طلایه‌دار این امیدآفرینی و زندگی بخشی در شرق کشور، بیمارستان رضوی است. این بیمارستان با حمایت‌های سازنده آستان قدس رضوی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و البته همکاری‌های سازمان انرژی اتمی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد توفیق دیگری را در مسیر خودکفایی دارویی نصیب میهن عزیزمان کرده و بخش پزشکی هسته‌ای‌اش موفق به تولید دو رادیوداروی جدید و بهره‌برداری کلینیکی از این دو رادیودارو در داخل کشور شده است، موفقیتی که بزودی آوازه کشورمان را فراتر از مرزها خواهد برد.
این روش، یعنی تولید این رادیوداروها تنها در چند کشور اروپایی در حال پژوهش و انجام است و روش بسیار دقیقی است که در حال حاضر، بحث روز پزشکی هسته‌ای در دنیاست و انجام این روش در بیمارستان رضوی را باید از موارد قطعی خودکفایی ملی دانست.
به همین بهانه با دکتر فرشاد امامی، متخصص پزشکی هسته‌ای و رئیس بخش پزشکی هسته‌ای بیمارستان رضوی درباره چگونگی حرکت این مرکز به سمت این موفقیت دارویی گفت وگو کرده‌ایم.
دکتر امامی! از آغاز حرکت در مسیر پزشکی هسته‌ای در این مرکز درمانی برایمان بگویید.
- حرکت به سمت و سوی فعالیت‌های پزشکی هسته‌ای برای تأسیس مرکزی برای تشخیص بیماران سرطانی در بیمارستان رضوی، از سال 86 آغاز شد، اما با توجه به موانع بسیار زیادی که تحریم‌ها ایجاد کرده بود، بهره‌برداری از این پروژه عظیم کمی به طول انجامید. علاوه بر این، پروژه‌ای با این وسعت و عظمت تا آن زمان در ایران انجام نشده بود و همین امر، دلیلی برای به طول انجامیدن این فرایند بود.
تأسیس مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان رضوی جرقه‌ای شد تا از این روش مفید برای تشخیص و درمان بیماران در داخل کشور بهره گرفته شود و اکنون، تنها سه مرکز فعال در زمینه پزشکی هسته‌ای با نگاه به تشخیص و درمان سرطان از طریق تصویربرداری PET و تولید رادیودارو توسط سیکلوترون‌ها در ایران وجود دارد.
چه داروهایی در تشخیص بیماران سرطانی با این روش تشخیصی و تصویربرداری کمک می‌کنند؟
- برای اینکه در این مرکز همه انواع سرطان‌ها به صورت همه‌جانبه پوشش داده شود، از نخستین روز برنامه‌ریزی شد تا غیر از تولید رادیوداروی FDG که در همه مراکز کاربرد دارد، برنامه تولید رادیوداروهای دیگر نیز برای تشخیص و البته درمان در دستور کار قرار گیرد. این مسیر تا جایی پیش رفت که در اسفند 94 برای نخستین بار سیکلوترون مجهز و پیشرفته نصب شده در بیمارستان رضوی رادیوداروی FDG را تولید کرد و تزریق آن آغاز شد و باید گفت که تمام حدود 1000 بیماری که از این روش برای تشخیص بیماری آن‌ها بهره برده شد، از روند تشخیص بیماری‌شان رضایت کامل داشتند.
این دارو حاوی چه موادی است؟
- این نوع رادیودارو، نوعی قند مشابه گلوکز یا قند طبیعی بدن ( مورد استفاده تمام سلول‌های بدن) است که توسط اتم رادیواکتیو فلوئور که توسط سیکلوترون تولید می‌شود، نشان‌دار می‌شود.
یعنی قندها در این روش مفیدند؟
- ببینید، در داخل سلول‌های سرطانی به طور کلی، متابولیسم یا متابولیسم قند افزایش می‌یابد و این امر به این معناست که در بیشتر سرطان‌ها، تجمع این ماده مشاهده می‌شود. بنابراین از این خاصیت می‌توان بهره برد و تصویربرداری را از محل‌های تجمع انجام داد.
در همه سرطان‌ها این فرایند رخ می‌دهد؟
- نکته همین جاست که همه سرطان‌ها این خاصیت را دارا نیستند و به همین خاطر، بیمارستان رضوی در نظر داشت تا آنجایی که می‌تواند گستره فعالیت خود را در زمینه تصویربرداری از سرطان‌ها افزایش دهد و مواردی را که با این رادیودارو، امکان تصویربرداری از آن‌ها وجود ندارد نیز تحت پوشش این روش تصویربرداری اصولی و صحیح قرار دهد. بنابراین در مرحله نخستِ این جامع‌نگری، توانستیم رادیوداروهای 68GA-PSMA و 68GA-DOTA را به عرصه تولید و بهره‌برداری برسانیم که برای تشخیص بیماری‌های سرطان‌های پروستات و نورواندوکرین کاربرد دارد.
سرطان‌های نورواندوکرین؟
- بله؛ سرطان نورواندوکرین از سرطان‌هایی است که بیشتر در دستگاه گوارش یافت می‌شوند و سرطان پروستات هم که همه آن را می‌شناسند و طیف وسیعی از مردان در سنین بالا را درگیر می‌کند، یکی از سرطان‌های شایع در مردان به شمار می‌رود. عملاً همه سرطان‌های نورواندوکرین از این روش بهره می‌برند، ولی این نوع از سرطان‌ها خیلی شایع نیستند و شاید در مجموع هفت یا هشت هزار نفر در کشور مبتلا به آن باشند، اما درباره سرطان پروستات این جریان متفاوت است. بخش تشخیص این نوع از سرطان طیف وسیعی را شامل می‌شود، یعنی هر کسی که سرطان پروستات دارد و تومور سرطانی وی مشکوک به عود یا دست‌اندازی به اندام‌های دیگر بدن است، می‌تواند از این روش بهره کافی را ببرد.
یعنی این نوع از سرطان‌ها با روش‌های سابق تصویربرداری تشخیص داده نمی‌شوند؟
- تومورهای نورو اندوکرین به دلیل اینکه به کندی رشد می‌کنند و متابولیسم کمی دارند، امکان تصویربرداری از آن‌ها با استفاده از رادیوداروی FDG وجود ندارد و ماده‌ای اختصاصی برای تصویربرداری از آن‌ها لازم است. حتی در بسیاری از موارد دست‌اندازی تومور سرطانی به استخوان کشف می‌شود، از این روش استفاده می‌شود.
این روش در مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان رضوی به بهره‌برداری کلینیکی رسیده است؟
- بله؛ پس از اینکه از کیفیت و سلامت رادیودارو در حدود دو ماه و نیم پیش اطمینان حاصل کردیم، به صورت محدود حدود 15 بیمار را تحت انجام تصویربرداری از طریق این روش قرار دادیم که خوشبختانه همگی در حال گذران طرح درمانی خود هستند.
این روش چه مزیتی بر روش‌های دیگر و روش‌های پیشین تصویربرداری دارد؟
-از مزایای این روش، این است که در بسیاری از موارد حتی وقتی از نظر بیوشیمیایی، در آزمایش‌های فرد سرطانی، میزان PSA پایین است، دست‌اندازی‌های سلول‌های سرطانی به اندام‌های دیگر را می‌توان تشخیص داد.
این روش برای کسانی که در بیماری آن‌ها احتمال عود یا دست‌اندازی غدد سرطانی به اندام‌های دیگر بدن می‌رود، بسیار مناسب است و برای تشخیص بسیار کاربرد دارد، ولی برنامه مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان رضوی این است که با یاری سازمان انرژی اتمی کشور، علاوه بر ماده تشخیصی، ماده درمانی این رادیودارو را نیز تولید کنیم.
پیشرفت تولید رادیوداروها در ایران در چه جایگاهی از این جریان در جهان قرار دارد؟
- بحث تولید رادیوداروی 68Ga-PSMA از مباحث روز دنیاست و پژوهش‌های فراوانی بر روی آن انجام شده و به حدی نوین است که بخش زیادی از مقالات در بیشتر مجلات پزشکی دنیا این مباحث را در بر دارند و در این پژوهش‌ها مواردی مانند اینکه این رادیودارو برای تشخیص کدام بیماران کاربرد دارد و تا چه حد در سرنوشت بیماران می‌تواند تأثیرگذار باشد و اصولا چه تأثیری دارد، بررسی شده است.
برای تولید این رادیوداروها از تجربیات خارج از کشور استفاده شده است؟
- بله! برای تولید این رادیوداروها نیاز به اطمینان به کیفیت و سلامت این روش داشتیم و برای این امر، از برخی از مشاوران خارجی از کشورهای آلمان، اتریش و ایتالیا بهره برده‌ایم و دارو را با همکاری سازمان انرژی اتمی و شرکت پارس ایزوتوپ، وابسته به همین سازمان، تولید کردیم.
در همین رابطه باید بگویم که یک امر برای مشاوران خارجی بسیار جالب توجه بوده و آن این است که ژنراتور گالیوم این شرکت، بهره وری شگفت‌انگیزی داشت و مذاکراتی نیز انجام شده تا از ایران، ژنراتورهایی را برای کشورهای اروپایی صادر کنیم.
مواردی که گفتید فقط برای تشخیص بیماری مؤثر است. از این روش برای درمان نمی‌توان بهره برد؟
- درمان بیماران به این روش نیز بسیار پیشروست. در بحث تولید ماده درمانی به این روش نیز باید بگویم که تنها سه یا چهار مرکز فعال در اروپا وجود دارد که این فعالیت را انجام می‌‌دهند و با چند مورد از این مراکز، تفاهم‌نامه امضا شده و ارتباطات بسیار خوبی برقرار شده است.
برای پیشگیری چطور؟
- معمولاً روش‌های تصویربرداری با اشعه، پس از تشخیص اولیه بیماری انجام می‌شود، یعنی مدرکی لازم است تا مطمئن شویم که این بیماری وجود دارد و سپس بیمار را در معرض اشعه‌ها قرار دهیم.
آقای دکتر! این روش عوارضی دارد یا نه؟
- در این روش هیچ زیانی به صورت علمی اثبات نشده است و با توجه به کمکی که به روند درمان بیمار خواهد کرد، مضرات احتمالی در قیاس با منافع آن قابل توجه نیست.
از هزینه گفتید؛ هزینه تمام شده برای هر بیماری که از این روش استفاده می‌کند چقدر است؟
- به‌رغم اینکه هزینه‌های تمام شده برای این مرکز خیلی فراوان است، هزینه‌ای که از بیمار دریافت می‌شود، معادل هزینه پت سی تی اسکن معمولی است. در واقع، طبق تعرفه‌های وزارتخانه، هزینه تشخیص از طریق تصویربرداری با استفاده از رادیوداروها بیش از پنج میلیون تومان است، ولی با مساعدت مسؤولان آستان قدس رضوی، هزینه در حد تعرفه‌های بخش دولتی کاهش یافته و حدود سه میلیون تومان برای این نوع تصویربرداری از بیمار دریافت می‌شود.
و نقش بیمه‌ها در این میان؟
- بیمه‌های خاص هزینه این روش تصویربرداری را پرداخت می‌کنند، ولی متأسفانه بیمه‌هایی که عموم مردم تحت پوشش آن‌ها هستند، هزینه‌های این تصویربرداری را تقبل نمی‌کنند. امیدواریم که پوشش بیمه‌ای کافی برای این روش صورت بگیرد تا دستیابی به این روش سودمند برای عموم مردم آسان‌تر شود. متأسفانه بیمه‌ها فقط بحث درمان را مد نظر دارند و این در حالی است که تشخیص بسیار مهم است، زیرا بسیاری از هزینه‌ها برای شیمی‌درمانی‌ها نباید بیهوده انجام شود.
هر بیمار چند بار نیاز دارد تا از این روش تصویربرداری استفاده کند؟
- استفاده از این روش بستگی به این دارد که در سیر بیماری فرد چه اتفاقی می‌افتد. اگر کسی با این روش از تصویربرداری به دنبال عود یا دست‌اندازی به اندام‌های دیگر بدنش باشد، یک بار این تصویربرداری از او صورت می‌گیرد و طرح درمانی او درانداخته می‌شود و بررسی این مسأله که میزان بیماری چقدر از بین رفته، از طریق روش‌های دیگر ممکن است، ولی امکان دارد یک بیمار سرطانی فرایند عود بیماری‌اش طی سال‌های آینده نیز برایش رخ بدهد. در حالت کلی، خیلی انتظار نداریم که از کنترل خارج شود و به صورت مکرر عود کند، بنابراین بیش از یک یا دو بار نیاز به تصویربرداری از این روش نخواهد بود، اما همین دفعات کم می‌تواند سرنوشت بیمار و بیماری را تغییر دهد.
تولید رادیوداروهای دیگری هم در برنامه آینده این مرکز قرار دارد؟
- بله؛ به دلیل اینکه در سرطان‌های ناحیه مغزی نیز متابولیسم گلوکز خیلی زیاد است، با رادیوداروی FDG نمی‌توان آن را شناسایی کرد. بنابراین، تولید رادیوداروهای اختصاصی سرطان‌های مغزی نیز از برنامه‌های آینده مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان رضوی است. برنامه دیگر ما برای آینده این است که با همکاری سازمان انرژی اتمی مواد رادیواکتیو را برای موارد مقاوم به درمان سرطان پروستات و درمان سرطان‌های نورواندوکرین نیز تولید کنیم.
نظر شما