نورانیت کلام الهی و اسما حسنای ربوبی ـ که تجلی تام آن در آیات نورانی قرآن و کلمات حکمتآموز اهل بیت(علیهم السلام) است ـ مروجان دین و نویسندگان معارف الهی را بر آن میدارد که برای تبرک و تنویر اندیشه و تراوشات قلم خویش، از این منابع نور و رحمت استمداد جویند و کلام خویش را به این اسما و کلمات منور، متبرک کنند.
در اصول کافی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمودهاند: «احادیث ما را بنویسید؛ زیرا تا ننویسید، موفق به یادگیری و حفظ آن نمی‌شوید و دل آرامش و اطمینان پیدا میکند به نوشتن.» (اصول کافی، جلد 1، ص 66)
از همین روست که سخنان و نوشتههای مردان خدا و کتاب‌ها و نشریات دینی، مملو از اسمای الهی و نام و صفات اولیاء الله (علیهم صلوات الله) است.توصیه های روایی به کتابت نام‌ها و صفات پیامبر اعظم و اهل بیت عظام (صلوات الله علیهم اجمعین) و «نگارش» نام و ذکر صلوات بر آن حضرات در روایات، مؤید این سیره متشرعین است. به عنوان نمونه، از رسول اعظم (صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمودند: «مَنْ صَلّی عَلَیَّ فی کتابٍ، لَمْ تَزَل الملائِکَهُ تَستَغفِرُ لَه مادامَ اسمِی فی ذلکَ الکتابِ»: کسی که در نوشتهای صلوات بر من را بنویسد، تا زمانی که نام من در آن نوشته باشد، فرشتگان برای او استغفار می‌کنند. (جامع الأخبار:۶۱، منیه المرید:۳۴۷، بحار الأنوار۹۱:۷۱، مستدرک سفینه البحار۶:۳۶۹، میزان الحکمه ۲:۱۶۶۲.)
از سویی نشر معارف الهی بدون ذکر اسمای خداوند متعال، آیات قرآن و روایات اهل بیت(علیهم السلام) ممکن نیست و اگر ذکر این اسما ممنوع باشد، عملاً جريان نشر معارف ديني متوقف مي‌شود. به عنوان نمونه، چگونه ميتوان درباره سيره و شخصيت حضرت امام علي(عليه السلام) مطلبي را چاپ و منتشر کرد، اما نام مبارک آن حضرت را ذکر نکرد؟
لزوم گسترش ذکر و یاد آن بزرگواران در جامعه از یک‌سو و توصیههای رواییِ موجود از سوی دیگر، نشر معارف الهی را به عرصه مطبوعات کشور نیز رساند.
اما ذکر اسماء الله در روزنامه‌ها موضوعی است که ابعاد و زوایای گوناگونی دارد.
اهمیت نشر معارف توحیدی
روشن است که پرهیز از نوشتن نام «الله» و ائمه(علیهم السلام) ـ که به فتوای فقهای شیعه حکم اسماء الله را دارند ـ به مرور به کمرنگ شدن معارف دینی در مطبوعات و نشریات منجر می‌شود. به تعبیر دیگر اگر رسانه هاي مکتوب براي حفظ حرمت اسمای الهي از انتشار آن خودداري کنند، ديگر نبايد هيچ نوشته‌اي که در آن کلماتي که معناي نام خداوند را دارد، نشر پيدا کند؛ در نتیجه ترويج معارف الهي به اندازه‌اي ناممکن مي‌شود که حتي از انتشار مطالب عادي دینی نيز بايد خودداري کرد.
مراجع عظام نیز در این خصوص تأکید دارند؛ از جمله حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتائی درباره چاپ اسامی جلاله، ادعیه، نام مبارک ائمه(علیهم السلام) در روزنامه و اطلاعیهها می‌فرمایند: «این اسامی باید در روزنامه‌ها و جراید و مانند آن‌ها چاپ شود تا مردم این امور را فراموش نکنند و مردم هم باید در حد توان حرمت آن را نگه دارند.»( مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 5، فصل اسماء جلاله)
اسماء الله را باید چگونه نوشت ؟
میدانیم که دست کشیدن بدون وضو بر اسمای خداوند و امامان معصوم(علیهم السلام) به فتوای همه مراجع تقلید جایز نیست (توضیح المسائل مراجع، دفتر نشر فرهنگ اسلامی جامعه مدرسین، مساله 319) و نگهداری برگههایی که این نامهای مقدس بر آن درج شده نیز احکام خاصی دارد و باید حرمت آن را رعایت کرد.
جالب اینجاست که دیگر اسامی و صفات الهی به جز لفظ مبارک «الله» و نام پروردگار به دیگر زبان‌ها نیز همین حکم را دارند؛ حتی برخی از مراجع عظام تقلید، برای ضمیرهایی که به خداوند اشاره دارند و «ا...» که به جای لفظ جلاله نوشته می‌شود، همین حکم را قایلند. (جامع الاحکام، ج 1، ص 53؛ جامع المسائل، ج 1،)
لزوم حفظ حرمت اسماء الله در مطبوعات
از سوی دیگر یکی از نگرانیهای متدینان جامعه از چاپ شدن اسامی خداوند و معصومین در روزنامه‌ها و جراید مکتوب، رعایت نشدن حرمت اسمای الهی و بیاحترامی به نام ائمه هدی(علیهم صلوات الله) است. شبیه آنچه در استفتائاتی که از مراجع تقلید شده، مشاهده می‌شود؛ به عنوان مثال در استفتائی که از حضرت امام (قدس سره) شده، پرسیدهاند: «در روزنامه‌ها آیات زیادی از قرآن مجید و اسماء الله و اسمای انبیا(ص) به چشم می‌خورد که بسیاری از مردم به طور اجتناب ناپذیر سر و کار با آن دارند و کالاهایی را در آن می‌پیچند و زیر دست و پا در محل‌های نجس و کثیف که توهین است، می‌اندازند و با عدم طهارت، آن‌ها را دست می‌زنند، آیا وظیفه هست به متصدیان تذکر بدهیم که فکری برای این بکنند؟»
حضرت امام و اغلب مراجع تقلید در پاسخ به این پرسش فرمودهاند: «چنین تکلیفی نیست، ولی اگر در موردی توهین و
بی احترامی می‌شود، باید رفع توهین شود.» (استفتائات امام خمینی (ره)، ج 1، مساله 308)
و یا مواردی که فراتر از استفتا از مراجع تقلید، بخصوص حضرت امام (قدس سره) ـ که بهخاطر جایگاه حاکمیتیشان، امکان جلوگیری از این‌گونه چاپ و نشر را هم داشتند درخواست میشد که با تذکر به مطبوعات، مانع از چاپ و نشر اسماء الله شوند: «از آنجایی که در حال حاضر بیشتر روزنامه‌ها و مجلات کشور، مشتمل بر آیات قرآن است و معمولاً افراد پس از مطالعه، آن‌ها را به جاهای هتکآمیزی می‌اندازند، لذا تقاضا می‌کنیم دستور فرمایید که این نشریات از چاپ آیات قرآن و کلماتی که احترام آن‌ها لازم است خودداری کنند و اگر بهتر است، در هنگام ضرورت سعی کنند آیات قرآن را نقل به معنا کنند و نه اینکه عینا چاپ نمایند؟» (همان مساله 307)
شاید نویسندگان این‌گونه استفتائات با نیت خیراندیشانه میخواستند آب را از سرچشمه ببندند و جلوی چاپ اسماء الله را بگیرند؛ غافل از آنکه در این صورت، مصلحت بزرگ‌تر که نشر و گسترش معارف الهی در جامعه است، به مرور از دست خواهد رفت. حضرت امام خمینی(ره) در پاسخ به این درخواست مکتوب فرمودند: «چاپ و نشر ممنوع نیست، ولی از انداختن در جاهایی که موجب هتک می‌شود، باید خودداری کنند.» (همان منبع)
حضرت آيت الله العظمی خامنهاي نیز در پاسخ به استفتائي درباره حکم درج اسامي انبيا(عليهم السلام) و آيات قرآن در
روزنامه ها با احتمال اينکه ممکن است روزنامه زير دست و پا بیفتد، چيست؟ اظهار داشتهاند: «نوشتن آيات قرآن و اسامي معصومين(علیهم السلام) در روزنامه ها و مجلات و غير آن مانع شرعي ندارد، ولي اجتناب از هتک و نجس کردن و لمس آن بدون وضو واجب است.» (خبرگزاري مهر، شهريور ماه سال ۱۳۸۹ و نیز روزنامه خراسان اسفندماه سال ۱۳۹۱، استفتای شماره ۳۱۳۹۵۴)
حضرت آيت الله العظمی نوري همداني نیز در پاسخ به استفتاي خبرگزاري مهر درباره اجتناب از چاپ آيات قرآن در رسانههای مکتوب براي پرهيز از بي‌حرمتي به آن، به این نکته دقیق اشاره فرمودهاند: «اگر قرآن چاپ نشود در جامعه نشر نمييابد، اما پس از چاپ بايد حرمت آن حفظ شود.» (همان خبرگزاری)
میبینیم که حضرت امام و دیگر مراجع عظام تقلید، میان وظیفه دستاندرکاران و منتشرکنندگان مطبوعات دینی و تکلیف مردم، تفکیک کردهاند؛ یعنی وظیفه نویسندگان و منتشرکنندگان محتوای دینی، چاپ و نشر معارف الهی است، هر چند مردم و مخاطبان وظیفه دارند، از روزنامههای دارای اسماء الله، بدرستی نگهداری کنند و مانع هتک حرمت به اسمای مقدس چاپ شده
شوند.
آشکار کردن احترام به «پیامبر اعظم» و «ائمه هدی»
نگارش جملات دعایی پس از نام معصومین(علیهم السلام) با جملاتی همچون «صلوات الله علیهم» و «علیه السلام» و... را به سنت علمای عظام در تجلیل از آن حضرات تبدیل کرد.
به عنوان نمونه، مرحوم شهيد ثاني(قدس سره) در باب چهارم از کتاب «منية المريد» که در آداب کتابت است، مینویسند: «هر زمان که نام مبارک پيامبر صلي الله عليه وآله را بنويسد، پس از آن، صلوات و سلام بر آن حضرت و خاندانش را هم بنويسد و با زبانش هم بگويد و در نوشتن صلوات، علایم اختصاري به کار نبرد و از تکرارش هم خسته نشود؛ هرچند که در يک سطر چند بار تکرار شود. همچنان که بعضي از محرومان و متخلفان از ثواب، انجام مي‌دهند که به صورت «صلعم» يا «صلم» يا «صم» يا «صلسم» يا «صله» [یا «ص» و «ع» و «س» که متأسفانه امروزه رایج شده]
مي نويسند، همه اين‌ها خلاف اولي و خلاف نصوص روايي است، حتي بعضي از عالمان فرموده اند: نخستین کسي که «صلعم» نوشت، دستش بريده شد!»
و یا از مرحوم محدث قمی نقل شده، وقتی نام رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را می‌نوشت، جمله «صلی الله علیه و آله و سلم» را، و وقتی نام یکی از معصومین(صلوات الله علیهم) را می‌نوشت، جمله «علیه السلام» را کامل می‌نگاشت و با نوشتن رمز (ص) و (ع) مخالف بود، و آن را کافی نمی‌دانست. (منازل الاخره، ۲۴)
هر چند شاید در روزگاران گذشته که کاغذ به سهولت در دسترس نبود و کتابت زمان زیادی میخواست، کاربرد نشانه‌های اختصاری توجیهی داشت، اما امروزه که نوشتن الفاظ احترامآمیز برای حضرات معصومین(علیهم السلام) با توجه به
نرم افزارهای تایپ بسیار ساده شده و با یک کلیک، کلیشه وارد صفحه تایپ می شود، استفاده از علایم اختصاری، توجیه قابل قبولی ندارد. (مقاله «به کار بردن علائم اختصاری(ع) و (ص)»، محمد باقر فیروزی)
آیا نباید تفاوتی میان کسانی که شناختی به مقامات معنوی ائمه(علیهم السلام) ندارند و ما که آنان را برترین مخلوقات خداوند میدانیم، وجود داشته باشد؟!
نظر شما