همانطور که روز گذشته به آن نیز اشاره شد، دکتر فرزانه در ابتدای بررسی های آماری خود در خصوص آموزش عالی ایران به برخی نکات اشاره کرده و گفته بود: نظام آموزش عالی ایران در دهه های اخیر دچار تحولات بزرگی شده است. میلیون ها جوان کشور در موسسات بزرگ و کوچک آموزش عالی اعم از دولتی و غیر دولتی مشغول به تحصیل شده اند. مستقل از آنکه کیفیت کار این موسسات چگونه بوده است، صدها هزار نفر وارد دوره های تحصیلات تکمیلی ( اعم از کارشناسی ارشد و دکترا)  شده اند. در کشوری که تا چند دهه پیش تولیدات علمی به چند صد مقاله بین المللی در سال نمی رسید اکنون بیش از بیست هزار مقاله بین المللی  در سال تولید می شود. البته قضاوت در مورد کیفیات این مقالات نیز بحث جداگانه ای را می طلبد. اما پرسش این است این گسترش کمی قابل توجه در این سال ها آیا آسیب هایی را نیز به همراه داشته است؟ آیا این گسترش همراه با برآورد نیاز های ملی و بازار اشتغال بوده است؟ در این مختصر سعی می نمائیم به ابعاد مهمی از این قضیه بپردازیم.

پذیرش 12 هزار دانشجوی دکترا در سال

دکتر فرزانه در ادامه این بررسی ها در خصوص میزان پذیرش دانشجوی دکتری در موسسات آموزش عالی اعلام کرد: یک موسسه آموزش عالی بدون امکانات لازم، نزدیک به 12000 دانشجوی دکترا در سال می پذیرد (حال آنکه کل دانشگاه های دولتی حدود 10 هزار نفر را در این مقطع پذیرش می کنند).بنا بر استفساری که بنده از مدیر کل گسترش آموزش عالی کردم،  امکان جذب بیش از 2000 تا 3000 نفر از این دانش آموختگان در سال وجود ندارد. این دانش آموختگان کجا باید بروند؟

تولید مدرک مازاد بر نیاز

وی درباره اشتغال جوانان گفت: کشور سالیانه حدود 800 هزار جوان متقاضی کار به بازار روانه می کند. بنا بر آمارهای موجود در بهترین سال های پر رونق کشور، 500 هزار شغل در سال ایجاد شده است که البته طبیعتاً همه این شغل ها نیاز به مدارک آموزش عالی ندارند. تولید مدرک مازاد بر نیاز به نوعی ابتذال در آموزش عالی منجر می شود.

کاهش تعداد دانشجویان و داوطلبان در آینده ای نزدیک

به گفته این استاد دانشگاه صنعتی شریف، با توجه به مسایل دموگرافیک و جمعیتی بنظر نمی رسد در آینده نزدیک و طی ده سال آینده، بیش از  700 هزار متقاضی آموزش عالی در سال  داشته باشیم. به عنوان شاهد مثال، دقت کنید شرکت کنندگان کنکور از 1.4 میلیون نفر در سال 85 به حدود 880 هزار ( هشتصد و هشتاد هزار) نفر در سال 94 رسیده است! بنابراین از هم اکنون باید به فکر بازنگری در توسعه و احیاناً محدود سازی کمی آموزش عالی بود.

تنها خوش شانسی در آموزش عالی

وی افزود: تنها توفیقی که برای آموزش عالی در سال های اخیر می توان برشمرد سرگرم کردن میلیون ها جوان به تحصیل و به تعویق انداختن ورود آن ها به بازار کار است( البته به قیمت افزایش توقعات شغلی و احیاناً انصراف عده ای از اشتغال یا نهایتاً مهاجرت از کشور!)

مهمترین نتیجه گیری ها

دکتر فرزانه نتیجه گیری کلی خود از این مباحث را مطرح کرده و توضیح می دهد: آموزش عالی ایران در چهار دهه اخیر دچار  چهار پدیده زیر شده است: فقیر سازی عمومی آموزش عالی، رقیق سازی عمومی آموزش عالی، ابتذال در آموزش عالی و فقر رقت بار در امکانات پژوهشی و تحقیقات.

به گفته این استاد دانشگاه، چاره جویی در این زمینه ها اگر چه روشن است اما پیاده سازی راهکارها بسیار دشوار بنظر می رسد. حداقل آن است که معضلات را بشناسیم و در  ده تا بیست سال آینده بدنبال اصلاح آن ها باشیم.

پیشنهادهایی برای بهبود اوضاع

دکتر فرزانه همچنین برای حل این چالش ها و مشکلات پیشنهادهایی هم مطرح کرد و اظهار داشت: با توجه به محدودیت نیازهای کشور و محدودیت منابع مالی، محدود سازی تعداد دانشجویان به حدود سه درصد  جمعیت کشور می تواند مد نظر قرار گیرد، البته به ازای امکانات کالبدی و کیفیت آموزش بهتر.

برقراری نظام ارزیابی

وی درباره راهکار دوم گفت: برقراری نوعی نظام ارزیابی و درجه بندی دانشگاه ها در یک نظام ملی، به وجهی که دانشگاه ها و موسسات بی کیفیت و بدون امکانات کالبدی لازم در نظام ارزیابی و درجه بندی شناخته شده، به تدریج از دایره آموزش عالی یا اشتغال خارج شوند. در صورت این فرض، می توان زیر بناها و امکانات کالبدی موسسات بی کیفیت را در دانشگاه های با کیفیت همان منطقه ادغام کرد و به ارتقای آموزش عالی مناطق کمک کرد.

افزایش کیفیت رقابت پذیری

وی ادامه داد:  بالا بردن سطح کیفی و رقابت پذیری آموزش عالی ایران از طریق افزایش تدریجی سهم آموزش عالی و تحقیقات از تولید ناخالص داخلی و ارتقای امکانات کالبدی آموزش عالی( بویژه در بخش فناوری های پیشرفته). هدف یک و نیم درصد تا دو درصد تولید ناخالص داخلی  برای آموزش عالی معقول بنظر می رسد.

سهم پژوهش افزایش یابد

وی تاکید کرد: افزایش سهم پژوهش از نیم درصد تولید ناخالص داخلی در شرایط حاضر به حدود سه درصد تولید ناخالص داخلی طی 10 سال آینده مد نظر قرار گیرد و ارتباطات علمی و بین المللی دانشگاه ها در دهه پیش رو ارتقای یابد.

تبلیغ آموزش عالی ایرانی در منطقه

دکتر فرزانه در ادامه ارایه پیشنهادات خود به بحث تبلیغات برای آموزش عالی ایرانی اشاره کرده و می گوید: تبلیغ و بازاریابی برای آموزش عالی با کیفیت ایران در منطقه، بویژه در افغانستان، عراق، تاجیکستان، لبنان، ترکمنستان، پاکستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان( آران و شروان)، ارمنستان و حتی ترکیه صورت گیرد.

ارتباط علمی با کشورهای بزرگ

به گفته وی، ارتباط علمی و فنی میان شرکت های بزرگ تولید کننده فناوری در جهان که به ایران صادرات قابل توجه دارند (مانند شرکت های بزرگ کره ای، آلمانی، ژاپنی، تایوانی و چینی) از طریق مشروط سازی صادرات به انتقال فناوری و همکاری های علمی ایجاد شود.

همچنین، ارتقای وضع ماموریت گرایی در آموزش عالی از طریق مرتبط سازی آموزش عالی  و تحقیقات به اختراعات ، اکتشافات مورد نیاز و فروش خدمات دانش محور در راستای تولید ثروت ملی از دیگر پیشنهادها دکتر فرزانه برای برون رفت از این چالش ها مطرح شد.

یک نکته

استاد دانشگاه صنعتی شریف در خاتمه اظهار می دارد: در مورد کاهش قدرت خرید ریال طی 38 سال گذشته بحث پر چالشی وجود دارد. اگر آمار بانک مرکزی در مورد تورم قیمت کالا و خدمات را ملاک قرار دهیم، طراز قیمت ها 820 برابر شده است، اگر نرخ طلا را معیار قرار دهیم ارزش آن نسبت به به ریال حدود 4500 برابر شده، اگر نرخ مسکن در شهرهای بزرگ را ملاک قرار دهیم حدوداً 2500 برابر شده، اگر نرخ مواد خوراکی و آشامیدنی در شهرها را ملاک قرار دهیم حدوداً 2000 برابر شده ، اگر نرخ تورم جهانی و قیمت ارز را ملاک قرار دهیم ( با متوسط 3.8% تورم جهانی یک دلار 1979 برابر است با 4 دلار 2016 )  نرخ ارز نسبت به ریال 500 برابر شده است.

وی تاکید کرد: بنابر این با توجه به 4 برابر شدن نرخ کالا در عرصه بین المللی، نرخ یک کالای وارداتی در سال 1395 حدود 2000 برابر نرخ همان کالا در سال 1357 می شود!