مهاجرنشین بودن و وجود فرهنگها و زبانهای مختلف از ویژگیهای بارز شهر مذهبی قم است، انتظاری که از نام شهر قم به علت داشتن وجه مذهبی می رود، این است که در مسایل مذهبی نیز الگو و نمونه ای برای سایر شهرها باشد، اما وقتی معظل طلاق در قم مورد بررسی قرار می گیرد، بعد از شهر تهران رکوردارترین شهر ایران در زمینه طلاق است.
برخی از کارشناسان در گفتگو با خبرنگار ما، آمارهای طلاق در قم را غیر واقعی دانسته و حتی آن را وارداتی عنوان کردند، اما به هر حال باید اندیشید و کنکاش کرد که چرا معضل فرهنگی و خانوادگی طلاق در قم بحرانی است.
 

میزان طلاق در قم بالاتر از میانگین کشوری است
ابراهیم حاج‌ مظفری، مدیرکل بهزیستی استان قم، قم را از لحاظ آمار طلاق دارای رتبه دوم کشور بعد از تهران اعلام کرده و می گوید:" سالانه در استان قم ۱۲هزار ازدواج ثبت می ‌شود و بر اساس آمارها در سال گذشته ۲۱ و 4/0درصد ازدواجها به طلاق منجر شده و این در حالی است که میانگین کشوری طلاق 5/17‌درصد است ولی این آمار در استان قم ۲۱ و 4/0درصد است".
وی می افزاید:" در کشور به ازای هر شش ازدواج یکی به طلاق منجر می‌ شود که در استان قم به ازای هر 4 و 7 دهم ازدواج یکی به طلاق ختم می ‌شود".
مدیر کل بهزیستی استان قم، ادامه می دهد:" این آمار گویای آن است که در سال گذشته بیش از دوهزار و500 واقعه طلاق در شهر قم به ثبت رسیده است، در حالی که میانگین طلاق در کشور بیش‌ از 17 درصد است و در استان قم شاهد طلاق بیش از 21 درصدی هستیم".
اعتیاد از عوامل بالا بودن طلاق در قم است
حاج‌ مظفری یکی از علتهای بالا بودن آمار طلاق در استان قم را اعتیاد مردان به مواد مخدر دانسته و اظهار می دارد:" اعتیاد باعث بروز بسیاری از معضلات اجتماعی از جمله طلاق است، بیشتر معتادانی که به تازگی به این سمت کشیده می ‌شوند از مواد اعتیاد‌آور صنعتی استفاده می ‌کنند که این مواد در مدت کوتاهی فرد را از دور زندگی خارج می ‌کند".
سن طلاق خانمها در قم زیر ۲۵ سال است
مدیرکل بهزیستی استان قم با بیان اینکه سن طلاق در این استان به شدت کاهش یافته است، می افزاید:" بسیاری از خانمهایی که طلاق می گیرند در سنین زیر ۲۵ سال قرار دارند که این آمار به نوعی فاجعه محسوب می ‌شود".
وی عدم آشنایی و شناخت لازم را یکی دیگر از دلایل طلاق برشمرده و تصریح می کند:" نزدیک به ۳۰درصد از طلاقهایی که در قم صورت می‌ گیرد در سالهای ابتدایی ازدواج است که این امر نشان ‌دهنده عدم شناخت صحیح زوجین نسبت به یکدیگر است".
حاج مظفری ادامه می دهد: "در مواردی نیز مشاهده شده است که زوجین قبل از اینکه وارد زندگی رسمی خود شوند کارشان به طلاق می‌ کشد و اکثر آنهایی هم که طلاق می ‌گیرند دارای یک بچه هستند".
وی با بیان اینکه آقایان بعد از طلاق دچار افسردگی می ‌شوند، ابراز می دارد: "همین امر باعث می شود آنها به سمت مواد مخدر روی آورند، بر همین اساس سه کمیته شامل کارشناسان متخصص برای رفع این معضل در قم تشکیل می شود."
آمار طلاق در قم واقعی نیست
عضو فراکسیون روحانیون مجلس، نیز با غیر واقعی خواندن برخی از آمار و ارقام که از بالا بودن طلاق در قم خبر می ‌دهند، می گوید:" آمار طلاق در استان قم بالا نیست".
حجت الاسلام والمسلمین علی بنایی، دلیل افزایش طلا‌قهای ثبت شده در قم را سهولت رسیدگی به پرونده‌ های طلاق در دادگاههای این استان عنوان کرد.
نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی، با تاکید بر فرهنگ قمی خاطرنشان می کند: "من قمی هستم و به خوبی فرهنگ و مردم این شهر را می‌ شناسم، بسیاری از طلاقهایی که در قم ثبت شده است، مربوط به شهروندان قمی نیست".
وی با انتقاد از سهولت طلاق در قم اظهار می دارد: "مردم از استانهای دیگر به قم می ‌آیند تا کارشان زودتر راه بیفتد، از شهرهای دیگر، حتی از همدان و ارومیه به قم می‌آیند تا در این استان طلاق بگیرند و علتش این است که آنان در استانهای خود باید مدت زیادی معطل بمانند تا به تقاضای طلاقشان رسیدگی شود، اما در استان قم، به سرعت مراحل این کار انجام می‌شود".
حجت الاسلام والمسلمین بنایی، می افزاید: "دادگستری استان ما می‌ خواهد به مردم خدمت کند و پرونده های طلاق را به سرعت به جریان می‌ اندازد، به همین علت، آمار طلاقهای ثبت شده در استان بالا می ‌رود".
نماینده مجلس شورای اسلامی، تاکید می کند: "رسانه‌ ها انتقاد می ‌کنند که چرا آمار طلاق در قم بالاست اما در حقیقت اینگونه نیست و ما در این میان دچار یک تناقض شده‌ایم."
 

انصراف مراجعه‌ کنندگان طلاق پس از مشاوره
همچنین رییس ‌کل دادگستری شهرستان قم، می گوید: "40 درصد از مراجعه‌ کنندگان به دادگاه خانواده برای طلاق پس از دریافت مشاوره انصراف داده‌اند".
حجت الاسلام والمسلمین قرشی، با بیان اینکه در یک سال گذشته 15 هزار و 143 فقره پرونده به دادگاههای خانواده قم وارد و 14 هزار و 503 فقره پرونده مختومه شد، تصریح می کند: "مساله طلاق با 4 هزار و 107 فقره پرونده در دادگاههای خانواده قم بیشترین تشکیل پرونده را داشته که طلاق توافقی، طلاق با درخواست زوجه، طلاق با درخواست زوج، گواهی عدم امکان سازش، فسخ نکاح و ثبت طلاق عادی را شامل می شود".
وی تاکید می کند: "این آمار نگران‌ کننده است که یک سوم پرونده‌ های وارده به دادگاه خانواده را به خود اختصاص داده است".
حجت الاسلام والمسلمین قرشی، از ارائه مشاوره در دادگاههای خانواده در قم خبر داده و تصریح می کند:" این گروهها پیش از مطرح شدن پرونده اختلافات خانوادگی در دادگاهها به مشاوره می ‌پردازند تا طرفین دعوا از طلاق منصرف شوند که بر اساس اقدامات این مشاوران 40 درصد از مراجعان به دادگاه خانواده از طلاق منصرف شدند".
رییس کل دادگستری شهرستان قم، در ادامه بر تحقیق کافی پیش از ازدواج تاکید کرده و خاطرنشان می کند:" بسیاری از طلاقها به دلیل نبودن تحقیق کافی پیش از ازدواج است و برای ازدواج موفق لازم است از دادن وعده‌ های دروغ به یکدیگر جلوگیری ‌کرده و اصل صداقت و یکرنگی را حفظ کنند و عیبها و اشکالات را از یکدیگر پنهان نکنند."
50درصد طلاقها در سه سال اول زندگی رخ می دهد
یکی از پژوهشگران مسایل اجتماعی بیان اینکه حدود 50 درصد از طلاقها در سه سال اول ازدواج رخ می دهد اظهار می دارد:"هر چه سطح تحصیلات زوجین بالاتر باشد واکنش آنها به موقعیتهای زندگی با احساسات مناسبتری همراه است و از توانایی حل مشکلات خانوادگی به میزان بالاتری برخوردارند".
ناهید دامن پاک عدم تفاهم، عدم بلوغ اجتماعی، ازدواج اجباری، توقعات بیجا، چشم و هم چشمی، اختلالات عاطفی و روانی، اعتیاد، بداخلاقی، خشونت، تفاوتهای فرهنگی، اختلاف سن، ازدواج دوم، سوءظن، دخالت دیگران در زندگی، عدم علاقه را از جمله دلایل بروز طلاق عنوان کرده و می افزاید:"پنج عامل جنسی، اقتصادی، شخصیتی، ارتباطی و اجتماعی مهمترین عوامل تاثیرگذار بر طلاق هستند، تحقیقات نشان داده که دست کم 60 درصد طلاقهایی که در دادگاههای خانواده صورت میی گیرد، ریشه در مسایل جنسی دارد".
وی به پیامدها و آثار زیانبار طلاق اشاره کرده و و خاطرنشان می کند:"طلاق، یک مسئله فردی نیست که عواقب و عوارض آن تنها دامن افراد درگیر با آن را بگیرد بلکه به عنوان یک معضل اجتماعی، جامعه را هم به بندگی و بردگی می کشاند".
دامن پاک ادامه می دهد:" طلاق ضمن از هم گسیختگی و از هم پاشیدگی کانون خانواده، عواقب بسیاری را برای افراد جامعه داشته و می تواند منشا بسیاری از آسیبهای اجتماعی مانند انحرافات جنسی، خودکشی، فرار از منزل، سرقت، اعتیاد، تکدیگری، ولگردی و... شود".
این پژوهشگر فضای حاکم بر دادگاههای خانواده را مناسب ندانسته و تصریح می کند: "فضای حاکم بر دادگاههای خانواده به دلیل کثرت پرونده‌ها و مراجعات و فقدان ابزارهای مشاوره‌‌ای مناسب، برای جلوگیری از وقوع طلاق چندان مناسب نیست که در این خصوص نیز باید توسط صاحب نظران چاره‌اندیشی شود".

91درصد زنان مطلقه ‌قم، از دریافت مهریه کامل محرومند
مدیرطرح وبرنامه و بودجه دانشگاه آزاد اسلامی قم در بخش دیگری از سخنان خود می گوید:"براساس تحقیق صورت گرفته دراین دانشگاه، ‪۹۱‬درصد زنان قم ‌بدون دریافت کامل مهریه طلاق می‌گیرند".
این محقق مهمترین انگیزه بانوان قم از درخواست مطالبات مالی خود را اختلافات خانوادگی عنوان کرده و ابراز می دارد:" زنان قم با مشکلات و موانع بسیاری برای تحقق حقوق مالی خود در هنگام طلاق مواجه هستند، این موضوع منجر به محرومیت بیشتر این افراد از دریافت کامل مهریه شده است".
دامن پاک با بیان اینکه هم اکنون ‪ ۹۱‬درصد طلاقهای قم بائن و حدود 8 درصد رجعی هستند، ابراز می دارد:"از نظر حقوقی در طلاق بائن مرد حق رجوع به زن ندارد و زن برای اجرای حکم این طلاق باید مبلغی به شوهر بدهد یا از قسمتی از مهریه گذشت کند، زنان تنها در طلاق‌های رجعی همه مهریه را از شوهر خود دریافت می‌کنند".
وی از تعیین مهریه‌های سنگین بدون توجه به‌ میزان توانمندی مالی مرد انتقاد کرده و اظهار می دارد: "متاسفانه جایگاه مهریه به عنوان هدیه و مظهر تعهد و احترام مردم نسبت به زن در خانواده‌ها نهادینه نشده است".
این محقق خاطرنشان می کند: "بررسی این پرونده‌ها ثابت کرد که مهریه سنگین ضمانتی برای افزایش تعهد اخلاقی مرد در زندگی زناشویی نیست و در بسیاری از موارد ریشه اختلافات خانوادگی قرار گرفته است."

مردم از طلاق می گویند
میزان طلاق در ایران سر به آسمان گذاشته است. در طول ده سال گذشته تعداد جداییها در ایران تقریبا 3 برابر شده و از 50 هزار مورد در سال 2000 به بیش از 150 هزار مورد در سال 2010 رسیده است. آمارها نشان می دهد در ایران به ازای هر 7 ازدواج یک مورد به طلاق می ‌انجامد.
نه تنها میزان طلاقها در حال افزایش است، بلکه امروزه ازدواجها سریعتر به طلاق منتهی می‌ شوند. آمارها نشان می ‌دهد نزدیک به 30 درصد از طلاقها در اولین سال بعد از ازدواج رخ می‌ دهد. میزان ازدواجهایی که 5 سال بعد از ازدواج به جدایی می‌ انجامد نیز نزدیک به 50 درصد است.
تعدادی از کارشناسان معتقدند این آمار عمدتا به دلیل مشکلات اخلاقی و همچنین اعتیاد به مواد مخدر است. برخی دیگر نیز افزایش سریع شهر‌نشینی، افزایش هزینه‌ های زندگی و بیکاری را از دیگر عوامل موثر در افزایش نگران کننده آمار طلاق عنوان کرده‌اند. البته برخی دیگر نیز رسانه‌های بیگانه، تبلیغات فراوان آنها برای گسترش فرهنگ غربی و کمرنگ کردن اعتقادات و باورهای فرهنگی ایرانیان و همچنین کاهش توجه نسل جوان به مسائل دینی را از دیگر عوامل موثر در این بین عنوان کرده‌ اند.
علی اسماعیلی 35 ساله جهیزیه‌ های سنگین، هزینه‌های بالای زندگی، بیکاری و نبود پشتیبان مالی را از عواملی می ‌داند که باعث روگردانی جوانان از ازدواج شده است. او می گوید:" جوانان قدرت خداوند را در حل مشکلات زندگی نادیده می‌ گیرند و مانند گذشته اعتقاد و ایمان را در زندگی خود دخیل نمی ‌کنند."
مینا نصیرزاده نیز با اشاره به اینکه نزدیک به 20 درصد از زنان ایرانی، شاغل یا به دنبال کار هستند، تصریح می کند:" افزایش آگاهی ها در میان زنان و تغییر باورهای آنها نسبت به ازدواج سنتی، خانواده، اشتغال و مانند آنها باعث افزایش تعداد طلاقها در ایران شده است".
وی ادامه می دهد: "استقلال اقتصادی زنان هم در این بین بی‌ تاثیر نیست، در گذشته اگر یک زن از همسرش جدا می ‌شد و خانه را ترک می‌ کرد حتما گرسنه می‌ ماند، اما امروزه زنان از لحاظ اقتصادی مستقل هستند و می‌ توانند هزینه‌ های خود را بدون نیاز به همسر تامین کنند".
این خانم 40 ساله که دارای 3 فرزند نیز می باشد، خاطرنشان می کند:"زنان امروزه شهامت بیشتری برای شکستن باورهای سنتی دارند و دیگر حاضر نیستند با تمام سختیهای ازدواج و زندگی مشترک و با همه شرایط کنار بیایند. افزایش چشمگیر تعداد دانشجویان دختر و پیشی گرفتن آنها در بسیاری از زمینه‌ های علمی و شغلی از بهترین نشانه‌ های تلاش زنان برای رقابت با مردان و رسیدن به جایگاه واقعی خود در جامعه است."
همچنین نازنین ... که نزدیک به 50 سال سن دارد یکی از زنانی است طلاق را تجربه کرده است، او اولین بار در سن 18 سالگی ازدواج کرد و 20 سال پیش از همسرش جدا شد، دوره‌ای که هنوز باور همه مردم این بود که زن باید با لباس سفید به خانه همسرش برود و با کفن سفید هم از آنجا خارج شود.
وی با تاکید بر اینکه متاسفانه باور جامعه در مورد قبح طلاق رو به تغییر است، اظهار می دارد:"اکنون طلاق آنقدر در جامعه رواج پیدا کرده که مردم نسبت به آن کاملا بی‌تفاوت شده‌اند، نسل ما کاملا حساسیت خود به این موضوع را از دست داده است. این موضوع آنقدر شایع شده که حتی خانواده‌ ها هم با آن کنار آمده‌اند و آن را به عنوان یک حقیقت پذیرفته‌اند."
ابراهیم پازوکی نیز قوانین طلاق و سنتهای مهریه را در کاهش یا افزایش این معضل اجتماعی مهم ارزیابی کرده و عنوان می کند:" از جمله عواملی که در حال حاضر به شدت طلاقها را در جامعه ما متأثر می سازد وجود و تصویب برخی از قوانین مربوط به ازدواج و طلاق است. مثلا قوانین مربوط به مهریه نه تنها نتوانسته مانع طلاق دادن زنان توسط مردها شود بلکه منجر به جنگ و جدال بسیاری بین زوجین شده است".
طلاق و از هم پاشیدگی کانون خانواده معضل اجتماعی است که پیامدهای آن از مشکلات بزرگ جوامع کنونی به شمار می رود، اما در شرایط حاضر به صورت متداول ترین راه حل یک ازدواج ناموفق درآمده است.
با وجود این، طلاق در شرع مقدس اسلام به عنوان مبغوض ترین عمل قابل پذیرش تلقی شده و در عرف جامعه ایرانی نیز فقط به عنوان آخرین راه حل قابل پذیرش است.
در برخی از موارد طلاق، وقتی از زوجین درباره علل طلاق سؤال می شود راحتترین و در دسترس ترین پاسخی که خواهند داد این است که می گویند ما با هم سازش یا تفاهم نداریم. وقتی سؤال دقیقتر می شود که منظور از تفاهم نداشتن چیست؟ در پاسخ بسیاری از آنها مشاهده می شود که دلیل یا جواب مستدلی برای آن ندارند. از مفاهیمی مثل این که او مرا درک نمی کند، ما با هم هیچ شباهتی نداریم، او مرا دوست ندارد، به خانواده اش وابسته است و مسایلی از این قبیل که بسیارند مطرح می شود. پدیده ذکر شده به وفور در جلسات مشاوره زوجینی که با هم اختلاف دارند دیده می شود، اینها می توانند پایانی بر زندگی مشترک با برچسب نداشتن تفاهم باشد.
بحران خاموش در قم
با وجود افزایش روز افزون طلاق در ایران و بویژه قم، مسئولان امر به ویژه متولیان فرهنگی نیز از بحران طلاق دم زده و تنها به ابراز نگرانی بسنده می کنند، اما متاسفانه تاکنون هیچ گونه اقدام عملی در زمینه فرهنگی و اجتماعی، تبلیغاتی و رسانه ای در جهت پیشگیری و آگاهی بخشی به خانواده ها صورت نگرفته است.
شهر مذهبی قم و به تبع آن خانواده ها و بویژه جوانان در زمینه ازدواج صحیح، درست و به موقع دچار یک نوع فقر فرهنگی و عقب افتادگی است، به نظر می رسد حوزه های علمیه، علما و فضلا، مراکز دینی و مذهبی فعال در شهر قم که آمارشان نیز کم نیست، باید تا دیر نشده فکری به حال این بحران خاموش کنند.