و ذخيـره آن درآبخوان‌هـا، يكـي از روش‌هاي تغذيه مصنوعي است.

موسوی اظهار می‌دارد: خوشبختانه در دهه اخير به آبخوانداری توجه خاصي شده و كنترل سيل با اسـتفاده از سـدهاي تـأخيري پاره سنگي نيز يكي از اين راهكارهاست.

 ساماندهی 2 رودخانه  زنجان

رئیس اداره امور اجرایی معاونت آبخیزداری نیز از آبخیزداری به عنوان مهم‌ترین عامل کنترل سیلاب یاد می‌کند و به خبرنگار ما اظهار می‌دارد: هر جا عملیات آبخیزداری در راستای کنترل سیلاب ها صورت گرفته، خسارت های وارده به صفر یا به کمترین حد رسیده است.

مهدی نوربخش، اجرای عملیات آبخیزداری را نیازمند اعتبارهای کلان می‌داند و می‌افزاید: مهم‌ترین اقدام در راستای کاهش خسارات سیل، کنترل و مقابله با تخریب طبیعت و مسدود نکردن مسیر سیلاب است.

وی تغذیه سفره های زیرزمینی را از مهم‌ترین اهداف اجرای طرح های آبخوانداری برمی‌شمارد و می‌گوید: ساماندهی مسیر سیلاب ها نیز یکی از روش‌های کنترل سیلاب است که با استفاده از روش‌های مهندسی رودخانه می‌تواند انجام شود. این مقام مسؤول، اجرای عملیات آبخوانداری و ساماندهی رودخانه های زنجان رود و قلعه چای در حوزه های آبخیز استان را از اقدام‌های مهم در امر آبخیزداری عنوان می‌کند.

 مدیریت یکپارچه حوزه‌ آبخیز قزل‌تپه

رئیس اداره مطالعات و مهندسی اداره‌کل منابع طبیعی استان زنجان نیز از اجرای طرح مدیریت یکپارچه در حوزه‌ آبخیز قزل‌تپه زنجان خبر می‌دهد و می‌گوید: این طرح در قالب طرح ملی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز کشور در حال انجام است و مقرر شده تا با همکاری فرمانداری زنجان افزون بر فعالیت‌های اداره‌کل منابع طبیعی، اقدام‌های چند سال آینده ادارات شهرستان هم بر این حوزه متمرکز شود.

بیات با اشاره به وجود ظرفیت‌های بالای گردشگری در حوزه آبخیز قزل‌تپه ابراز می‌دارد: این حوزه آبخیز اکنون 6 را شامل می‌شود.

رئیس اداره مطالعات و مهندسی اداره‌کل منابع طبیعی استان زنجان تصریح می‌کند: با اجرای طرح توانمندسازی جوامع محلی، هم گام مؤثری در راستای ارتقای سطح معیشت آبخیزنشینان برداشته شده و هم اهداف مورد نظر در حوزه منابع طبیعی تحقق می‌یابد.

حوزه آبخیز قزل‌تپه در 30 کیلومتری شهر زنجان واقع شده و اجرای طرح مدیریت یکپارچه در این حوزه در حفظ، احیا و بهره‌برداری اصولی از منابع طبیعی بسیار مؤثر است.

بیات، با بیان اینکه اداره‌کل منابع طبیعی زنجان پروژه‌های پژوهشی گوناگونی در دست اجرا دارد، از انجام مطالعات جامع منابع طبیعی در حوزه آبخیز خوشنام شهرستان ابهر خبر می‌دهد.

وی تصریح می‌کند: مکان‌یابی سد زیرزمینی پاشاچای در شهرستان ایجرود نیز از دیگر طرح‌های مطالعاتی است که از سوی منابع طبیعی استان زنجان در حال اجراست.