آمارها نشان می دهد هنوز 50 هزار استاد دیگر باید جذب شوند تا علاوه بر بهبود هرم نسبت استاد به دانشجو، کیفیت آموزش هم بالا رود. در کنار این دو معلول، اتفاقات خوش دیگری هم در آموزش عالی رخ می دهد از جمله می توان به کاهش میزان دانش آموختگان اشاره کرد که البته به نظر می رسد آرزویی بسی دور است.

مشکلات جذب هیات علمی

این را هم باید تاکید کرد که با توجه به شرایط اقلیمی کشورمان، هر دانشگاه با توجه به شرایط خود برای پذیرش عضو هیات علمی می تواند ظرفیت اعلام کند. یا دانشگاه هایی را می توان نام برد که ظرفیتی برای جذب هیات علمی ندارند چون پست خالی در اختیار ندارند که استاد جذب کنند. نمونه اش  می شود تعداد کم استادان و افزایش هر روزه تعداد دانشجویان.

جذب اعضای هیات علمی در دانشگاه های ایران با فراز و نشیب های زیادی روبرو است. گذر از هفت خان رستمی که ماه ها و حتی یک سال به طول می انجامد.

اگر از تاریخش بگذرد...

همانطور که می دانیم هیات علمی شدن هم تاریخ انقضا دارد که اگر از تاریخ خود بگذرد دیگر حق نشستن بر کرسی استادی نصیب همه افراد تحصیل کرده نمی شود. اما در این میان گذر از راه پر و پیچ خم جذب، گاه سن افراد را هم بالاتر می برد و همه حایز شرایط برای استادی نمی شوند.

مشروطی های دانشگاه پیام نور!

در این گزارش ضمن گفت و گو با برخی استادان به مشکلات مسیر جذب هیات علمی اشاره کرده ایم. پر مشکل ترین دانشگاه را شاید بتوان پیام نور دانست که اعضای هیات علمی پیمانی شان مدت هاست با مسایل مختلفی روبرو شده اند.

حسین صادقی یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه پیام نور به خبرنگار ما می گوید: از سال 90 در دانشگاه پیام نور به عنوان هیات علمی پیمانی مشروط جذب شده ام اما پس از گذشت چند سال و گذر از مراحل تایید صلاحیت حالا به 300 استاد پیام نور اعلام کرده اند که امکان همکاری ندارند چون در فراخوان جذب شرکت نکرده اند.

رضا سلامی یک استاد دیگر دانشگاه پیام نور تاکید می کند: متاسفانه بیشتر ظرفیت های جذب برای نورچشمی ها در نظر گرفته می شود، جذب و استاد شدن هم یک بازی شده که وزارت علوم قرار نیست تغییراتی ایجاد کند. بازی کردن با زندگی و کار افراد اصلا به صلاح نیست. اما گاهی قوانین به درستی اجرا نمی شود.

دلیل افزایش تعداد بیکاران دانشگاهی

رضا عاملی استاد دانشگاه تربیت مدرس در گفت و گو با خبرنگار ما یکی از مهمترین دلایل بیکاری دانش آموختگان را امکان عدم جذب در فراخوان هیات علمی می داند و می گوید: جذب هیات علمی بر اساس آیین نامه شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت می گیرد. تمام مراحل جذب بر این اساس است اما متاسفانه گذر از این مراحل بسیار به طول می انجامد. برخی افراد پس از دانش آموختگی و حتی در زمان دانشجویی در مقطع دکتری می توانند درخواست جذب داشته باشند اما به دلیل طولانی شدن فرایند بررسی ها، محدودیت سنی شان اجازه همکاری نمی دهد. یا به خاطر دلایل غیرمشخص برخی افراد رد می شوند. بیشتر دانشگاه های بزرگ مثل تهران، امیرکبیر یا صنعتی شریف پست خالی ندارند و کمتر استاد جذب می کنند. یا اینکه در برخی شهرها مثل اهواز یا سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط آب و هوایی کمتر استادی حاضر می شود کوله بار سفر را ببندد و به شهر دیگری برای سال ها سفر کند. اما در مقابل میزان ظرفیت جذب دانشگاه های دیگر مثل شیراز یا فردوسی مشهد هم محدود است و تنها افرادی که بهترین شرایط را داشته باشند امکان همکاری می یابند. همیشه بهترین ها در صدر هستند و افرادی با سابقه علمی متوسط امکان شرکت در جذب را ندارند.

این استاد دانشگاه می افزاید: وزارت علوم و البته فرد دانش آموخته، مبالغ زیادی را هزینه کرده اند تا این دانشجو در دوره روزانه تحصیل کند حالا عاقبتش چه می شود؟ مگر نه اینکه آن ها باید در همان سیستم آموزشی به دلیل تحصیل رایگان، بمانند و همکاری داشته باشند؟ پس چرا هر روز به تعداد دانش آموختگان بیکارمان افزوده می شود در حالیکه کشور به استاد نیاز دارد؟

مصایب جذب در دانشگاه ها

دکتر مهدی رنجبر استاد دانشگاه اراک در همین زمینه به مصایب جذب هیات علمی اشاره می کند: سرعت جذب بسیار کند است و برای جوانی که به تازگی قصد جذب دارد خیلی سخت است که مدت ها به صورت حق التدریس کار کند که البته شمار زیادی از این جوانان حتی نمی توانند قرارداد حق التدریس منعقد کنند.

وی یکی دیگر از عواقب طولانی شدن جذب در دانشگاه ها را از دست دادن فرصت همکاری ایرانیان خارج از کشور با دانشگاه های داخل می داند: بسیاری از ایرانیان که سابقه علمی در خارج از کشور دارند، می توانند به داخل بیایند و تدریس کنند اما به دلیل طولانی بودن مراحل جذب و مدت هایی که باید منتظر نتایج بمانند، تعدادی از این استاد امکان همکاری با دانشگاه های داخل را از دست می دهند. در حالیکه این افراد بویژه در رشته های فنی و مهندسی ظرفیت های مناسبی برای انتقال علم به دانشجویان به شمار می روند.

دکتر رنجبر با انتقاد از اینکه با وجود برگزاری فراخوان و اعلام ظرفیت ها اما تعداد خیلی کمی از متقاضیان می توانند به مراحل اولیه راه بیابند تاکید    می کند که در سایر مراحل جذب،ریزش افراد زیاد می شود و در نهایت خیلی کمتر از ظرفیت اعلام شده، استاد راهی دانشگاه می شود.

جذب نشدن بورسیه ها

سیمن حسنی استاد دانشگاه شیراز هم به خبرنگار ما می گوید: برخی دانشگاه ها از جمله دانشگاه های کوچکتر حتی از جذب دانشجویان بورسیه هم سرباز می زنند. با اینکه عده زیادی از این دانشجویان در فراخوان شرکت می کنند اما متاسفانه بنا به دلایلی که مشخص نیست، جذب این افراد صورت نمی گیرد. این مشکل در حالی وجود دارد که دانشگاه باید برای خود برنامه بلند مدت داشته باشد.

وی بر این باور است که با مطرح شدن شتاب علمی در کشور چرا مشکلات زیادی در جذب باید وجود داشته باشد؟ مگر نه اینکه دانشگاه ها باید شوق بیشتری برای حایزان شرایط داشته باشند، پرسش اینجاست پس چرا وزارت علوم در جذب هیات علمی این همه اهمال کاری می کند؟

وقتی نیرویی برای جذب نیست!

یک استاد دانشگاه به خبرنگار ما می گوید: شنیده ام که به دلیل نداشتن نیروی کافی برای همکاری در روال جذب، فرایندها با کندی پیش می رود. البته بودجه کافی هم وجود ندارد و مشکلات زیرساختی یکی دیگر از دلایل کند شدن جذب هیات علمی است. در حالیکه برای این اقدام بسیار مهم باید تمام نیروها بسیج شوند تا آموزش عالی بتواند از این شرایط فرار کند.

پاسخ سوالات از زبان یک مسئول

در این گزارش سعی کردیم با حجت الاسلام رضوان طلب رئیس مرکز جذب هیات علمی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت و گو کنیم اما متاسفانه مسوولان وزارتخانه مذکور کمتر پاسخگوی پرسش های خبرنگاران    می شوند.

از این رو، دکتر احمدرضا معتمدی رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر به پرسش های ما پاسخ داد.

وی در این گفت و گو با تاکید بر اینکه شرایط جذب هیات علمی در همه دانشگاه ها یکسان نیست، می گوید: دانشگاه های قدیمی مثل صنعتی امیرکبیر نیاز زیادی به جذب هیات علمی ندارند و در بسیاری از گروه های آموزشی، هیچ جای خالی وجود ندارد. بنابراین یکی از دلایل رد شدن متقاضیان، عدم نیاز است. به عنوان مثال در 93، تعداد هزار و 200 متقاضی در فرایند جذب دانشگاه شرکت کردند که ما تنها بین 24 تا 25 استاد نیاز داشتیم. از این رو، سخت گیری به شمار نمی آید وقتی تعداد افراد بیشتر می شود خود به خود رقابت سختی در پیش می گیرد.

معتمدی می افزاید: حتی در برخی شهرستان ها تنها یک نفر داوطلب وجود دارد. البته اگر افراد رد می شوند به این معنا نیست که افراد حایز شرایط نیستند بلکه بیشتر رقابت ها اجازه همکاری از متقاضیان را سلب می کند.

به گفته رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه ها بر اساس آیین نامه ای عمل می کنند که شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرده و هیچ کدام از مراحل آن قابل دور زدن نیست. وقتی پرونده ای وارد می شود، در گروه ها و شورای جذب دانشگاه بررسی و سپس در شورای جذب مرکزی مورد بررسی دوباره قرار می گیرد. من هم فکر می کنم بخشی از این مراحل زیاد است اما نمی توان از قوانین عدول کرد.