بنا بر آمارهای سازمان بهزیستی و کمیته امداد، سالانه شصت هزار زن سرپرست خانوار به زنان سرپرست خانوار افزوده می شود. بنا به گفته سرپرست کمیته امداد، هم‌اکنون افزایش زنان سرپرست خانوار در کشور به مرز هشدار رسیده و این مسأله باید برای مسئولان به عنوان زنگ خطری باشد، چرا که تا چند سال آینده، آمار زنان سرپرست خانوار به بیش از پنج میلیون نفر می‌رسد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که سه‌گانه طلاق، اعتیاد و حوادث ترافیکی از مهمترین عوامل افزایش زنان سرپرست خانوار در ایران هستند. از میان جمعیت معتادان ایران که بنا بر اعلام مقامات رسمی، دو میلیون نفرند، 9/47 درصد متاهل هستند. این درصد بالا، یعنی اینکه بسیاری از خانواده‌های دیگر در معرض فروپاشی هستند و زنان سرپرست خانوار بیشتری هم در راهند.

همچنین افزایش حوادث ترافیکی در ده سال گذشته و بالا رفتن آمار قربانیان به ویژه رانندگان نیز یکی دیگر از مؤلفه‌های مهمی‌ است که در این افزایش جمعیت زنان سرپرست خانوار موثر است.

***طلاق، یک عامل مهم

حتی اگر این مؤلفه‌ها و آمارها را مدنظر قرار ندهیم، بررسی افزایش آمار طلاق، افزایش تقاضای زنان برای کار در منزل و مشاغلی که دستمزد روزانه و اندکی دارند، به خوبی نشان از افزایش آمار زنان سرپرست خانوار در کشور دارد.

در این باره،‌ واحد انفورماتیک دفتر امور مشارکت زنان، تعداد زنان سرپرست خانوار در ایران را بیش از یک و نیم میلیون نفر اعلام کرده است که بنا بر آن، 4/8 درصد خانواده‌ها توسط زنان اداره می‌شوند. بیشترین درصد زنان سرپرست متعلق به استان خراسان 4/10 درصد، سیستان و بلوچستان 2/10 درصد، کرمان 1/10 درصد و کمترین درصد متعلق به استان‌های کهکیلویه و بویر احمد 6/6 درصد و بوشهر 8/6 درصد است.

بنا بر این گزارش، هم اکنون آمار طلاق در برخی شهرهای بزرگ مانند تهران، به مرز 30 درصد رسیده و باید گفت، بیشترین طلاق‌ها در گروه سنی مردان 25 تا 29 و زنان 20 تا 24 سال بوده است که با توجه به آن، می‌توان به این نتیجه رسید که سن طلاق در زنان پایین آمده و همین، باعث جوان شدن سن زنان سرپرست خانوار می‌شود.

افزایش طلاق از جمله محوری‌ترین دلایل افزایش میزان زنان سرپرست خانوار است و مقایسه آمار‌های سال 85 و 75 حاکی از رشد چشمگیر شمار زنان سرپرست خانوار ناشی از طلاق است. هرچند فوت همسر در اثر تصادفات و مرگ طبیعی یا بیماری‌ها از دلایل دیگر افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار است، ترک همسر، از کارافتادگی و زندانی شدن سرپرست خانوار نیز از دلایل سرپرستی خانوار توسط زنان است.

نکته قابل توجه درباره افزایش زنان سرپرست خانوار این است که درصد بالایی از این زنان تحصیلات بالا و مهارت خاصی ندارند و از طرف خانواده نیز حمایت نمی‌شوند. به همین دلیل، میزان آسیب پذیری زنان سرپرست خانوار افزایش می‌یابد؛ بنابراین، اگر زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان‌های حمایتی قرار نگیرند، می تواند به افزایش آسیب اجتماعی در جامعه دامن بزند.

درهمین راستا رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس با بیان اینکه تعداد زنان سرپرست خانوار در 10 سال اخیر افزایش چشمگیری یافته است، گفت: رشد شدید میزان طلاق تأثیر مستقیمی در افزایش میزان زنان سرپرست خانوار دارد.
هادی مقدسی ، اظهار داشت: عمدتاً زنان سرپرست خانوار افرادی هستند که به دلیل وقوع طلاق یا شرایط اجتماعی خاص، این نوع زندگی را تجربه می کنند که بعضاً دارای مشکلات اقتصادی نیز هستند.

مقدسی طلاق را علت اصلی افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار دانست و گفت: موضوع طلاق نیز معلول عوامل متعددی مانند وضعیت فرهنگی جامعه و هجوم تبلیغات ضد ارزش توسط شبکه های ماهواره ای در مورد بنیان خانواده است.
وی اظهار داشت: متاسفانه برنامه‌ها و تبلیغات شبکه‌های ماهواره موجب شده ارزش های اصیل خانواده در بخشی از جامعه کمرنگ شده است.
این نماینده مجلس هشتم اظهار داشت: مسائل اقتصادی نیز در افزایش میزان طلاق تأثیر دارد زیرا مشکلات اقتصادی و معیشتی به اختلافات خانوادگی دامن می زند.
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس با بیان اینکه رشد تعداد زنان سرپرست خانوار هنجارهای اجتماعی را دچار مشکل می کند، گفت: باید کارهای فرهنگی مؤثری انجام شود تا میزان طلاق در جامعه سیر صعودی نیابد.
یک عضو کمیسیون اجتماعی مجلس هم با اشاره به افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار گفت: رشد نرخ طلاق در جامعه و ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی از علل افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار است.
ایرج عبدی ، اظهار داشت: در فاصله سال‌های 85 تا 90 تعداد زنان سرپرست خانوار حدود 3 درصد افزایش یافته که بخشی از آن به علت رشد طلاق در جامعه است واین موضوع باید جدی گرفته شود .
نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی در ادامه افزود: یکی از آثار و نتایج مستقیم طلاق افزایش تعداد زنان بی سرپرست است که باید مسئولان برای مدیریت این موضوع فکر اساسی انجام دهند.
وی فشارهای اقتصادی و مسائل فرهنگی را در رشد میزان طلاق موثر دانست و تصریح کرد: بیکاری و گرانی افسار گسیخته کالاها و اقلام مختلف از علت‌هایی به شمار می‌رود که در رشد میزان طلاق تاثیر خود را برجا گذاشته است.
این نماینده مجلس نهم در ادامه افزود: تغییر دیدگاه افراد نسبت به زندگی به خصوص در جوامع شهری موجب شده که فشارهای اقتصادی و افزایش هزینه‌های زندگی تاثیر بسیاری بر سست شدن روابط افراد یک خانواده به ویژه زوجین برجا بگذارد.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه افزایش میزان طلاق در جامعه زنگ خطری جدی است، اعلام کرد: می‌توان با آموزش‌های پیش از ازدواج و ایجاد اصلاح در دیدگاه جوانان نسبت به زندگی، آمار وقوع طلاق را کاهش داد.

***جوان شدن زنان سرپرست

براساس نتایج سرشماری سال 90 و همچنین بنا به گفته مدیرکل دفتر آسیب های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از 2 میلیون و 500 هزار خانوار از خانوارهای کشور توسط زنان سرپرستی می شود که رقمی حدود 12.1 درصد کل خانوارهای کشور است
این آمار نسبت به 5 سال گذشته یعنی سال 85 بیشتر از 900 هزار خانوار افزایش یافته است و به عبارت بهتر طی 5 سال تعداد زنان سرپرست خانوار از حدود یک میلیون و 600 هزار نفر به حدود 2 میلیون و 500 هزار نفر افزایش یافته است که طلاق و فوت همسر و ازدواج نکردن دختران سه دلیل مهم افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار است.

درهمین راستا سیدحسن موسوی چلک مدیرکل دفتر امور آسیب های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به افزایش در حدود 3 درصدی تعداد زنان سرپرست خانوار در فاصله زمانی سال 85 تاکنون که معادل 900 هزار نفر می شود، گفت: براساس آمارهای اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران 12.1 درصد از سرپرستان خانوار در ایران را زنان تشکیل می دهند که متاسفانه در مقایسه با آمارهای سال 85 افزایشی در حدود سه درصد را نشان می دهد. وی تصریح کرد: از بین در حدود 21 میلیون خانواده ایرانی بیش از دو میلیون و 500 هزار خانواده تحت سرپرستی زنان قرار دارند و متاسفانه با افزایش زنان سرپرست خانوار شاهد جوان ترشدن این زنان نیز هستیم. موسوی چلک افزایش آمار طلاق در جامعه را عمده ترین دلیل افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار دانست و پس از آن مرگ ومیرهای ناشی از تصادفات رانندگی و فوت طبیعی را به عنوان دومین و سومین دلیل افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار اعلام کرد. وی با تاکید بر این که اکثر زنان سرپرست خانوار در کشورما از سطح تحصیلات و مهارت های فنی و حرفه ای پایینی برخوردارند اظهار داشت: پایین بودن سطح آگاهی و تحصیلات و همچنین مشکلات اقتصادی و عملکرد نامناسب نظام تامین اجتماعی در کشورمان این قشر از جامعه را بیش از دیگران در معرض آسیب های اجتماعی قرار داده است.

مدیرکل دفتر امور آسیب های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تعداد زنان سرپرست خانوار تحت حمایت سازمان های حمایتی را کمتر از مجموع این زنان دانست و گفت: 174 هزار نفر از این زنان تحت حمایت بهزیستی هستند و در حدود یک میلیون و 50 هزار نفر نیز تحت پوشش حمایتی کمیته امداد امام خمینی قرار دارند. وی افزود: سازمان های حمایتی می بایست در کنار حمایت های مستقیم از زنان سرپرست خانوار آموزش های لازم برای رویارویی با مشکلات و جلوگیری از ابتلا به آسیب های اجتماعی را به آن ها بدهند. در همین حال لازم است کارگروه هایی برای جلوگیری از عواملی که به از دست رفتن سرپرست یک خانوار منتهی می شود تشکیل شود و با کاستن از آمار طلاق و تصادفات رانندگی بنیان خانواده ها را استحکام بخشند.

***مشکلات هر روزه

هرچند کارهایی همچون حمایت مالی کمیته امداد و پوشش بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار، پس از سال‌ها طرح مساله در این باره، در برنامه ریزی‌های عملیاتی گنجانده شده است، گویا حل مشکلات زندگی زنان سرپرست خانوار با مستمری اندکی که به آنها پرداخت می شود، دور از ذهن است.

چندی پیش، معاون مرکز اطلاعات و آمار شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان گفته بود: 38 درصد زنان سرپرست خانوار، خانه‌دارند و منبع درآمدی ندارند؛ بنابراین، باید توجه داشت که مشکل فقر در خانوارهای زن سرپرست، بیشتر از خانوارهای با سرپرست مرد بوده است. عامل فقر اقتصادی، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم خود را بر وضعیت فرهنگی، اجتماعی یک خانواده بر جای می‌گذارد.

از آنجا که درصد بسیاری از زنان سرپرست خانوار، خانه‌دار بوده و هیچ‌گاه به دنبال زندگی و پول درآوردن نبودند، نمی‌توانند در بازار اقتصادی شغل مناسبی برگزینند؛ بنابراین به دنبال مشاغل نیمه تخصصی و کم ارزش هستند و نسبت به مردان دستمزد کمتری دریافت می‌کنند. پس باید توجه داشت که سن زنان سرپرست خانواده از 25 سال آغاز می شود و تا 65 سال ادامه می‌یابد.

در سال‌های اخیر، زنان سرپرست خانوار جوانتر افزایش یافته و همین، می‌تواند با توجه به رابطه موثر فقر و فحشا، زنگ خطر را با صدای بلندتری به صدا دربیاورد.

اما درهمین راستا , دستیار معاونت حمایت و سلامت کمیته امداد امام خمینی (ره) گفت: عمده‌ترین مشکل در زمینه بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار مربوط به زنان 50 سال به بالاست چرا که این گروه پرجمعیت‌ترین گروه زنان تحت پوشش امداد هستند و طبق قانون از بیمه‌های اجتماعی محرومند.
علیرضا چگینی ، تاکید کرد: لازم است راهکارهایی برای پوشش بیمه اجتماعی زنان 50 سال به بالا پیدا کرد.
اسماعیلی ادامه داد: ارتقای سلامت روحی و جسمی زنان سرپرست خانوار و افزایش آگاهی آنان برای رفع مشکلات اصلی خود، از مهمترین اولویت های کمیته امداد امام خمینی (ره) برای حل مشکلات این قشر از جامعه به شمار می رود.
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر در مجلس هم با بیان مشکلات جاری در میان زنان سرپرست خانوار و فاقد سرپرست گفت: کمک نقدی به این قشر مشکل آنها را حل نمی کند؛ دولت باید راه هایی برای توانمندسازی و مشارکت این قشر از بانوان در فعالیت های اقتصادی بیابد.
علیرضا محجوب ، اظهار داشت: حدود یک میلیون و 750 هزار الی 2 میلیون و 400 هزار نفر زن خودسرپرست، سرپرست خانوار و فاقد سرپرست در کشور وجود دارد که جامعه بزرگی را تشکیل می دهند.
وی در ادامه افزود: زنان خودسرپرست، سرپرست خانوار و فاقد سرپرست با احتساب فرزندان و افراد تحت پوشش جمعیتی بالغ بر 7 میلیون نفر هستند که 8 تا 10 درصد جمعیت کل کشور را تشکیل می دهند.
این نماینده مجلس نهم با بیان اینکه درصد بسیار زیادی از این بانوان با معضل فقر و بیکاری روبرو هستند، تصریح کرد: کمک نقدی راه مبارزه با فقر این افراد نیست و باید دولت راه هایی برای توانمندسازی و مشارکت آنها در فعالیت های اقتصادی به منظور درآمدزایی پیدا کند.
محجوب اعلام کرد: البته در مواردی این قشر از بانوان بیکار بوده و جویای کار هستند که در این موارد خاص دولت می تواند با اعطای حقوق از آنها حمایت کند.
محجوب با ابراز تأسف نسبت به عدم حمایت از زنان خودسرپرست، سرپرست خانوار و فاقد سرپرست اظهار داشت: متأسفانه این بانوان در جامعه دیده نمی شوند و حمایت لازم از آنها صورت نمی پذیرد؛ اما می توان با برنامه ریزی این مشکل را از بین برد که البته این موضوع اندکی زمان به خود اختصاص می دهد.
درهمین راستا نماینده مردم درود و ازنا در مجلس نیز با بیان اینکه در مجلس نهم طرحی برای رفع مسائل و مشکلات زنان بی سرپرست، بدسرپرست و سرپرست خانوار ارائه خواهد شد، گفت: در این طرح تلاش خواهیم کرد تا موضوع خوداتکایی، اشتغال و کارآفرینی این دسته از بانوان را پیگیری و رفع کنیم.
عباس قائد رحمت اظهار داشت: زنان بی سرپرست، بدسرپرست و سرپرست خانوار مسئولیت های سنگینی را در خانواده به دوش دارند و بنابراین باید به این قشر و مشکلات آنها توجه بیشتری شود.
نماینده مردم درود و ازنا در مجلس شورای اسلامی مشکلات اقتصادی را یکی از مهمترین مسائل این دسته از بانوان دانست و افزود: اغلب این افراد با مسائل و مشکلات اقتصادی بی شماری مواجه هستند و از همین رو تلاش خواهیم کرد با ارائه طرحی مسائل و مشکلات این قشر به گونه ای حل شود که به بهترین نحو و در کوتاه ترین زمان ممکن به خود اتکایی اقتصادی برسند.
این نماینده مجلس نهم با بیان اینکه رایزنی هایی با برخی از نمایندگان برای ارائه طرحی در مورد زنان بی سرپرست، بدسرپرست و سرپرست خانوار انجام شده است، گفت: تعدادی از نمایندگان این دوره مجلس شعارهای زیادی درباره محرومیت زدایی و رسیدگی به مشکلات زنان سرپرست خانوار داده اند و برای تحقق این شعارها حتماً این طرح را ارائه و عملیاتی خواهیم کرد.
قائد رحمت با تأکید بر اینکه زنان بی سرپرست، بدسرپرست و سرپرست خانوار با مشکلات فرهنگی و اجتماعی نیز مواجه هستند، تصریح کرد: اگر طرح همه جانبه و کاملی در این زمینه ارائه شود قطعاً تمام مشکلات این قشر اعم از اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی رفع خواهد شد.