به گزارش قدس آنلاین به نقل از تبیان ، وجود هر انسانی تشکیل شده از دو بعد یکی روح و دیگری جسم. که هر یک از این دو، احتیاجات و لوازمات خاص خود را دارند. بقول منطقیون، انسان حیوان ناطق است، به این معنا که انسان حیوانی است که دارای بعد ناطقیت یا بعبارتی همان انسانیت است.
بنابراین قسمتی از وجود انسان، حیوانی است و با حیوان مشترک است. همچون تمایل جنسی، نیاز به خوراک داشتن، تولید مثل، خشم و غضب و ....
اما آنچه که انسان را از حیوان در وجوهات مشترک متمایز  می کند، وجود قوه مدیریتی آنها به واسطه ی عقل و شعور است. بنابراین تا زمانی که انسان در مقابل غرایز مشترک خود با حیوان، حد و مرز عقلانی قرار نداده باشد، با یک حیوان برابر است و مطابق آیه شریفه قرآن، گاها از یک حیوان هم پست تر خواهد بود:« أُوْلئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَ  ئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ» [اعراف/179]
از طرفی هم باید به این نکته توجه داشت که خداوند متعال هر یک از این غرائز را در وجود  انسان بی دلیل قرار نداده و هر یک بنا به مصلحتی قرار داده شده است.

خشم و غضب و مراتب آن

یکی از این غرایز، غریزه ی خشم و غضب است که بنابر آنچه خدا بر انسان لازم کرده، گاهی باید از خشم خود استفاده نماید و گاه خیر. اگر چه در استفاده از آن نیز باید مراتبی را رعایت نمود؛ یعنی نمی توان در هرکاری از یک درجه خشم استفاده کرد.
بعنوان مثال در داستان حضرت موسی علیه السلام در استفاده از خشم می توان سه نوع برخورد از آن حضرت مشاهده نمود:

1: در برخورد با مردم: تنها تشر زد و تندی نمود. 
2: در برخورد با برادر: به جهت آنکه وظیفه رهبری مردم بر عهده ی او بود، کمی جدی تر عمل نمود.
3: در برخورد با سامری: که موجب گمراهی مردم شده بود، برخورد بسیار شدیدتری داشت. [ بنابر اهمیت در چهار سوره این داستان بیان شده سوره بقره آیه 51 و 54 و 92 و 93و در سوره نساء آیه 153 و در سوره اعراف آیات 147 و 148، و در سوره طه آیه 88 به بعد]
بنابراین می توان خشم را به دو قسمت ممدوح و مذموم تقسیم نمود. بطور کلی زمانی که خشم برای رضای الهی صورت گیرد،خشم ممدوح و زمانی که خشم برای خواسته های شخصی و نفسانی صورت گیرد، خشم، از نوع مذموم خواهد بود.
امام رضا علیه السلام در این رابطه می فرماید: «چنانچه در موردی، خواستی غضب کنی و برای خدا برخورد نمائی، پس متوجه باش که خشم خود را در جهت و محدوده خشنودی خداوند، اعمال کن.» [عیون اخبارالرضا ج 1 ص 292، ح 44]

نکته:
نکته مهم و جالبی که در هر دو مورد خشم به چشم می خورد، کنترل کردن خشم است، یعنی در خشم مذموم، انسان بطوری کنترل کند که اصلا خشم به مرحله ی ظهور نرسد و در خشم ممدوح نیز فراتر از حد نیاز واکنش نشان ندهد.
 چنانچه قسم دوم در مثالی که از حضرت موسی علیه السلام زده شده به چشم می خورد و یا در روایتی از امام رضا علیه السلام نیز شاهد این نکته هستیم: «مومن چون خشمگین شود خشمش او را از رعایت حق بیرون نمی  برد.» [عیون اخبارالرضا ج 1 ص 292، ح44]

فرو بردن خشم در معارف اسلامی

در معارف اسلامی به چیره شدن بر خشم، کظم غیظ اطلاق می شود. استاد مطهرى در كتاب فلسفه اخلاق در این باره مى نویسد: «غیظى كه انسان پیدا مى كند درست حالت عقده اى را دارد كه در انسان پیدا مى شود. حل كردن این عقده را كظم گویند؛ مثل غده سرطان كه وقتى آن را زیر برق مى گذارند آب مى شود. 
از نظر روحى، كظم غیظ این است كه انسان كارى بكند كه نه تنها اثرى بر غیظ خودش مترتب نكند، بلكه آن عقده و كینه كه در قلبش وجود دارد، حل شود و مثل یخى كه آب مى شود، آب شود.» [فلسفه اخلاق،ص28]

آثار کظم غیظ:

 از جمله آثار در روایتی از رسول اکرم صلوات الله علیه؛ فرو بردن خشم را کمال دلیری و شجاعت معرفی می نماید: «کمال دلیری آن است که کسی خشمگین شود و خشمش شدت گیرد و چهره  اش سرخ شود و موهایش بلرزد، اما بر خشم خود چیره گردد.» [نهج الفصاحه، ح 1872]
همچنین در روایتی دیگر دیر به خشم آمدن را خصوصیتی از مومن می داند: «بدانید که بهترین انسان  ها کسانی هستند که دیر به خشم آیند و زود راضی شوند.» [نهج الفصاحه، ح 469]
و یا در قرآن کریم، آن را موجب نظر بخشش پرودگار می داند: «همانا کسی كه در توانگرى و تنگدستى، انفاق مى كنند و خشم خود را فرو مى برند و از خطاهاى مردم در مى گذرند و خدا نیكوكاران را دوست دارد.» [آل عمران: 134]

راهکار مدیریت خشم:

آنچه قبل از بیان راهکارها لازم است بیان شود، این است که در رابطه با خشم، ما نباید به فکر سرکوب کردن خشم و به عبارت دیگر از بین بردن این غریزه باشیم، بلکه بیان ما از این راهکار این است که بتوانیم خشم را مدیریت کنیم و به حد اعتدال خود برسانیم. چرا که نابودی خشم به طور کلی منجر به بروز ترس و بی غیرتی نسبت به نوامیس و ... خواهد شد. [ر.ک حقایق/ فیض كاشانى، 1365، ص 162]
با توجه به منابع اسلامی مواری که می تواند موجب کنترل خشم شود مواردی از قبیل:
1: وضو یا غسل گرفتن با آب سرد: 
هنگام غضب با آب سرد وضو گرفته و یا غسل كنید؛ زیرا غضب از آتش است و آتش را چیزى جز آب خاموش نمى كند. [بحارلانوار، ج 7، ص 272 ]
2: تغییر حالت و مکان: 
امام باقر علیه السلام نیز فرمودند: هرگاه شخصى خشمگین شد اگر ایستاده است، فورا بنشیند تا پلیدى و وسوسه شیطان از او دور شود. [اصول کافی، ج 2، ص 302]
3: جدیت در رفتار: 

در کتاب اخلاق شبر می خوانیم: «اگر انسان هدفش خداگونه باشد و در رفتارهایش در این راه جدیت داشته باشد قادر خواهد بود جلوى خشم خود را بگیرد.» [اخلاق شبر، ، ص 228]
شاید یکی از بهترین شیوه های رفتاری برای این موضوع در سیره ی پیامبر اکرم صلوات الله علیه همین مورد باشد که با جدیت خود در مقابل دشمنان ایستادگی می کردند و راه نفوذی برای آنها نمی گذاشتند؛ چنانچه آیه شریفه «مُحَمَّدٌ رَسولُ اللهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ اَشِدَّاءُ عَلَى الكُفَّارِ وَ رُحَمَاءُ بَینَهُم» [فتح/29] بیانگر همین نکته است. 
این نکته فراموش نشود که جدیت داشتن در مطلبی متفاوت با خشم و غضب است و نباید این دو به یک معنا تعریف شوند.
4: اظهار محبت و مودت و تماس بدنی: 
امام باقر علیه مى فرماید: هر فردى كه بر نزدیكان خویش خشمگین شد، به سوى او برود و به او نزدیك شود و او را نوازش كند؛ زیرا تماس بدنى با نزدیكان سبب آرامش  است.» [امالی صدوق1362، ص 340]
5: پناه بردن به اذکار و یاد الهی:
اذکاری مانند: "ذکر اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" [سفینة البحار، باب غضب، به نقل از اخلاق در قرآن، ص 294.]
ذکر "لاحول ولا قوة الا بالله" [جامع الاحادیث، ج13، ص472، به نقل از اخلاق در قرآن، ص294]
6: توجه به آثار فرو بردن خشم
«امام صادق علیه السلام؛ هركس درهنگام خشم و غضب، مالك نفس خویش باشد خداوند متعال بدن او را بر آتش جهنم حرام خواهد كرد.» [من لایحضره الفقیه،ج4،ص400]
7: از بین بردن زمینه های ایجاد کننده
برای مصونیت از خشم مذموم زمینه های خشم را همچون: گرسنگی، تشنگی، بی خوابی، رفاقت با افراد عصبی و ... در خود از بین ببرید. چرا که علت بروز بسیاری از خشم های مذموم از این قبیل موارد می باشد.
8: توجه و مطالعه در سیره رفتاری بزرگان
مسلما مطالعه ی رفتار و سیره ی عملی بزرگانی چون رسول اکرم صلوات الله علیه می تواند الگوی مناسبی برای کنترل خشم و غضب به شمار آید.

تبیان