نارسا بودن قانون ۴۰ ساله فرزندخواندگی
قانون نارسای مصوب سال ۵۳ حدود ۴۰ سال همچنان برای فرزندان بدون خانواده و خانواده‌های بدون فرزند تصمیم می‌گرفت و موضوع سرنوشت ساز فرزندخواندگی با کم توجهی مسؤولان و نارسا بودن قانون دچار چالش شده بود.
کار‌شناسان می‌گویند، ما از چند دهه قبل در این باره راهکار قانونی داشته‌ایم، اما پس از غفلتی طولانی، سرانجام در سال‌های اخیر این قانون با توجه به نیازهای روز تغییراتی کرد، گرچه هم مشکلاتی وجود دارد.
دکتر رضا رزاقی، عضو گروه مراقبت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست دادگستری به خبرنگار ما می‌گوید: از آبان ۹۲ قانون جدید فرزندخواندگی اجرایی شده و دادگاه‌ها و مراکز قانونی، بر اساس قانون جدید آرای خود را صادر کرده‌اند و ملاک واگذاری فرزندان، این قانون است، اما در صورتی که محدودیت‌ها و پروسه‌های پیچیده اداری کاسته شود، امکان رشد و تربیت کودکان در محیط امن خانواده بیشتر فراهم می‌شود.
مجوز دادگاه برای کودکان بی‌سرپرست
وی می‌گوید: فرزندخواندگی، یعنی اعطای سرپرستی کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرستِ تحت حمایتِ سازمان بهزیستی به خانواده‌های متقاضی که دارای شرایط قانونی حمایت از کودکان بی‌سرپرست باشند و البته این خانواده‌ها باید مجوز دادگاه را هم بیاورند.
رزاقی می‌افزاید: کودکان بی‌سرپرست نیاز به خانواده دارند، ولی بروکراسی زاید و پیچیدگی‌های فرآیند واگذاری این کودکان موجب شده آسیب‌های اجتماعی بالقوه بیشتری را در جامعه شاهد باشیم. وی معتقد است: دولت بویژه نهادهای آموزش عمومی مسؤول آموزش و فرهنگسازی متناسب با عرف جامعه و پذیرفته شدن کودکان بی‌سرپرست به عنوان عضوی از خانواده‌ها هستند و از سوی دیگر دادگاه‌ها و واحدهای سرپرستی دادگستری نیز باید قضاوت عادلانه و انسانی همراه با لزوم ایجاد کانون خانواده را درباره این افراد مد نظر قرار دهند.
هر ماه ۵۷ کودک بی‌سرپرست در تهران
دکتر اکرم رخشنده‌نیا، عضو هیأت مدیره سمن پرستاران حامی کودک نیز در این‌باره می‌گوید: هم اکنون چهار شیرخوارگاه در سطح استان تهران کودکان نوزاد تا ۶ سال را می‌پذیرند و در طول ۹ ماه گذشته ۵۱۰ کودک به شیرخوارگاه‌ها معرفی شده‌اند که به طور میانگین ۵۷ کودک در ماه است و باید در این زمینه فعالان بخش خصوصی حمایت شوند.
وی با نشان دادن آماری که از سوی بهزیستی منتشر شده می‌گوید: از این ۵۱۰ کودک، ۲۸ درصد به علت اعتیاد والدین به مراکز بهزیستی تحویل داده شده‌اند که نشان دهنده نیاز به تلاش بیشتر برای حل مشکلات این کودکان بی‌گناه است.
همچنین 3/6 درصد بر اساس ناتوانی خانواده اصلی در نگهداری، سه درصد به علت کودک آزاری و کمتر از سه درصد به علت مشکلات مالی والدین به بهزیستی و سمن‌های تحت پوشش سپرده شده‌اند و باید در این زمینه حمایت‌های بیشتری در بحث ایجاد امکانات اقامتی و تربیتی، حمایت‌های مشاوره‌ای و روان‌شناسی و مددکاری از این عزیزان انجام شود.
آیا اکنون ما یک خانواده هستیم؟
دکتر رخشنده‌نیا، درباره فرزندخواندگی و تعریف آن می‌گوید: او فرزندی است که به صورت طبیعی فرزند ما نیست، اما صاحب تمام حقوق بیولوژیک پدر و مادر هست. آن‌ها می‌پرسند، چرا ترکم کردند، من کجایم، بزرگ که شوم چه خواهد شد؟ ممکن است دوباره رها شوم؟ آیا در آینده از طرف پدر و مادر سببی هم طرد می‌شوم، چرا این خانواده مرا برگزیدند، آیا اکنون ما یک خانواده هستیم؟
همه این پرسش‌ها، از منظر یک «فرزندخوانده» فرآیند پیچیده فرزندخواندگی را در ایران به یک مسأله چالش برانگیز تبدیل کرده و بسیاری از خانواده‌های بدون بچه و نابارورِ متقاضی فرزندان بهزیستی را برای دستیابی به فرزند دچار مشکل کرده است.
کار‌شناسان حوزه حمایتی کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست معتقدند، فرزندخواندگی در شرایط کنونی بهترین راه برای فراهم ساختن آرامش کودکان بی‌سرپرست و ایجاد ثبات تربیتی آنان در حمایت از این قشر محروم جامعه است.
دختران بدون شوهر،
مادر می‌شوند؟
یکی از مزایای اجرای قانون جدید فرزندخواندگی، امکان واسپاری فرزندخوانده و فرزند به دختران و زنان مجرد سن بالاست. این موضوع شرایط خاصی دارد و بر اساس آیین‌نامه اجرایی، دختران بدون شوهر مسن مادر می‌شوند.
بر اساس یکی از مهم‌ترین ماده‌های قانون جدید فرزند خواندگی، واگذاری فرزند دختر به دختران مجرد بالای ۳۰ سال و زنان بدون شوهر می‌تواند انجام شود که این نوع واگذاری به شرط امکان تأمین معاش، آینده و تربیت مناسب مجاز شمرده است.
دکتر جهان بخت حسینی، عضو کانون وکلا و حقوقدان در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: این قانون به طور رسمی دختران مجرد مسن را صاحب فرزند و خانواده می‌کند اما اینکه آیا فرهنگ ایرانی موضوع مهم فرزندخواندگی توسط دختران ۳۰ سال به بالا را می‌پذیرد یا نه، بحثی است که باید توسط نهادهای فرهنگساز بررسی شود. وی بر لزوم رعایت احساس مادرانه در این فرآیند تأکید می‌کند و می‌گوید: مادرانی که کودکانی را به فرزندخواندگی پذیرفته‌اند، شاید اگر خود صاحب فرزندی می‌شدند، همین قدر نسبت به آینده‌اش حساس بودند، اما این واقعیت درباره دختران مجرد جاری نیست و آن‌ها نیاز به آموزش دارند.
فرزندخواندگی برای خانواده امین موقت
به گفته دکتر حسینی، پذیرش و فرزندخواندگی فرزندان بدسرپرست که یکی از دغدغه‌های سازمان بهزیستی است، در قانون جدید حل شده و از طرفی، همه خانواده‌ها حتی آن‌ها که فرزند دارند (به عنوان امین‌موقت) می‌توانند فرزند خوانده داشته باشند، در حالی که در قانون قبلی، فقط زوج‌های نابارور می‌توانستند بچه‌ها را از بهزیستی بگیرند.
این کار‌شناس حقوقی خانواده در ادامه با اشاره به موضوع «امین‌موقت» در قانون فعلی تصریح می‌کند: خانواده‌هایی که در حال حاضر به صورت امین موقت فرزندخوانده می‌پذیرند، نمی‌توانند برای آن‌ها با نام فامیلی خودشان شناسنامه بگیرند، اما می‌توانند تا هر زمان که بخواهند-زیر نظر بهزیستی- از آنان حمایت کنند.
همچنین این خانواده‌ها به دلیل اینکه خودشان بچه‌های دیگری هم دارند، از لحاظ خانوادگی، تربیتی و روانی، وضعیت بهتر و متعادل‌تری برای فرزند خوانده‌هایشان ایجاد کرده‌اند، البته طبق تبصره جدید این قانون، ازدواج والدین با فرزندخوانده ممنوع است.
ابزار قانون در میدان خانواده‌سازی
لیلی خائفی، روان‌شناس خانواده نیز در این باره می‌گوید: در خانواده‌های اصیل ایرانی بانوانی وجود دارند که گرچه ۹ ماه بارداری نداشته‌اند و کودکی را به دنیا نیاورده‌اند، اما یک مادر واقعی هستند و از ظرافتهای زنانه‌شان برای تربیت فرزند استفاده می‌کنند. وی می‌افزاید: نباید به نام قانون پذیری، فرآیند فرزندخواندگی با آیین‌نامه‌های خشک و بی‌روح و خالی از احساسات مادرانه و خانوادگی همراه باشد، چون ما می‌خواهیم با ابزار قانون به میدان خانواده سازی وارد شویم و با تسهیلات حمایتی دولت، خانواده‌های موفقی را ایجاد کنیم.
کودکان بی‌سرپرست؛ امانت جامعه
این متخصص و روان‌شناس خانواده با اشاره به فرآیند صاحب فرزند شدن در بهزیستی تأکید می‌کند: پذیرش مسؤولیت کودکان بی‌سرپرست که به نوعی امانت جامعه در نزد خانواده‌ها هستند، اتفاقی نیست که بتوان طی یک مدت کوتاه از عهده مسؤولیتش برآمد، بنابراین باید قبل از واگذاری آن‌ها، زمینه آموزش و فرهنگ فرزندپروری به متقاضیان فراهم شود، زیرا در تمام طول عمر هر پدر و مادری این مسؤولیت دشوار تداوم دارد، ولی فرزندپروری و تربیت کودکان تشنه محبت، با عشق و محبتی که هر فرزندی در قلب و روح والدینش تزریق می‌کند و پاسخ به این عشق، از سوی والدین ممکن می‌شود.
نظر شما