به گزارش قدس آنلاین به نقل از ایسنا، این بنا در 66 کیلومتری جنوب غربی خواف واقع است، بنای فعلی به جا مانده از دوره خوارزمشاهیان است اما اصل بنا به قرون اولیه اسلام تا دوران ایلخانی برمی‌گردد.
نوع معماری و ساخت مسجد ملک زوزن باعث شد که سه نظریه درباره این بنا مطرح شود؛ "آندره گدار" معتقد است این بنا مسجد بوده، وجود کتیبه‌هایی با آیات سوره مومنون قرآن که نمای ایوان غربی به آن مزین شده است که در آغاز بر لزوم خضوع و خشوع مومنان هنگام نماز تاکید می‌کند، این خود موید نظریه گدار است. همچنین آندره گدار وجود محراب در ایوان غربی و اظهارات ساکنین محل را دلیل دیگری بر مسجد بودن بنا می‌داند.
"شیلا بلر" معتقد است که این بنا یک مدرسه بوده، دلیل اثبات نظریه خود را هم وجود کتیبه اسپر ایوان غربی و مقایسه آن با متن کتیبههای چهار مدرسه در کشور سوریه می‌داند، اما شهریار عدل که تحقیقات زیادی را در این بنا انجام داده است هم نظریه بلر و هم نظریه گدار را قبول کرده است. او معتقد است که زوزن شهری کم جمعیت اما مردمانی دانشمند و عالم داشته است. بنابر این مکانی به این بزرگی نمی‌تواند فقط برای نماز و مراسم مذهبی کاربرد داشته باشد؛ یعنی در عین حال که مکان عبادت بوده، مکان فراگیری علم و دانش هم بوده؛ از این رو معتقد است که بنای مذکور احتمالا مسجد مدرسه بوده است.
شهر تاریخی زوزن با مساحت تقریبی حدود 35 هکتار از سده‌های اولیه اسلامی تا قبل از حمله مغولان به عنوان شهری فعال با اهمیت سیاسی و اجتماعی زیاد در این ناحیه از خراسان محسوب می‌شده است. هنوز تقریبا در میان شهر چند اثر مهم همچون ارگ تاریخی و مسجد ملک زوزن که از موقعیت جهانی برخوردار است مشاهده می‌شود.
مسجد ملک زوزن تنها بنای آجری به جای مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است. این بنا دومین مسجد تاریخ‌دار دوره خوارزمشاهیان است که به استناد کتیبه موجود در سال 615 ه.ق و یک سال پس از آن در حال احداث بوده است.
آنچه از معماری بنا باقی مانده، دو ایوان کوچک و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقی و غربی است که هسته بنای عظیمی بوده که به مسجد و مدرسه بنیان تبدیل شده است و به دلیل حملات سپاهیان مغول در سال 617 ه.ق کار بنای آن نیمه تمام رها شده است.
نمای ایوان شرقی دارای کتیبه خط کوفی و تزئینات آجرکاری با تلفیقی از کاشی فیروزه‌ای رنگ مزین به نقوش هندسی و دو ستون نمای تزئینی است. نمای ایوان غربی نیز آراسته به محرابی ساده و عناصر تزئینی ارزشمند نظیر آجرکاری و تلفیق آن با کاشی هندسی است.
طبق کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در محدوده شهر تاریخی زوزن، آثار و شواهدی از قرون اولیه اسلام تا دوران ایلخانی بدست آمده است که اهمیت این شهر تاریخی را نشان می‌دهد.
در فاصله حدود 100 متری مسجد، تپه نسبتا بزرگی به ارتفاع حدود 50 متر وجود دارد. این محوطه احتمالا به عنوان کاخ اداری کاربرد داشته و حدود سه یا چهار طبقه بوده است. درباره عظمت و بزرگی این بنا سخن‌های بسیار گفته شده، از جمله حمدالله مستوفی در نزهة القلوب از آن به عنوان "کاخ عالی" یاد کرده و به احتمال قوی تنها کاخ عالی دیار خراسان بوده است.
مسعود باعقیده، رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان خواف در گفت‌وگو با خبرنگار گردشگری ایسنا- منطقه خراسان، اظهار کرد: برخی از قسمت‌های مسجد ملک‌زوزن هنوز کاوش نشده است، احتمالا بین دو ایوان و مقابل آن حوض و یا حجره‌ای وجود دارد که اکنون هنوز مورد کشف و شناسایی کاوشگران قرار نگرفته است و به صورت دو متر خاک انباشته شده وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه این اثر ثبت ملی شده است، خاطرنشان کرد: این بنا جزو بناهایی است که قابلیت دارد ثبت جهانی شود. دکتر شهریار عدل، نماینده سابق ایران در یونسکو اقدامات و تلاش‌هایی جهت ثبت‌جهانی اثر کرد اما در حال حاضر اولویت ما ثبت جهانی آسبادهای نشتیفان است.
وی قدمت مسجد ملک زوزن را به دوران سلجوقیان نسبت داد و افزود: اما بنای فعلی که مشاهده می‌کنیم به جا مانده از دوره خوارزمشاهیان است. رجبعلی لباف خانیکی از مدیران سابق میراث فرهنگی استان و کارشناس باستان شناسی معتقد بود اینجا به احتمال زیاد بر روی یک آتشکده ساخته شده است و قدمت آن را به دوران قبل از اسلام نسبت داد.
وی با بیان اینکه 80 درصد استحکام بخشی بنای مسجد انجام شده است و مرمت اثر ادامه دارد افزود: آثاری از دوره ایلخانی پس از حمله مغول وجود دارد که البته چشمگیر نیست.
نظر شما