اما فراری انزو و ماشین‌های تندروی دیگر خوش‌شانس‌تر از یوزپلنگ هستند. زیرا به طور متوسط در هر یک ثانیه، بیش از 3 خودرو در سراسر دنیا تولید می‌شود اما این حیوان پس از شیر آسیایی و ببر مازندران، سومین گربه‌سانی است که در معرض انقراض قرار دارد.
مرتضی اسلامی دهکردی،مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی از یوزها برایمان می‌گوید. با ما همراه باشید.
یوزپلنگ ایرانی چه تفاوتی با سایر یوزهایی که در سراسر دنیا هستند دارد؟
یوزپلنگ‌ها در دو قاره آسیا و آفریقا زندگی می‌کنند. به یوزپلنگ آسیایی چون فقط در ایران باقی مانده، یوزپلنگ ایرانی هم می‌گویند. بر اساس مطالعات ژنتیکی که انجام شده، به نظر می‌رسد سه زیر گونه جداگانه از یوز در دنیا وجود داشته باشد. یوزپلنگ‌های ایران، یوزپلنگ های جنوب و شمال آفریقا. این سه گونه از لحاظ ژنتیکی کاملاً با هم متفاوت هستند. اما شکل ظاهری آن ها تفاوت زیادی با هم ندارد. فقط یوزپلنگ‌های ایران کمی کوچکتر از یوزهای آفریقایی هستند. علاوه بر آن چون یوزهای ایران بخاطر نوع زیستگاه‌شان فصل سرد را تجربه می‌کنند و حتی در مناطقی برف را می‌بینند به همین خاطر در زمستان موهای بدنشان بلند می‌شود. اما یوزهای آفریقا چون در منطقه گرم هستند و سرمایی را درک نمی‌کنند، موهای کوتاهی دارند. اما همین‌ها حیوانات هم اگر به منطقه سردسیری منتقل شوند، موهایشان بلند می‌شود. یعنی بلندی موهای آن ها واکنش محیطی است.
در چه مناطق ایران این یوزها بیشتر وجود دارند؟
حدود دهه 40 شمسی در بخش وسیعی از کشور و تمام نواحی ایرانی تورانی یوزپلنگ وجود داشته است.اما امروز عمده مناطق از بین رفته و الان فقط در هفت شهر ایران به طور رسمی یوز زندگی می‌کند.در استان‌های یزد، کرمان، سمنان، اصفهان، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی و کلاً حواشی کویر مرکزی ایران و در تپه ماهورها و کوهپایه‌ها این حیوانات زندگی می‌کنند.
تهدید یوزپلنگ ایرانی از چه زمانی شروع شد؟
روش‌های مطالعه روی جمعیت گوشتخواران با گیاهخواران متفاوت است. گیاهخواران خیلی مخفی کار نیستند و با چشم غیرمسلح هم دیده می‌شوند. زندگی گله‌ای و جمعیت زیادی دارند و می‌شود به راحتی جمعیتشان را بررسی کرد. اما گوشتخواران اینطور نیستند. جمعیتشان بسیار پایین‌تر است. خیلی مخفی کار بوده و در بسیاری موارد شب فعال هستند به همین دلیل مشاهده و سرشماری گوشتخواران در طبیعت بسیار دشوار است و برای مطالعه روی جمعیت آن ها از دوربین‌های تله‌ای استفاده می‌شود. دوربین‌هایی که مجهز به سنسور حرکت و حرارت هستند.این دوربین‌ها را در مناطق و مسیری که قبلاً آثار حیوان را دیده‌ایم کار می‌گذاریم. وقتی حیوان از آنجا رد شد، عکس‌برداری می‌کند. با بررسی این عکس‌ها و تطابق خال های آن ها می‌توان تعداد یوزپلنگ های آن منطقه را شمرد.
بخاطر شباهت بسیار زیاد این حیوان با همنوعانش، چطور می‌توان این کار را انجام داد؟
طرح‌های بدن یوزپلنگ‌ها و بقیه حیوان‌ها مانند اثر انگشت انسان، منحصر به فرد است و ما از روی مشاهده این خال ها می‌توانیم متوجه شویم که این تعداد عکس مربوط به یک یوزپلنگ یا تعدادی بیشتر است. با بررسی های صورت گرفته مشخص می شود که در هر محدوده چند یوزپلنگ وجود دارد و به این صورت یوزها شناسایی می‌شوند.
وضعیت این حیوان در کشور چگونه است؟
بررسی‌هایی که در یکسال گذشته در مورد سرشماری این حیوان صورت گرفته، نشان از وضعیت بسیار بحرانی یوزپلنگ دارد. در گذشته بر اساس گزارش‌های کارشناسان محیط زیست جمعیت یوزپلنگ در معرض خطر اعلام شده بود. از سال 1390 تا امسال سه دوره پایش یوزپلنگ را انجام داده‌ایم که نتایج آن نشان از کاهش بسیار زیاد جمعیت این حیوان دارد.
در مناطقی که در پایش سال 1390، حدود 8 یوز شناسایی شده بود، اکنون به کمتر از 4 تا رسیده است. خبر بد دیگر اینکه تعداد ماده‌ها بسیار کم شده است. یعنی نسبت جنسی به هم خورده است.در بسیاری مناطق فقط از یوزهای نر تصویربرداری کرده‌ایم که این خطرناک است. الان در کل کشور فقط دو ماده یوز شناسایی شده داریم و این یعنی وضعیت بحرانی که اقدامات اورژانسی برای حفاظت از یوزپلنگ لازم دارد.
غیر از انسان، چه خطراتی یوزپلنگ را تهدید می‌کند؟
تقریباً همه عوامل تهدید و خطر، انسانی است و تنها عامل غیر انسانی خشکسالی است،که بحث جدی هم به شمار می‌رود. یوز چون در مناطق حاشیه کویر زندگی می‌کند، خشکسالی در جمعیت طعمه‌هایش تاثیر می‌گذارد. اما مهمتر از خشکسالی اتفاقاتی است که می‌افتد. هنوز آن ها با اسلحه شکاری، شکار می شوند. طعمه‌هایشان بسیار کم شده است. زیستگاه آن ها با معادن زغال سنگ و سنگ آهن همپوشانی گسترده‌ای دارد و جاده‌هایی که در زیستگاه‌های یوزپلنگ کشیده می شود مسبب بخش عمده‌ای از تلفات این حیوان است. به ویژه جاده سمنان مشهد، محور عباس آباد که از شمال پارک ملی توران رد می‌شود. در همین چند ماه که از ابتدای سال گذشته است دو یوز ماده که حتی زادآوری هم داشتند، در آن منطقه از بین رفتند. در برخی مناطق با هجمه دام اهلی به شکل مازاد بر ظرفیت و در مواقع غیرمجاز مراتع طعمه‌های یوز از بین رفته است. به همین دلیل منطقه ناامن شده و آن ها مجبور به ترک منطقه شده و در مسیر کشته می‌شوند. یا حتی توسط سگ های گله آسیب دیده و می‌میرند. در همین مطالعات مشاهده شده که یوزها مهاجرت‌های وسیعی دارند. 150، 230کیلومتر و حتی بیشتر بین مناطق مختلف جابه‌جا می‌شوند و در این مسیرها چون منطقه حفاظت شده نیست، خطر مرگ آن ها را تهدید می‌کند.
چند قلاده یوز آسیایی در ایران داریم؟
بخاطر شرایط سخت آماری که عرض کردم، نمی‌شود تعداد دقیقی برای گوشتخواران اعلام کرد. این شمارش برای یوزپلنگ دشوارتر هم هست زیرا تراکم بسیار پایینی دارد. حدود 7 میلیون هکتار زیستگاه دارد که بخش زیادی از آن در مناطق آزاد است و نمیتوان آنجا دوربین نصب کرد. به همین دلیل دشوار است که عدد صحیحی اعلام کنیم. اما امسال تلاش می‌کنیم تا پایان سال به عدد نسبتاً دقیق و قابل قبولی برسیم که پایان سال 1395 آن را اعلام خواهیم کرد. اما پژوهش‌های ما در سال 1390 تا1392 عدد چهل را نشان می‌داد. ولی تا همین جا به نظر می‌رسد عدد بسیار از آن کمتر باشد.
برای حفاظت از یوزها چه کارهایی انجام شده است؟
کار زیاد انجام شده است اما متاسفانه مقدار تخریب بسیار زیاد و نیاز به حفاظت بسیار بیشتر از حجم کارهای انجام شده است. علاوه بر اینکه حفاظت از این حیوان بخاطر خصوصیات رفتاری‌اش دشوار است. آن ها مرتب جابه‌جا می‌شوند. البته این جابجایی‌ها از لحاظ ژنتیکی خوب است، چون جمعیت بین مناطق با هم ارتباط ژنتیکی دارند، اما به همان اندازه حفاظت‌شان را مشکل می‌کند. به همین دلیل با وجود اینکه کارهای حفاظتی بسیاری انجام شده، اما کافی به نظر نمی‌رسد. لازم است که دولت تحت هیچ شرایطی اجازه فعالیت‌های عمرانی را در زیستگاه‌های آن ها ندهند. مساله دیگر افزایش محیط‌بان‌ها و تجهیزات آن هاست. در سال 1380 تعداد محیط‌بان های زیستگاه‌های یوزپلنگ زیاد شد اما این تعداد هنوز کافی نیست. املاک خصوصی در مناطق زیستگاه‌های یوزپلنگ هم دغدغه‌ای دیگر است. دولت باید این مناطق را خریداری و آزادسازی کند تا زیستگاه برای حیوان امن شود. حفاظت کردن از کریدورهای مهاجرتی دغدغه بعدی ما است. به ویژه استان های خراسان رضوی و سمنان و ایمن سازی نقاط حادثه خیز جاده ها بسیار اهمیت دارد.
مشارکت جوامع محلی،طبیعت‌گردی و حفاظت از منابع آزاد بسیار مهم است. این موارد فعالیت‌هایی است که باید برای حفاظت از این حیوان به شکل اورژانس انجام شود، در غیر اینصورت متاسفانه ما در همین دهه یوزپلنگ را از دست خواهیم داد.
نظر شما