ضرورت شناخت وضعیت تاریخی این مجموعه مقدس از آنجا مشخص می‌شود که طی چند دهه گذشته، به‌تدریج، این مجموعه به‌صورت کلی و جزیی بازسازی شده و مقام حضرت صاحب الزمان(عج) و حرم امامان عسکریین(ع) به حرمی یکپارچه تبدیل شده است. وقایعی که در چندین سال اخیر بر حرم گذشته و نحوه بازسازی آن، مانع ثبت جهانی این اثر ارزشمند گشته است. در صورت تدوین برنامه‌ای برای اصلاح وضع موجود و اتخاذ رویکردی صحیح و علمی، می‌توان حرم سامرا را نیز در میراث جهانی ثبت کرد.
بر همین اساس، نمایشگاهی از طرحهای مطالعاتی مرمت و بازسازی حرم مطهر امامین عسکریین(ع) با عنوان «بهشت سامرا» در موزه هنرهای دینی امام علی(ع) برپا شده است.
این نمایشگاه با مشارکت خادمین حرم سامرا و مهندسان مشاور گروه «پیر راز» برگزار شده است. این گروه طی تحقیق و بررسی فراوان برای ساخت حرم مطهر امامان عسکریین(ع)، در اسناد و عکسها، کتابها و خاطرات و نقلقولها و اظهار نظرها به جستوجو پرداخته و یافتهها را با برداشتی پژوهشگرانه آمیخته تا طراحی دقیقی از جزییترین تا کلانترین بخش سازه را در این نمایشگاه به معرض دید علاقمندان بگذارند.
موزه امام علی(ع)، میزبان بهشت سامرا
سامرا به جز اینکه یکی از چند عتبه مقدس به شمار می‌رود، جایی است که امام عصر(عج) در آن به دنیا آمده است. این مکان خانه پدری حضرت بقیه‌الله(عج) است؛ کسی که به امر پرودگار در آن سرداب از نظرها غایب شد. اما امروز تروریست‌ها‌ی تکفیری به این حریم اهانت نموده و آسیب بسیاری بر آن وارد کردند. بر همین اساس، گروهی از معماران، مشاوران و طراحان به سامرا رفتند و برای بازسازی این بنای ارزشمند تحقیقات و پژوهش‌های فراوانی انجام دادند. نتیجه کار آنها به‌صورت مجموعه‌ای از عکسهای هوایی از محدوده و اطراف حرم، نقشههای ثبت‌شده از شهر سامرا و بنای تاریخی آن، تصاویر ماهواره‌ای از مناطق اطراف سامرا از بغداد تا تکریت و... در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
این نمایشگاه در طبقه همکف و میانی موزه امام علی(ع) برپا شده است. در طبقه همکف 19 تابلو عکس سیاه و سفید قدیمی از شهر سامرا و حرمین، حواشی و اطراف و زایران آن گرفته شده است که در نوع خود گنجینه ارزشمندی از تاریخ ثبت‌شده دوران گذشته است. این عکس توسط عکاسان مختلفی از اواخر سده نوزدهم تا اوایل سده بیستم میلادی گرفته شده است. عکاسانی همچون کارستن نیبور ریاضی‌دان دانمارکی، آقارضا عکاسباشی که در سفر ناصرالدین شاه به عتبات وی را همراهی می‌کرد، ابوالقاسم محمدتقی نوری و نیز گرتورد بل، سیاح انگلیسی.
پژوهش، مطالعه، اقدام و اجرا
در طبقه میانی موزه نیز فعالیت و پژوهش‌های گردآوری‌شده پژوهشگران به‌صورت کاملاً مستند و طبقه‌بندی‌شده و در قالب یک مجموعه کامل جمع‌آوری شده است. به همین منظور، برای شناخت وضعیت تاریخی حرم مطهر سامرا مطالعات گسترده‌ای بر اساس منابع متنوع اعم از کتبی، شفاهی، تصویری و مادی آغاز شده و بخشی از آنها در این نمایشگاه به نمایش درآمده است.
در این پروژه حدوداً 300 منبع کتبی و بیش از 2هزار یادداشت تهیه و استفاده شده که در بخشی از این نمایشگاه، فهرستی از تعداد قابل توجهی منابع کتبیِ مورد استفاده برای تکمیل روند پژوهشی این پروژه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. همچنین، روی یک تابلوی بزرگ دیگر، تعداد بسیاری از این یادداشتها در قالب برگه‌های کوچک که از روی کتاب نُتبرداری شده، قرار گرفته است و بازدیدکنندگان می‌توانند با مطالعه آنها متوجه روند پژوهشی پروژه شوند.
یکی دیگر از بخشهای قابل توجه در این قسمت از نمایشگاه، اسناد تصویری است که در اندازههایی بسیار بزرگ بر دیوار نصب شده است. گروه تولید پروژه برای تهیه منابع تصویری که شامل عکس و نگاره است، به 37 نهاد داخلی و خارجی مراجعه و مدارک مرتبط را تهیه کرده و بخشی از آن را به نمایش گذاشتهاند. تصاویر هوایی و ماهواره‌ای از شهر سامرا، اطراف و حاشیه شهر، عکسهای هوایی از محدوده اطراف حرم، نقشه موقعیت شهر سامرای عسکریین(ع) در میان شهر سامرای عباسی، تصویر هوایی از مجموعه حرم پس از انفجار سال 1384، نقشه حرم عسکریین(ع) در سال 1938 که تاکنون دست‌نخوره باقی مانده است، عکسهای هوایی از شهر سامرای کنونی، تصاویر ماهواره‌ای از مناطق اطراف سامرا از بغداد گرفته تا تکریت و...، از جمله بنرهایی هستند که بر گوشه‌گوشه دیوارهای موزه به نمایش درآمده است.
«سرداب مقدس»؛ جایگاه غیبت حضرت صاحب‌الامر(عج)
روی یکی دیگر از دیوارهای موزه، نگاره‌ای از شهر سامرا به تاریخی نامعلوم و با عنوان «سرداب مقدس» خودنمایی می‌کند؛ نگاره‌ای از سرداب حضرت صاحب‌الامر(عج) که در آن، گنبد منقوش و پلکان سرداب و چاه دیده می‌شود. سرداب مقدس محلی است که امام عصر(عج) در آنجا غیبت کردند و از این لحاظ برای مسلمانان ارزش ویژه‌ای دارد. این مکان قرار است طی بازسازی، مرمت و تعمیر شود. در بخشهای دیگر نیز نقشههای متنوعی از حرم سامرا دیده می‌شود که به‌صورت طرحهای مقدماتی در قالب نمودار، به تفکیک دوره‌های تاریخی، نمایش داده می‌شوند.
روی دیوار دیگری نیز نقشه‌ای از سیر تاریخی و حوادثی که بر این شهر رفته، به نمایش درآمده که شامل حمله مغول، آتش‌سوزی و... است و دوره‌های مختلفی همچون پیش از عباسیان، دوران هارون‌الرشید، دوران معتصم، دوران متوکل و سامرای عسکریین(ع) را با ذکر اطلاعاتی بر روی بخشهای مختلف عکس، شرح داده است. این نقشه ببینده را به‌خوبی با تطور تاریخی و حوادثی که بر شهر سامرا رفته است، آشنا می‌کند. همچنین در بخشی دیگر، عکس هایی از شروع کار طرح مرمت و توسعه حرم امامان عسکریین(ع) و مراحل آن در کنار روند مرمت و بازسازی تصویرسازی شده است. در نهایت باید گفت که این نمایشگاه به دلیل قرار دادن سندهای تاریخی و عکسهای جذاب از آن دوران برای بازدیدکنندگان خالی از لطف نخواهد بود.
ثبت جهانی سامرا؛ میراثی برای آیندگان
حرم و حریم شهری پیرامون آن ، اثری ثبتی است. چندین سال پیش سامرای عباسی ثبت جهانی شده است. این منطقه نقطه‌ای است که مطالعات باستان‌شناسی اسلامی از آن آغاز شده است. نقشه‌ای از حرم در دست میباشد که بیش از 100 سال قدمت دارد و در همین مطالعات برداشت و ترسیم شده است. لذا با تلاش بیشتر می‌توان حرم سامرا را در میراث جهانی ثبت کرد و با این کار ارزشهای غیرقابل انکار این بنا به جهانیان یادآوری خواهد شد و در آینده، عزمی جهانی پاسدار آن خواهد بود.
نظر شما