موج جدیدی از گمانه‌ها را با این ظن که به احتمال زیاد آژانس بر خلاف توافق صورت گرفته در برجام قصد آن را ندارد تا پرونده ابعاد احتمالی فعالیت‌های نظامی در برنامه هسته‌ای ایران را یک بار و برای همیشه ببندد.
اینکه چنین اتفاقی در گذشته نیز رخ داده تا حدی بر این سوءظن می افزاید. آژانس در گذشته نیز توافقی را با ایران انجام داد که به مدالیته معروف شد و قرار بود با پاسخ تهران به همه پرسش‌های آژانس پرونده «پی.ام. دی» در زمان مدیریت علی لاریجانی در دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی بسته شود. اما پس از ارایه اطلاعات مورد درخواست آژانس این نهاد با دریافت اسناد ادعایی جدیدی از سوی آمریکا به توافق خود پایبند نماند و پرسش‌های متعدد دیگری را مطرح کرد و خواستار پاسخ تهران شد که نشان می‌داد این یک موضوع فنی صادقانه نیست، بلکه یک بهانه سیاسی و ابزاری است برای بهانه جویی و فشار بر تهران.
اکنون اما مطابق توافق جامع هسته‌ای کشورهای غربی متعهد شده اند که پرونده مطالعات ادعایی را تا زمان تعیین شده برای اجرای برجام مختومه کنند.
در واقع این مسأله یکی از پیش شرط‌های آغاز اجرای برجام است که باید تا دهه اول دی‌ماه به پایان برسد.
بدین منظور تهران نیز دسترسی‌های فراپادمانی لازم را برای بازرسان آژانس فراهم آورد و آژانس توانست به سایت‌های نظامی، افراد و محل‌های نمونه برداری مورد درخواست خود دسترسی پیدا کند.
اکنون اما در حالی که گزارش ارزیابی مدیرکل قرار است تا چند روز آینده در اختیار شورای حکام قرار گیرد، آمانو از متنی خاکستری سخن می‌گوید و تأکید دارد «در جایگاهی نیستم که بتوانم اطمینان موثقی درباره نبود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده در ایران بدهم، بنابراین نمی‌توانم نتیجه‌‌گیری کنم تمامی اقدامات هسته‌ای ایران، فعالیت‌های صلح‌آمیز است.» این در حالی است که طبق برجام و به تأکید مقامات ارشد کشورمان در صورتی که پرونده پی. ام. دی تا تاریخ مقرر بسته نشود، روند اجرای برجام متوقف خواهد شد.
گزارش آمانو چیست؟
سیدعباس عراقچی، معاون وزیر خارجه کشورمان و مسؤول پیگیری اجرای برجام در واکنش به این اظهارات آمانو تاکید کرده است که اگر گزارش به‌گونه‌ای باشد که پرونده بسته نشود به این معنی است که فعالیت‌های ما دنبال نخواهد شد. فروش اورانیوم و ادامه برجام به این موضوع وابسته است و اگر پی‌ام‌دی بسته نشود برجام متوقف می‌شود.
گزارش فنی، تصمیم سیاسی
دکتر علی خرم، نماینده پیشین ایران در دفتر اروپایی سازمان ملل متحد نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به اینکه پرونده ایران در شورای حکام مطرح است و این شوراست که باید در مورد بسته شدن هر یک از مسایل پرونده ایران تصمیم‌گیری کند، می‌گوید: آمانو گزارش فنی و حقوقی آژانس را به شورای حکام ارایه می کند و تصمیم گیری در این شورا سیاسی است؛ از این رو ممکن است حتی گزارش مدیرکل مثبت باشد، اما نتیجه همسو از شورای حکام بیرون نیاید و یا برعکس آن اتفاق بیفتد.
وی با اشاره به سوابق مشابه در آژانس می‌گوید: در گذشته آژانس در مورد فعالیت‌های مصر و کره جنوبی که پلوتونیوم 240 تولید کرده بود، گزارش‌های کاملاً منفی را به شورای حکام ارایه داد، اما شورای حکام در کمال تعجب به نفع این کشورها رأی داد و گزارش آژانس را نادیده گرفت.
وی می‌افزاید: قرار بر این نبوده که آمانو پرونده ایران را ببندد، بلکه طبق توافق او باید گزارش نهایی خود را درباره پی ام دی به شورای حکام ارایه دهد و اینکه نتیجه آن چه باشد، کاملاً بسته به فضای حاکم بر شورای حکام و توان کشورهای عضو گروه 1+5 در عمل به تعهد خود و بستن این پرونده در شورای حکام است.
دکتر خرم تاکید می‌کند: اگر شورای حکام پرونده این موضوع را مختومه اعلام نکند، همانطور که تهران اعلام کرده و در توافق آمده و مطابق با فرمان‌های رهبری اجرای برجام را متوقف خواهد کرد و احتمالاً باید مذاکرات فنی و سیاسی برای حل این مساله شکل بگیرد.
این دیپلمات ارشد با یادآوری اینکه توافق ایران و گروه 1+5 الزامی برای شورای حکام در بستن پرونده پی ام دی و ایران ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: البته گروه 1+5 عضو دایم شورای حکام نیز هستند و اجرای این توافق بسته به قدرت نفوذ آنها در این شورا و عزم آنها برای بستن این موضوع است.
این تحلیلگر مذاکرات هسته‌ای می‌افزاید: اینکه گزارش آمانو قطعی نباشد و به تعبیر خودش سیاه و سفید باشد لزوماً نقض توافق نیست، بلکه او باید یک برآیند کلی ارایه دهد که بر مبانی آن بتوان یک بخش از پرونده ایران را بست و باید توجه داشت که این پرونده کاملا بسته نمی‌شود و برجام نیز که یک توافق چند ساله است، برای حل این پرونده در سال‌های آینده طراحی شده است.
برجام را متوقف می‌کنیم
احمد شوهانی اما معتقد است، از آنجا که آژانس تحت تأثیر لابی‌های سیاسی قرار دارد، این نگرانی هر روز جدی‌تر می‌شود که گزارش مدیرکل به نحوی تقریر نشود که تسهیل کننده تصمیم‌گیری مثبت درشورای حکام باشد.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی با اشاره به دسترسی‌های کامل و فرا پادمانی که ایران برای آژانس فراهم آورده می‌گوید: اینکه شاکله و ماهیت گزارش آقای آمانو چه باید باشد، کاملاً مشخص است و اگر وی لحن دو پهلو و غیر شفاف گذشته را به کار گیرد، نقض غرض است و ادامه اجرای برجام با مشکل روبه‌رو خواهد شد و ما این پروسه را متوقف می‌کنیم.
شوهانی تأکید می‌کند: اگر بخواهند بازی گذشته را تکرار کنند که توافق و دو سال مذاکره چه هدف و فایده ای داشته، پس به نظر نمی رسد که قدرت‌های طرف ایران بخواهند نتیجه این همه زحمت را به هدر دهند، ضمن اینکه هر اختلافی در اجرای برجام سازوکار رسیدگی خود را دارد که در توافق معین شده و به نظر نمی رسد که هیچ یک از طرفین بخواهند شفافیت مورد تأکید و موجود را با یک رفتار اشتباه از بین ببرند.
نظر شما