پدیده نوشتن یادگاری بر روی آثار تاریخی عموما توسط افرادی صورت می گیرد که اطلاع کافی از اهمیت حفظ آثار باستانی ندارند در حالی که آثار تاریخی و فرهنگی نمادی از هویت، تمدن و تاریخ بلند و پرافتخار سرزمین مادری است.
سرزمینی که دلیرمردانی همچون نادرشاه، ابوالقاسم فردوسی و خیام نیشابوری هر یک در جایگاه و زمان خود خدماتی ارزشمند و حیاتی را به ایران و ایرانی هدیه کرده اند و به یادگار گذاشته اند. خدماتی که تک تک آنها از شعر و شاهنامه سرایی گرفته تا دفاع از مرزهای جغرافیایی نام و یاد آنها را در ذهن ماندگار کرده و آرامش خیال و ماندگاری فرهنگ و تمدن امروزمان را مدیون آنها هستیم.
ساخت بنا و آرامگاه این بزرگ مردان با این هدف صورت گرفته که با حضور در آرامگاه و آثار تاریخی منتسب به آنان و قرائت فاتحه روحشان را شاد کنیم و به آنان بگوییم سپاسگزار خدمات ارزشمندشان هستیم.
هنرمندان معمار و استادان هنر در سالهای دور با ساخت بناهای هنری ارزشمند دین خود را به این فرهیختگان ادا کرده اند و امروز نگهداری و امانتداری از این هنر و معماری تنها کاری است که از دست ما برمی آید.
این در حالی است که در نگاهی دقیقتر به دیواره ها و سنگ نگاره های تاریخی و آثار فرهنگی ارزشمند و میراث گذشتگان صحنه های دلخراش و تاسف انگیزی را می بینیم. صحنه هایی از نامها و دست نوشته های بازدیدکنندگان و رهگذران با میخ و زغال بر چهره مظلوم این آثار ماندگار می شود.
آموزش مستقیم یا غیرمستقیم به مردم برای درمان برخی از ناهنجاریهای اجتماعی و فرهنگی راهکاری است که باید در دستور کار سازمانهای دوستدار میراث فرهنگی قرار گیرد اما در کنار آموزش همگانی، برای افرادی که به هر علتی از این آموزشها دور مانده اند یا تاثیر نگرفته اند باید راهکارهایی به منظور هدایت تمایلات درونی آنان در مسیر درست ارائه کرد.

* نگاه جامعه شناسی به پدیده تخریبگری
یک جامعه شناس نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: تخریب میراث فرهنگی بخشی از تخریب گرایی در سطح جامعه را تشکیل می دهد.
فاطمه بیات افزود: تخریبگری یا وندالیسم نوعی تخریب ارادی اموال به صورتی تکرارشونده، مستمر و با انگیزه خاص تعریف می شود بگونه ای که وندالها از تخریب، شکستن و ایجاد بی نظمی و اختلال در وسایل، ابزار و تاسیسات عمومی ابراز مسرت می کنند.
وی ادامه داد: از آنجا که یک فرد بحرانی ترین مراحل رشد خود را در سنین نوجوانی و جوانی سپری می کند جامعه آماری تخریبگران اغلب 12 تا 25 سال سن، دارای تحصیلات کم و از قشر آسیب پذیر و مجرد جامعه هستند.
این جامعه شناس تنبیه و تشویقهای افراطی افراد از سوی خانواده و جامعه، اعمال نظم و مقررات خشک و بی روح در خانواده همراه با توقعات بیجا از فرزندان، مشارکت ندادن آنان در جامعه و وجود تضاد طبقاتی در جامعه را از علل بروز پدیده وندالیسم برشمرد.
وی نبود نظارت و کنترل نداشتن کافی را از دیگر دلایل مهم بروز وندالیسم ذکر و بیان کرد: آموزش باکیفیت، ایجاد بستری برای تخلیه درست هیجانات روانی و مشارکت دادن افراد در مسائل اجتماعی به بهبود جامعه از نظر بروز پدیده وندالیسم کمک خواهد کرد.

* تخریب آثار تاریخی جرم است
فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: طبق قانون هرگونه تخریب و تعرض به آثار تاریخی جرم محسوب می شود و یادگاری نویسی نیز نوع بارز تخریب و جرم است.
سرهنگ مهدی حسینی افزود: علاوه بر 50 نفر نیروی فعال یگان حفاظت که مسئولیت حفاظت از 1500 اثر تاریخی ملی را در خراسان رضوی دارند، دوستداران میراث، انجمنهای میراث فرهنگی، دهیاران، بخشداران، دادگستری، کدخداها و دیگر علاقه مندان به آثار تاریخی نیز ما را در حفاظت از این آثار یاری می دهند.
وی ادامه داد: بعضا وارد آمدن برخی خسارات به واسطه تجاوز افراد ناآگاه نسبت به ارزش میراث فرهنگی مشاهده می شود با مشاهده آن و اعلام مراتب به کارشناسان میراث فرهنگی اقدامات لازم برای مرمت و بازسازی اثر صورت می گیرد.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: با شناسایی افراد متخلف در این زمینه، واحد دایره حقوقی اقدام به تشکیل پرونده و ارجاع به دستگاه قضایی می کند که همکاری نیروی انتظامی و قوه قضاییه در این زمینه بسیار زیاد است.

* نقش آموزش در مواجهه با پدیده تخریب آثار فرهنگی
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: نوشتن یادگاری در فضاهای تاریخی پدیده مذمومی است که تاسف علاقه مندان به میراث فرهنگی را به دنبال دارد.
محمد رکنی افزود: در عموم کشورهای گردشگرپذیر رقم قابل توجهی از درآمد دولت از طریق گردشگری داخلی و خارجی و بازدید آنان از بناها و آثار تاریخی تامین می شود اما در ایران نه تنها شاهد این درآمد نیستیم بلکه به دلیل عدم ارزشگذاری و اهمیت ندادن به میراث فرهنگی، با برخوردهایی از قبیل کنده کاری و یادگاری نویسی در مهمترین آثار تاریخی خود نیز مواجهیم.
وی ادامه داد: بسیاری از کارشناسان، جامعه شناسان و روانشناسان بر این عقیده اند که با نصب تابلوهای بزرگ در کنار بناها و آثار باستانی می توان از یادگاری نویسی و کنده کاری جلوگیری کرد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: برخی روانشناسان معتقدند حکاکی و نوشتن یادگاری روی آثار تاریخی در واقع به وضعیت روانی افراد باز می گردد که باید واکاوی شده و مورد بازنگری قرار گیرد.
وی افزود: این قبیل افراد به دلیل فقدان آگاهی و نداشتن آموزش، در مواجهه با آثار تاریخی کنده کاریهای خود را جزو بزرگتری از آن اثر قرار می دهند و با کاهش تنش و هیجان در واقع خود را جزو آن اثر ثبت و امضاء می کنند.
رکنی ادامه داد: در این میان هستند افرادی که با فراگرفتن آموزشهای مناسب وقتی به آثار تاریخی و باارزش برخورد می کنند به جای نوشتن یادگاری، با این آثار عکس می گیرند.
وی گفت: در روزگاری که دیگر کمتر شاهد ساخت بنایی با معماری منحصربفرد و ارزشمند در کشور هستیم، به نظر می رسد توجه به حفاظت از آثار تاریخی موجود حداقل وظیفه ای است که در قبال نسلهای آینده بر دوش داریم.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی افزود: با توجه به نقش مهم آموزش، یکی از راهکارهای مهم و موثر برگزاری کارگاهها و همایشهای تخصصی در این زمینه است.
وی ادامه داد: بهترین روش مواجهه با اینگونه ناهنجاریها فرهنگ سازی و ایجاد بستر مناسب به منظور شناخت بیشتر ظرفیتهای فرهنگی و اقتصادی موجود در آثار تاریخی است تا به واسطه آن با نگرش جدید به آثار توجه کرده و نگاهی همه جانبه به این یادگاریهای نفیس داشت.
رکنی گفت: دو گروه در این پدیده مذموم نقش دارند، یک گروه به صورت ناآگاهانه اقدام به این عمل می کنند یعنی در واقع از عواقب رفتار خود بی خبرند.
وی افزود: اما گروه دوم آگاهانه و مغرضانه دست به چنین عملی می زنند و قصدشان آسیب رساندن است.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه داد: گروه نخسترا می توان با آموزش و فرهنگ سازی هدایت کرد ولی آموزش گروه دوم تاثیر مطلوبی به دنبال ندارد لذا با توجه به اینکه این افراد دچار اختلالات شخصیتی هستند باید درمان شوند.
وی اینکه برخورد قهری با هیچیک از این دو گروه تاثیر بلندمدت و مطلوبی ندارد تاکید و بیان کرد: معتقدیم پیشگیری به برخورد قهری ارجحیت دارد اما در کنار آن انجام وظیفه و جلوگیری از تخریبگری را مطابق قوانین، مورد نظر قرار می دهیم.
رکنی گفت: در دوره ای برخی آثار تاریخی مانند قصر خورشید در شهرستان کلات به شدت دچار یادگاری نویسی افراد ناآگاه شده بود اما هم اینک با تقویت حفاظتها و نیز افزایش آگاهی عمومی در مذموم شمردن یادگاری نویسی بر روی آثار، این موارد بسیار کم شده است.
وی افزود: گرچه تاکنون هزار و 498 اثر تاریخی خراسان رضوی در فهرست آثار ملی ثبت شده اما هنوز هزاران اثر تاریخی در این استان با قابلیت و ارزش ثبت ملی وجود دارد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه داد: مهمترین و تنها راه حفاظت از این آثار وجدان فردی و آگاهی نسبت به اهمیت میراث فرهنگی است.

منبع: ایرنا