پرسش: آیا در قرآن و روایات، «ویژگی‏های حاکم الهی» بیان شده است؟ یعنی امکان دارد که با مراجعه به قرآن و حدیث، بفهمیم رهبر جامعه‎ ما منطبق با ویژگی‎های حاکم قرآنی هست یا خیر؟

در روزهای گذشته در این بخش مشاهده کردید که خداوند برای موضوع ولایت و حاکمیت در قرآن اهمیت قائل شده و حاکمان معصوم و غیرمعصوم بسیاری در قرآن معرفی شده‎اند. یکی از حاکمان غیرمعصومی که در قرآن ویژگی‏های او بیان شده، «طالوت» است. در سوره بقره آیات 246 تا 248، گفت و گوی بنی اسرائیل با سموئیل پیامبر در خصوص ویژگی‎های حاکم معرفی شده توسط پروردگار نقل شده و «توانمندی علمی» و «قدرت مدیریت» به عنوان شاخصه‎های حاکم الهی بیان شده است. از سوی دیگر، در همین سوره (آیه 124)، خداوند «ظالم نبودن» [= عدالت] را شرط رهبری و حاکمیت جامعه عنوان می‎کند و پذیرش حاکمیت هر ظالمی را ممنوع اعلام می‎کند؛ «و لا ترکنوا الي الذين ظلموا فتمسکم النار و ما لکم من دون الله من اولياء ثم لا تنصرون»؛ و به کسانى که ستم‎کارند تمکین نکنيد که آتش دوزخ به شما مى‎رسد و در سراى آخرت ـ که جز خدا براى شما دوستانى يارى رسان نيست ـ از سوى هيچ کس يارى نمى شويد.
در خطبه‏هاى امام اميرالمؤمنين(عليه السلام) در نهج البلاغه نیز درباره كسى كه سزاوار خلافت است، صحبت شده است؛ در خطبه 173 آمده است: «أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِهذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَيْهِ، وَ أَعْلَمُهُمْ بِامْرِ الله فِيهِ»؛ اى مردم، سزاوارترين كس براى حکومت و اداره جامعه، «تواناترين افراد بر اين امر» و «داناترين‏شان به فرمان خدا» است. به تعبیر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در شرح این خطبه، «در حقيقت، امام (عليه السلام) به دو ركن اساسى كه يكى جنبه علمى دارد و ديگر جنبه عملى اشاره كرده است؛ از نظر علمى بايد از همه [به امر مدیریت] آگاه‏تر باشد و از نظر عملى هم در امر مديريت از همه قوى‏تر. بسيارند كسانى كه عالمند، ولى مدير نيستند و يا مديرند و عالم نيستند و تا اين دو دست به دست هم ندهد، اداره صحيح جامعه امكان‏پذير نيست.»
از آن‎چه گفته شد به‌دست می‌آید که در آیات و روایات وارده، سه ویژگی اصلی برای کسانی که از سوی پروردگار برای تصدی امور جامعه برگزیده می‎شوند وجود دارد: «عدالت»، «علم و دانایی» و «توانایی و قدرت مدیریت»؛ و با این شاخصها می‎توان محق‌‎ترین فرد را برای تصدی این جایگاه الهی تعیین کرد.
 برگرفته از کتاب «رهیافت ولایت فقیه»؛ نشر اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی، جلد 2