شهریور سال 89 بود که برای اولین بار رهبری با بیان اینکه "ما باید یک اقتصاد مقاومتیِ واقعی در کشور به وجود بیاوریم ^۱  واژه «اقتصاد مقاومتی» را مطرح کردند. البته جستجو در صحبت‌های گذشته ایشان نشان می‌دهد که پیش از این هم نیاز به یک اقتصاد مقاوم را با تعابیر مختلفی از جمله استحکام ساخت درونی، استقلال اقتصادی، اقتدار اقتصادی و امنیت اقتصادی  به مردم و مسئولین گوشزد کرده بودند. اما سال 89 بود که همه این تعابیر مختلف در « اقتصاد مقاومتی » جمع شد تا همه مسئولین و مردم برای رسیدن به این هدف بسیج شوند. اواخر سال 92، پس از ساعت‌ها کار کارشناسی متخصصان کشور، رهبری با مشورت مجمع تشخیص مصلحت نظام سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را ابلاغ کردند تا نقشه راهی باشد برای رسیدن کشور به یک اقتصاد مقاوم.

از جایی که بسیاری از کارشناسان اقتصادی از طیف‌های مختلف بر روی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نظر خود را داده‌اند به یقین می‌توان گفت که به لحاظ علمی خدشه‌ای به این سیاست‌ها وارد نیست اما ممکن است در مقام اجرا با آسیب‌هایی روبرو شود. شاید مهم‌ترین آسیب کلی بودن این سیاست‌ها باشد. البته چون این سیاست‌ها  از جنس هدف و چشم‌انداز هستند اشکالی به خود سیاست‌ها وارد نیست، بلکه در مقام اجرا کلی بودن این سیاست‌ها باعث می‌شود هرکسی از ظن خود در حال اجرای اقتصاد مقاومتی باشد. برای به وجود نیامدن چنین آسیبی باید قرارگاه فرماندهی اقتصاد مقاومتی شاخص‌های متناسب با آن تعریف کرد و فعالیت‌های مختلف اقتصادی را با متر این شاخص‌ها سنجید. به طور مثال اینکه دولتی چندهزار میلیارد در راستای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی خرج کند به خودی خود چه اهمیتی دارد؟ رقم این هزینه مهم نیست بلکه تاثیر این هزینه‌هاست که اهمیت دارند و اینکه چقدر ما را به اهدافمان نزدیک کرده است. اساس به وجود آمدن سایر شاخص‌های مختلف اقتصادی هم همین بوده است. شاخص‌هایی مانند تورم، رشد  اقتصادی، بیکاری و ... همه برای این به وجود آمده‌اند که تاثیر فعالیت‌های مختلف در اقتصاد را اندازه‌گیری کنند.

شاخص‌سازی در علم اقتصاد زمینه‌ای بسیار تخصصی و کارشناسانه است. بنابراین ساخت یک شاخص برای اقتصاد مقاومتی از جهت اینکه می‌خواهد برای یک مفهوم بومی ساخته شود فعالیتی زمان‌بر و بسیار تخصصی است و انتظار نمی‌رود طی چند سال آینده بتوان چنین شاخصی را تعریف کرد. اما در صورت نبود چنین شاخصی بازهم می‌توان حتی به صورت ناقص با توجه سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی از شاخص‌های موجود در علم اقتصاد بهره گرفت و به مقایسه سیاست‌های اقتصادی با یکدیگر  پرداخت. بعضی از سازمان‌ها از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس چنین کاری را شروع کرده‌اند و به صورت دوره‌ای گزارش‌هایی را برای نشان‌دادن وضعیت اجرای اقتصاد مقاومتی انتشار می‌دهند. هدف این یادداشت‌ -که ان‌شالله ادامه‌دار خواهد بود- معرفی این شاخص‌ها و مقایسه ایران با سایر کشور‌های منطقه و جهان خواهد بود.   

1- شاخص پیچیدگی اقتصاد^۲

شاید نزدیک‌ترین شاخصی که در علم اقتصاد برای اقتصاد مقاومتی تولید شده باشد شاخص پیچیدگی اقتصاد است. این شاخص که توسط دو دانشگاه هادوارد و ام‌آی‌تی ساخته شده است کشورها را بر اساس دو معیار «تنوع^۳» و «همه جایی بودن^۴»  تولیداتشان رده بندی می‌کند^۵. منظور از «همه جایی بودن» کالا این است که آیا این کالا در کشورهای زیادی تولید می‌شود یا خیر. اگر کالایی در چند کشور خاص تولید شود نشان‌دهنده اهمیت کالا و احتمالاً بالا بودن استفاده دانش در آن است. همچنین اگر کشوری کالایی تولید کند که خصوصیت همه جایی بودن را کمتر داشته باشد بیانگر وابستگی سایر کشورها به خودش و بالا بودن استحکام اقتصادی است. به طور مثال در این شاخص سه کالایی که بیشرین پیچیدگی را دارند ماشین آلات و قطعات صنعتی خاص، ابزار آلات الکترونیکی برای آزمایشات فیزیکی و دستگاه اشعه ایکس می‌باشد و کالاهایی که از پایین‌ترین پیچیدگی برخوردارند عبارتند از: نفت‌خام، قلع، کاکائو و به طور کلی مواد خامی که تولید آن‌ها نیاز به تکنولوژی زیادی ندارد. واضح است که کشورهای نفتی به خاطر وابستگی به نفت و داشتن اقتصاد تک محصولی از پیچیدگی اقتصادی پایینی برخوردارند. نکته جالب اینجاست که یک رابطه مثبت بین بالا بودن شاخص پیچیدگی اقتصاد و درآمد سرانه در بین کشورها وجود دارد. به این معنی که به طور متوسط کشورهایی که اقتصادشان پیچیدگی بالاتری دارد از درآمد سرانه بالاتری برخوردارند و کشورهایی که از پیچیدگی پایین‌تری برخوردارند درآمد سرانه پایین‌تری دارند.

جدول زیر وضعیت شاخص‌ پیچیدگی اقتصاد را برای چند کشور منتخب در سه دوره مختلف نشان می‌دهد. برای اطلاع بیشتر از کم و کیف این شاخص به این سایت مراجعه کنید.