بسیاری از محققان علم بازار معتقدند، موتور محرک یک بنگاه، فروش محصولاتش است، این موضوع درباره صادرات یک کشور نیز صادق است. تحول اقتصاد چین در دو دهه اخیر مدیون نگاه به بازارهای دیگر کشورهاست. افزایش صادرات هدفمند می‌تواند نفس تازه‌ای به اقتصاد بی‌رمق این روزهای ما بدمد. برای افزایش صادرات، نیازمند بازاریابی هدفمند و نگاه بلندمدت به بازاهای خارجی هستیم. متأسفانه برخی از فعالیت‌های برون مرزی بعضی از فعالان اقتصادی با نگاه کوتاه مدت همراه بوده است. این نگاه کوتاه‌مدت سبب رفتار غیر مسؤولانه از جانب برخی از بازرگانان شده – به اصطلاح بازار را خراب کرده‌اند- در این شرایط، ذهنیت بدی از رفتار تاجران ایرانی در برخی از کشورهای منطقه ایجاد شده است.
در چهل سال گذشته همیشه صادرات نفت بخش عمده‌ای از ناکارآمدی های اقتصادی ما را پوشش داده است. نفت و دیگر مواد معدنی، کالاهایی هستند که مطابق با ارزش مالی‌شان ایجاد اشتغال نمی‌کنند. در این سال‌ها همواره واردات ما از صادرات غیر نفتی بیشتر بوده و اختلاف صادرات و واردات با فروش نفت جبران می‌شده است؛ یعنی بخش عمده‌ای از درآمدهای نفتی برای واردات کالاهای مصرفی استفاده میشود. براساس اقتصاد مقاومتی، باید سهم نفت از اقتصاد کاهش یابد. البته با توجه به کاهش قیمت نفت به طور مسلم ضرورت این موضوع، بیش از بیش اهمیت یافته است. با توجه به این موضوعات، شکل‌گیری صادرات مبتنی بر کالاهایی با ارزش افزوده، نقش مهمی در کاهش نرخ بیکاری و رشد سایر مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی را نیز در برخواهد داشت. برای تحقق اقتصاد برون‌نگر نیاز به رصد بازارهای هدف است. بازاری برای کالاهای ایرانی تشکیل نمی‌شود، مگر آنکه بازاریابی اصولی انجام شود.
ذهنیت کالاهای ایرانی؛ برندسازی
اما رفتار و محصول نامناسب برخی از بازرگانان ایرانی، ذهنیت بازارهای خارجی را نسبت به کالاها و تاجران ایرانی آسیب می‌‌رساند. برخی از تولیدکنندگان معتقدند، گروهی از تاجران ایرانی برای کسب منافع زودگذر کالاهای تقلبی و بدون کیفیت - به جای کالاهای استاندارد- در بازارهای کشورهای منطقه به فروش رسانده‌اند. یکی از راه‌های حل این موضوع برندسازی است. برندسازی می‌تواند اعتماد مصرف کننده خارجی را در بلند مدت جلب کند و از سویی تولیدکننده نیز برای حفظ اعتبار برند خود هیچ‌گاه کیفیت محصولاتش را کاهش نخواهد داد. امروزه بسته‌بندی افزون بر تأمین رضایت مخاطب، ارزش افزوده بسیار زیادی نیز برای تولید کننده در بر دارد. چه بسیار کالاهایی که به علت عدم بسته بندی مناسب، مورد استقبال مخاطبان قرار نمی‌گیرد. برخی از محصولات ایرانی با بسته‌بندی و برند کشورهای دیگر وارد بازارهای بین‌المللی می‌شوند که خود نشان از وضعیت ضعیف ما در حوزه برندسازی است
بازار کشورهای همسایه
هر چند نباید فعالان اقتصادی تنها بازارهای کشورهای همسایه را رصد کنند، اما به نظر می‌آید، ظرفیت‌های قابل استفاده بسیاری در کشورهای همسایه از چشم تاجران داخلی مغفول مانده است. در کشورهای همسایه به دلیل نزدیکی، هزینه حمل و جابه‌جایی کالا بسیار کمتر از کشورهای دیگر است و این موضوع مزیت مهمی در صادرات به این کشورها محسوب میشود. پس از شناخت سلایق مخاطب در بازارهای خارجی، باید به گونه‌ای صحیح نیازها و تقاضای مخاطب را در کالا پیاده‌سازی کرد.
اگر به آمار نگاهی بیندازیم، نزدیک به 50 درصد صادرات غیرنفتی ما به کشورهای همسایه است. با توجه به روابط سیاسی و مذهبی مشترک میان ما و عراق، صادرات ما به این کشور روند رو به رشد مناسبی داشته است. در 10 ماهه ابتدایی امسال بیش از پنج میلیارد دلار کالا به عراق صادر شده است که حدود 17 درصد از صادرات غیرنفتی ما را تشکیل می‌دهد. بازار عراق یکی از بهترین بازارهایی است که در سال‌های اخیر برای اقتصاد ایران ایجاد شده و هنوز هم فرصت‌های صادراتی بسیاری در این کشور برای ما ناشناخته است. در میان کشورهای همسایه، آذربایجان و ارمنستان کمترین سهم را در صادرات ما دارند. صادرات به این دو کشور (در مجموع) تنها یک درصد صادرات غیر نفتی را تشکیل می‌دهند. به نظر می‌رسد، با توجه به اشتراکات فراوان – زبان و دین - مردم استان‌های شمال غربی ایران با مردم کشور آذربایجان، بازار صادراتی استفاده نشده بسیار مناسبی برای ایران وجود دارد. به طور قطع شناسایی بازارهای این دو کشور می‌تواند اشتغال مناسبی برای فعالان اقتصادی استان‌های شمالی غربی فراهم آورد.
فرصت‌های پسابرجامی
با توجه به فضای جدید اقتصادی به وجود آمده پس از اجرایی شدن برجام، نباید تنها به بازار منطقه توجه داشته باشیم. کشورهای آسیای میانه یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی هستند که توجه کمی به این بازارها شده است. بیش از 10 سال از بهره‌برداری قطار بندرعباس- بافق- مشهد می‌گذرد، اما متأسفانه این خط ریلی نتوانست اهداف اقتصادی مورد نظر (جابه‌جایی کالا به کشورهای آسیای میانه) را برای کشور به ارمغان آورد. حال با توجه به فرصت‌های پسا برجامی، امیدهای زیادی به ترانزیت و صادرات به کشورهای CIS ایجاد شده است.
در میان کشورهای غیر همسایه چین، هند و ایتالیا مهم‌ترین مقاصد صادراتی ما به شمار می‌آیند. این سه کشور به همراه کشورهای همسایه حدود 75 درصد سهم صادراتی ما را تشکیل می‌دهند. با توجه به منابع نفت و گازی در کشور بیش از نیمی از صادرات غیر نفتی ما را محصولات پتروشیمی و میعانات گازی تشکیل می‌دهند. به نظر می‌رسد، با توجه به مزیت‌های رقابتی ایران در تولید چنین محصولات، مشتریان فرامنطقه بسیاری برای این محصولات وجود دارد. توسعه صادرات در بخش‌های میان‌دستی و بالا دستی صنعت نفت، می‌تواند تأثیر بی بدیل در صادرات سال‌های آینده ایران داشته باشد.
نظر شما